پای پرانتزی به وضعیتی گفته میشود که پاها از ناحیه زانو به سمت بیرون خم میشوند حتی هنگامی که مچ پاهای خود را به هم می‌چسبانید زانوها به هم نزدیک نخواهند شد. به پای پرانتزی ژنوواروم نیز گفته میشود اما برای آنکه بتوانید بهتر این اختلال را درک کنید باید ابتدا تراز طبیعی پاها را درک کنید. در حالت طبیعی هنگامی که می‌ایستید ران زانو و مچ پای شما در یک راستا قرار میگیرند به عبارت دیگر هنگامی که به رسم کردن یک خط از ناحیه لگن تا مچ پای خود می‌پردازید این خط به طور مستقیم از مرکز زانوها عبور میکند. در صورتی که این خط از قسمت داخل زانو رد شود به این وضعیت پای پرانتزی می‌گویند و در صورتی که این خط از بیرون زانو رد شود به آن پای ضربدری یا ژنوواروم می‌گویند. در برخی موارد انجام دادن برخی تمرینات ورزشی و استفاده از بریس میتواند کمک کننده باشد در غیر این صورت از روش‌های دیگری برای اصلاح پای پرانتزی استفاده میشود.
چه موقع پزشک به پرانتزی شدن پا به دلایل پاتولوژیکی مشکوک میشود؟
پزشک در مواردی به پرانتزی شدن پا به دلایل پاتولوژیکی میشود که یک یا چند مورد از علائم زیر در بیمار مشاهده شود:
- پرانتزی شدن شدید پاها
- انحراف یک پا به سمت بیرون
- چاقی و اضافه وزن
- کوتاه بودن قد
علل پرانتزی شدن پاها چیست؟
برخی از دلایل پرانتزی شدن پاها به شرح زیر میباشد:
کمبود ویتامین دی
پرانتزی شدن پاها در کودکان مبتلا به کمبود ویتامین دی دیده میشود که استخوان‌های آنها استحکام لازم را ندارد و این امر باعث میشود که پاهای آنها پرانتزی شود.
جایگزین نشدن بافت قدیمی استخوان توسط بافت سالم
بدن به طور طبیعی به جایگزین کردن بافت قدیمی استخوان با بافت جدید میپردازد اما گاهی اوقات این روند مختل میشود و بر روی ترمیم و بازسازی استخوان تاثیر می‌گذارند و این فرآیند باعث پرانتزی شدن پاها خواهد شد.
اختلال در رشد استخوان
- اختلال در رشد استخوان که تحت عنوان تیبیا وارا نیز شناخته میشود و باعث میشود مچ پا به سمت داخل و از آنها به سمت بیرون بچرخند و این وضعیت به صورت پرانتزی شدن پاها خودش را نشان می‌دهد و تا دوران نوجوانی ادامه می‌یابد و در صورتی که درمان نشود و به آن توجه نشود باعث بروز آرتروز خواهد شد.
- تشکیل استخوان‌های غیر عادی در زانو نیز باعث به وجود آمدن ژنوواروم میشود که منجر به بروز درد در هنگام راه رفتن یا ایستادن نخواهد شد اما در هنگام راه رفتن باعث ناراحتی میشود.
آرتروز در افراد مسن
آرتروز باعث پرانتزی شدن پاها میشود. در این اختلال بافت مفاصل زانو تخریب میشود و باعث بروز درد و سفتی مفاصل افراد مسن خواهد شد.
عفونت
عفونت باعث بروز اختلال در روند رشد طبیعی استخوان‌های بدن میشود و زمینه بروز پرانتزی شدن پا و سایر مشکلات اسکلتی را فراهم خواهد کرد. سرطان نیز میتواند یکی از دلایل پرانتزی شدن پاها در افراد مسن باشد.
