کیست بیکر یا کیست رکبی (کیست حفره پشت زانو) برآمدگی نرم و غالباً بدون دردی است که پشت زانو ایجاد می‌شود. کیست معمولاً چیزی به جز یک کیسه مملو از مایع نیست. کیست پشت زانو عموماً پی‌آمد آسیب دیدگی ناشی از آرتروز زانو، نقرس، آسیب‌های ورزشی یا التهاب پوشش داخلی مفصل زانو است. انجام فیزیوتراپی پس از رفع علت اصلی ایجاد کیست توصیه می‌شود؛ چون در غیر این صورت کیست دوباره ایجاد می‌شود. کیست بیکر با بهره‌گیری از توانبخشی ظرف دو تا چهار هفته بهبود می‌یابد. البته بهبودی کیست بیکر به شدت به رفع علت اصلی ورم کردن پشت زانو بستگی دارد. مادامی که مفصل زانو ورم کند، کیست نیز مرتب کوچک و بزرگ می‌شود. اگر از ورم کردن زانو جلوگیری شود، کیست دیگر متورم نخواهد شد.
متخصص هنگام تعیین بهترین روش درمان کیست بیکر به پاره شدن یا نشدن کیست، شدت درد ناشی از ورم پشت زانو یا مختل شدن عملکرد روزانه زانو توجه می‌کند. درمان کیست رکبی بزرگسالان معمولاً غیرجراحی است و بیمار برای تقویت پا در چند جلسه فیزیوتراپی شرکت می‌کند. درمان‌هایی مانند اولتراسوند، تحریک الکتریکی و ماساژ بافت نرم نیز برای تسکین درد و از بین بردن ورم کیست انجام می‌شود.
کیست بیکر چیست؟
با پیوستن استخوان ران (فمور) به استخوان درشت‌نی (تیبیا) مفصل زانو شکل می‌گیرد. یک لایه محافظ صیقلی از غضروف مفصلی سطح دو سر این استخوان‌ها را می‌پوشاند تا بتوانند به نرمی و روانی روی هم بلغزند. مایع مفصلی تولید شده توسط پوشش داخلی مفصل (غشاء سینوویال) غضروف مفصلی را لغزنده نگه می‌دارد. محفظه بافت نرم اطراف مفصل زانو، موسوم به کپسول مفصلی، این مایع را در خود نگه می‌دارد.
کیست بیکر ساختار کوچک و کیسه مانند متورمی دارد که در اثر تولید بیش از اندازه مایع توسط پوشش داخلی زانو و انباشته شدن آن در زانو ایجاد می‌شود. مایع اضافی در زانو جمع می‌شود و با فشار آوردن به پشت کپسول مفصلی باعث تشکیل کیست می‌شود. کیست از پشت زانو در ناحیه‌ای به نام فرورفتگی حفره پشت زانو بیرون می‌زند؛ حفره پشت زانو همان محل فرورفته‌ای است که در پشت زانو بین دو تاندون همسترینگ و بخش بالایی ماهیچه ساق پا حس می‌شود. اکثر بیماران کیست را در فرورفتگی پشت مفصل زانو حس می‌کنند.
دلیل ایجاد کیست بیکر
کیست بیکر پس از آسیب دیدن کپسول مفصلی زانو ایجاد می‌شود. ضعیف شدن کپسول مفصلی در ناحیه آسیب دیده باعث شکل‌گیری یک کیسه کوچک مملو از مایع می‌شود. تقریباً همان‌‌طور که وجود یک نقطه ضعیف در لاستیک ماشین باعث باد کردن لاستیک تویی می‌شود، کپسول مفصلی نیز در اثر انباشته شدن مایع برآمده می‌شود و ورم می‌کند. کیست به مرور زمان بزرگتر می‌شود.
کیست بیکر در واقع واکنشی به عارضه‌های دیگری است که باعث ورم کردن مفصل زانو شده‌اند. این ورم عموماً از آرتروز یا روماتیسم مفصل زانو نشأت می‌گیرد. ورم پشت زانو گاهی پی‌آمد آسیب‌دیدگی و ضربه‌ای است که یا مستقیماً به زانو وارد شده یا در اثر فعالیت‌های مکرر و استفاده نابجا از مفصل زانو رخ داده است. علت کیست بیکر ارتباطی به لخته شدن خون در پا ندارد، اگرچه ورم پشت زانو گاهی با لخته خون اشتباه گرفته می‌شود.
علائم کیست بیکر
اگر ورم پشت زانو عفونت کند، غالباً توده دردناکی پشت زانو ایجاد می‌شود. در چنین مواردی تشخیص دشوار می‌شود و احتمال دارد کیست رکبی با نئوپلاسم اشتباه گرفته شود. پاره شدن کیست درد شدید ساق پا و کاهش حرکت مچ پا را به دنبال دارد و علائمی مشابه علایم ترومبوز عمقی وریدی ایجاد می‌کند.