شکستگی استخوان‌ها
در صورتی که استخوان‌های پا دچار شکستگی شوند اما به طور صحیح ترمیم نشوند میتوانند باعث پرانتزی شدن پا شوند.
علائم و نشانه‌های پای پرانتزی چیست؟
علائم و نشانه‌های پای پرانتزی در کودکان به شرح زیر میباشد:
- هنگامی که کودک می‌ایستد یا راه می‌رود مچ پاهای او به هم نزدیک میشوند و زانوهای او از هم فاصله میگیرند.
- شما میتوانید شاهد صاف شدن و از بین رفتن قسمت بیرونی پاشنه کفش کودک خود باشید.
- پرانتزی شدن پا میتواند به صورت متقارن یا نامتقارن به وجود بیاید.
- کودک دچار صافی کف پا خواهد شد.
- پای پرانتزی در اکثر مواقع بدون علامت است اما صافی کف پا میتواند باعث بروز سایر مشکلات شود.
پای پرانتزی چگونه تشخیص داده میشود؟
معمولاً تشخیص پرانتزی شدن پاها از طریق انجام معاینه جسمانی محقق میشود با این حال پزشک به بررسی دقیق پاها میپردازد تا بتواند علت پرانتزی شدن پاها و شدت بروز آنها را مشخص نماید. به طور کلی ارزیابی به موقع و زود هنگام پای پرانتزی اهمیت بسیار زیادی دارد زیرا در این شرایط امکان اصلاح هرچه سریع تر پاها وجود دارد. پزشک به انجام ارزیابی‌های اولیه از پا خواهد پرداخت و سپس درخواست انجام عکس برداری توسط اشعه ایکس از استخوان‌های پا را خواهد داد تا بتواند بهتر وضعیت پاها را ارزیابی نماید. انجام آزمایش خون نیز میتواند وجود عوامل دیگری از قبیل نرمی استخوان یا سایر اختلالات پزشکی که باعث پرانتزی شدن پاها میشوند را مشخص نماید. از آنجایی که این اختلال با گذر زمان بدتر میشود میتواند ناتوان کننده باشد و باعث درگیر شدن کف پا، مچ پاها، زانوها و لگن شده و در صورتی که درمان نشود میتواند باعث بروز آرتروز شود.
چرا باید به درمان پای پرانتزی پرداخت؟
حتی اگر پای شما هنوز توانایی عملکردی خود را دارند و بر روی توانایی حرکتی شما تاثیری نگذاشته اند باید به درمان پای پرانتزی بپردازید تا از میزان درد کم شود و از بروز مشکلات بیشتر در آینده جلوگیری گردد. عضلات پا به صورت دوتایی کار میکنند و در برخی بیماری‌های عصبی در پای پرانتزی قدرت عضلات نابرابر است که این امر بر روی مفاصل ران و لگن و مچ پا تاثیر میگذارد و باعث بروز درد خواهد شد. پرانتزی شدن پاها باعث میشود که فشار بسیار زیادی به قسمت داخلی زانو وارد شود و با گذر زمان ریسک بروز استئوآرتریت زانو را افزایش دهد. اگر شما دچار چاقی و اضافه وزن هستید و پای شما پرانتزی شده است فشار زیادی به مفاصل پای شما وارد میشود که این امر میتواند باعث بدتر شدن درد مفصل شود. در نهایت غضروف مفاصل به ویژه مفاصل زانو شروع به منحرف شدن خواهد کرد و باعث میشود که استخوان‌ها روی یکدیگر ساییده شوند. پرانتزی شدن پاها باعث میشود که حالت کلی بدن تغییر کند و این امر باعث بروز درد کمر خواهد شد در نهایت پرانتزی شدن پا از لحاظ زیبایی مشکل ایجاد میکند و بر روی اعتماد به نفس شما تاثیر خواهد گذاشت.