تشخیص زودهنگام پارگی کیست بیکر و تمایز دادن آن از عارضه‌های زیر بسیار مهم است:
- ترومبوفلبیت
- آنوریسم (اتساع عروق) پشت زانو
- آرتریت (ناراحتی‌های مفصلی) التهابی
- کشیدگی ماهیچه دوقلو (گاستروکنمیوس) میانی
- تومور بافت نرم یا پارگی ماهیچه
تشخیص
پزشک از بیمار می‌خواهد که سابقه مشکل را شرح دهد، سپس زانو و پا را معاینه می‌کند. معاینه معمولاً برای تشخیص ورم پشت زانو کافی است و اگر کیست پاره نشده باشد، نیاز به آزمایش دیگری نیست.
اما اگر کیست پاره شده باشد، انجام آزمایش‌های زیر ضرورت می‌یابد:
- کیست به دلیل ماهیت بافت نرم در رادیوگرافی معمولی دیده نمی‌شود، این روش عکس‌برداری عموماً استخوان را نشان می‌دهد.
- کیست در تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) دیده می‌شود. دستگاه ام آر آی برای تهیه تصاویر از ناحیه مورد نظر به جای اشعه ایکس از امواج مغناطیسی استفاده می‌کند.
- پزشک گاهی دستور اولتراسوند می‌دهد. در این آزمایش از امواج صوتی برای مشاهده طرح کلی کیست و اطلاع از مایع یا جامد بودن محتویات کیست استفاده می‌شود. با توجه به نتایج اولتراسوند مشخص می‌شود که آیا برآمدگی تومور است یا صرفاً از یک کیست مملو از مایع تشکیل می‌شود.
درمان
R.I.C.E ( استراحت، کمپرس یخ، پانسمان، بالا نگه داشتن پا)
استراحت کردن و کاهش فعالیت‌ها درد نشأت گرفته از بورس را تسکین می‌دهد. بیمار باید چند روز پای خود را بالا نگه دارد تا از ورم کردن و ضربان داشتن پا جلوگیری شود و درد پشت زانو کاهش یابد . گذاشتن کیسه یخ پشت زانو نیز مفید است. به بیمار توصیه می‌شود که پشت زانو را 4 تا 7 روز، هر روز به مدت 15 دقیقه با یخ ماساژ بدهد تا التهاب کاهش پیدا کند.
تخلیه و تزریق کورتیزون
متخصص مایع داخل کیست را با سوزن و سرنگ تخلیه می‌کند تا کیست کوچک شود، سپس کورتیکواستروئید را با توجه به تصاویر اولتراسوند در ناحیه آسیب‌دیده تزریق می‌کند تا التهاب کاهش یابد.
دارو
درمان دارویی کیست بیکر شامل مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) می‌شود. این داروها درد را تسکین می‌دهد، البته به شرطی که دقیقاً مطابق دستور پزشک مصرف شود.
تزریق استروئید
تزریق ترکیبی از داروی استروئیدی و داروی بی‌حسی در صورت استمرار درد توصیه می‌شود. این تزریق با هدف تسکین درد انجام می‌شود و از عود کردن کیست جلوگیری نمی‌کند.
فیزیوتراپی
متخصص فیزیوتراپی از روش‌هایی چون ماساژ، پانسمان فشرده کننده، تحریک الکتریکی از روی پوست (TENS)و اولتراسوند برای کاهش ورم بهره می‌گیرد. تمرین‌های تقویت و افزایش انعطاف‌پذیری پایین تنه نیز برای بهبود تعادل عضلانی زانو توصیه می‌شود. درمان فیزیوتراپی زمانی بیشترین تاثیر را دارد که درمان علت اصلی ایجاد کیست شروع شده باشد. به بیان دیگر آسیب‌های ناشی از آرتروز زانو، نقرس یا آسیب‌های ورزشی زانو باید تحت کنترل درآمده باشد.
ورزش درمانی
حرکت‌های اصلاحی افزایش دامنه حرکتی که در برنامه توانبخشی گنجانده می‌شود، کنترل مفصل زانو را افزایش می‌دهد. ورزش درمانی توانایی حرکتی مفصل و انعطاف‌پذیری آن را افزایش می‌دهد. متخصص فیزیوتراپی برنامه همزمان کشش ماهیچه‌های همسترینگ و تقویت ماهیچه‌های چهارسر را برای افزایش توانایی حرکتی بیمار در نظر می‌گیرد و از بیمار می‌خوهد که تمرین‌ها را چند بار در روز تکرار کند. انجام منظم حرکات اصلاحی درد را ظرف 6 تا 8 هفته کاهش می‌دهد.