بهترین روش برای درمان پای پرانتزی خفیف چیست؟
انتخاب طرح درمان بر اساس فاکتورهای متعددی انجام میشود که برخی از آنها به شرح زیر می‌باشند:
- ماهیت بیماری و میزان پیشرفت آن
- شدت بیماری
- سن کودک
- کوتاهی استخوان
- وجود ناهنجاری یا کج شدن خط مفصل زانو
همه این فاکتورها به پزشک برای انتخاب یک برنامه درمانی مناسب کمک خواهد کرد.
درمان پای پرانتزی خفیف
هدف از درمان پای پرانتزی خفیف اصلاح مطابقت پاها، جلوگیری از پیشرفت بیماری و جلوگیری از بازگشت مجدد بیماری است. پای پرانتزی خفیف معمولاً با رشد طبیعی کودک برطرف میشود. استفاده از اسپلینت کفی طبی و ورزش درمانی و فیزیوتراپی فقط برای آن دسته از کودکان مفید است که در پاهای خود درد را احساس میکنند. در صورتی که یک کودک دچار پای ضربدری یا پای پرانتزی شده باشد و وضعیت یک پای او بدتر از پای دیگر باشد، دچار بد شکلی شدید پا باشد یا مشکل او بدتر شده باشد یا سابقه تروما و عفونت را دارد مراجعه به متخصص ارتوپدی برای مشاوره ضروری خواهد بود.
تحت نظر بودن کودک
گاهی اوقات پزشک فقط تحت نظر بودن کودک را توصیه میکنند وضعیت پای کودک عکس میگیرد و چند ماه بعد این عکس را با عکس بعدی مقایسه خواهد کرد و روند صاف شدن پاها را ارزیابی مینماید. در برخی موارد بسیار نادر در صورتی که کودک بزرگ شده باشد به استفاده از بریس یا حتی انجام عمل جراحی نیاز خواهد داشت.
مصرف مکمل
به هیچ عنوان اهمیت رژیم غذایی صحیح را در بهبود عملکرد و فعالیت بدن خود دست کم نگیرید و اگر فرزند شما دچار کمبود ویتامین است باید فوراً به درمان آن بپردازید زیرا کمبود ویتامین میتواند باعث بروز پرانتزی شدن پاها یا بدتر شدن شدت آن شود. کلسیم و ویتامین دی نقش مهمی را در اصلاح پای پرانتزی ایفا میکنند. گنجاندن مکمل اسیدهای چرب امگا در رژیم غذایی میتواند در بهبود پای پرانتزی بسیار مفید باشد. این اسیدهای چرب به راحتی در دانه‌های روغنی و ماهی‌های روغنی یافت میشوند و وجود آنها برای ساخته شدن پا و حفظ برخی بافت‌های خاص در بدن کودک شما ضروری است. اسیدهای چرب امگا یک بخش مهم از فرایند درمان جامع و طبیعی پای پرانتزی محسوب میشوند.
استفاده از بریس
استفاده از بریس سفارشی در مواردی که کودک دچار نرمی استخوان یا بیماری بلانت خفیف است میتواند مفید باشد اما همه کودکان میتوانند بریس را تحمل کنند زیرا فرآیند درمان با آن ممکن است تا ۱۸ ماه طول بکشد.
ماساژ درمانی
ماساژ درمانی یک روش سودمند برای رفع پای پرانتزی است. این روش درمانی فقط در مراحل اولیه بیماری مفید است زیرا با گذر زمان استخوان‌ها و عضلات رشد میکنند و سفت تر خواهند شد. شما برای بهره گرفتن از خدمات ماساژ باید به متخصص ماساژ مراجعه کنید تا به طور صحیح و به شکل طبیعی اثر پای پرانتزی شما بپردازد. در صورتی که ماساژ درمانی به طور منظم انجام شود میتوانید به طور طبیعی به اصلاح مشکل پرانتزی بودن پای خود بپردازید.
ورزش درمانی
ورزش درمانی برای اصلاح پای پرانتزی با مزایای متعددی همراه است. تقویت عضلات پا باعث میشود که حالت کلی بدن بهبود پیدا کند و به بروز برخی مشکلات از قبیل درد کمر به حداقل برسد. از آنجایی که عضلات به صورت دوتایی کار میکنند معمولاً مشکلی که پیش میآید این است که یک مجموعه از عضلات ضعیف میشوند و طول آنها افزایش می‌یابد حال آنکه عضلات سمت دیگر شما کوتاه و سفت خواهند شد. عضلات چرخاننده که به خم شدن مفصل کمک میکنند بیشتر سفت میشوند. ورزش درمانی بر روی عضلات ضعیف پا تمرکز دارد تا به تعادل در آنها بپردازد و باعث صاف شدن استخوان‌های شود که این عضلات به آنها متصل هستند. عضلات ضعیف در سایر نقاط باعث به وجود آمدن پای پرانتزی یا بدتر شدن آن خواهند شد به عنوان مثال عضلات چرخاننده لگن به چرخش لگن به سمت عقب و چرخش استخوان ران به سمت خارج و جدا کردن زانوها کمک میکنند. تلاش برای اصلاح حالت پرانتزی پا به کمک ورزش مستلزم صرف زمان است و شما باید صبور باشید. شما باید با متخصص فیزیوتراپی که در زمینه درمان پای پرانتزی تخصص دارد صحبت کنید تا تمرینات ورزشی موثر و مناسب را برای شما طراحی نماید و نحوه انجام صحیح آنها را به شما یاد دهد. متخصص فیزیوتراپی به ارزیابی عضلات ضعیف و بسیار سفت شما میپردازد و یک برنامه مناسب را بر اساس نیازهای شما طراحی خواهد کرد. ورزش درمانی در کودکان در مقایسه با بزرگسالان با تأثیرات بیشتری همراه است زیرا اختلالات وضعیتی بدن در دوران بزرگسالی ثابت شده اند. در صورتی که مدت زیادی از بروز پای پرانتزی بگذرد بر روی رشد استخوان‌ها تاثیر خواهد گذاشت و استخوان‌ها با ورزش کردن تغییر نخواهد کرد. پیلاتس و یوگا و سایر تمرینات ورزشی که به صورت تخصصی برای هدف قرار دادن برخی از عضلات خاص و تقویت آنها طراحی شده اند میتوانند به شما کمک بسیار زیادی نمایند. یکی از مزایای قابل توجهی ماساژ درمان این است که باعث شل شدن عضلات سفت بدن خواهد شد. به خاطر داشته باشید که شما باید با آن دسته از عضلات خود ورزش کنید که خیلی سفت شده اند و به تقویت نیاز دارند. هر نوع تمرین ورزشی که انتخاب میشود باید در کنار ماساژ درمانی و تمرینات کششی و همچنین تمرینات تقویتی انجام شود تا نتایج دلخواه به دست بیاید. برخی از این تمرینات ورزشی که میتوانند به شما کمک کنند به شرح زیر می‌باشند و شما باید همه آنها را تا حد امکان انجام دهید:
تقویت زانو
- یک پای خود را بالا بیاورید و آن را از ناحیه زانو خم کنید و سپس به آرامی آن را به همراه دست‌های خود به سمت قفسه سینه بکشید.
- به پشت دراز بکشید و زانوهای خود را خم کنید و یک شی را بین پای خود قرار دهید. به عنوان مثال میتوان از یک وزنه سبک استفاده کنید و به تدریج که قوی تر شدید از یک وزن سنگین تر استفاده نمایید و با فشار دادن پای خود به هم وزنه را در جای خود نگه دارید. زانوهای خود را خم کنید تا جایی که پاشنه شما به باسن تان برسد سپس پای خود را بکشید.
- حرکات اسکات و لانج برای عضلات چرخاننده ران بسیار مفید هستند و در صورت نیاز میتوانید از یک عدد صندلی یا کانتر آشپزخانه برای حفظ تعادل استفاده کنید.
یوگا
یوگا به بهبود انعطاف پذیری و مطابقت بدن کمک میکند. برخی حرکات از قبیل خم شدن به سمت جلو، حرکت شوالیه و حرکت صورت گاو میتواند به اصلاح مشکل پرانتزی شدن پاها کمک کند. شما میتوانید برای نزدیک کردن پای خود به هم از طناب مخصوص یوگا استفاده کنید.
پیلاتس
پیلاتس میتواند به تقویت عضلات به ویژه عضلاتی که بر روی لگن و کمر تاثیر می‌گذارند کمک کند. بازوی بالرین و حرکت چرخش به سمت بالا میتواند کمک کننده باشد. شما میتوانید به پشت دراز بکشید و هر دو پای خود را بالا ببرید و آنها را به هم بچسبانید و به سرعت آنها را به سمت بالا و پایین تکان دهید سپس بالا تنه خود را از زمین جدا کنید و عضلات شکم خود را منقبض نمایید.
درمان پای پرانتزی شدید
روش‌های جراحی برای درمان پای پرانتزی شدید به شرح زیر میباشد:
جراحی همی اپی فیزیودز برای هدایت رشد
در انتهای استخوان‌های بلند صفحات رشد قرار دارند که وظیفه افزایش طول استخوان را در دوران رشد کودک بر عهده دارند. کند کردن روند رشد در یک طرف از صفحه رشد میتواند باعث اصلاح تدریجی حالت پرانتزی پای کودک شود. این روش به کمک یک صفحه کوچک و دو عدد پیچ مخصوص انجام میشود تا به فرآیند بهبود کمک نماید. این روش جراحی ساده است و با خونریزی کمی همراه میباشد و قابل بازگشت است. فرآیند اصلاح به تدریج انجام میشود و میتواند ۶ تا ۱۲ ماه طول بکشد. کودک میتواند پس از جراحی شروع به راه رفتن کند و نیازی به گچ گرفتن و استفاده از بریس نخواهد داشت.
اصلاح تدریجی پای پرانتزی با استفاده از ثابت کننده‌های خارجی
میتوان به تدریج و با استفاده از ثابت کننده‌های خارجی به اصلاح پای پرانتزی پرداخت. جراح به برش استخوان میپردازند و یک قالب خارجی را به کمک پیچ و مهره روی بخش متصل به استخوان قرار می‌دهد. پزشک یک برنامه روزانه را در اختیار پدر و مادر کودک قرار می‌دهد و مواردی که باید رعایت کنند را توضیح خواهد داد. کودک میتواند با وجود این ثابت کننده و بدون احساس درد و انجام همه کارهای روزمره خود بپردازد، دوش بگیرد، راه برود و بخوابد. استخوان به تدریج اصلاح میشود و کودک باید هر چند وقت یک بار به پزشک مراجعه کند تا پزشک از مناسب بودن همه شرایط او اطمینان حاصل نماید و با توجه به نتایج حاصل از عکس برداری توسط اشعه ایکس از زانو پزشک برنامه درمان را بازبینی خواهد کرد تا نتایج بهتری را به دست بیاورد. پس از اصلاح زانوی کودک، باید به بیمارستان مراجعه کند تا ثابت کننده خارجی برداشته شود.
استئوتومی
در این روش استخوان برش داده میشود و فرآیند اصلاح کامل در اتاق جراحی انجام خواهد شد و معمولاً پزشک پیچ و مهره فلزی را وارد استخوان میکند تا بتواند استخوان را برش بدهد و ثابت نماید سپس پای کودک باید به مدت ۶ تا ۸ هفته درون گچ قرار داده شود تا استخوان اصلاح شود. در این روش کودک اجازه راه رفتن ندارد تا مشکل پای او برطرف شود.
