درد در قسمت پایین کمر: علت و درمان آن با طب فیزیکی

منظور از درد قسمت پایین کمر هر گونه ناراحتی یا دردی است که در پایین ستون فقرات یا مهره‌های کمری حس می‌شود. این ناحیه بخش اعظم وزن بالاتنه را نگه می‌دارد. این نوع کمر درد شیوع بالایی دارد و بیش از 80 % بزرگسالان آن را تجربه می‌کنند؛ درد پایین کمر دلیل شماره یک ناتوانی‌های شغلی است. کمر درد علل مختلفی دارد که از آن جمله می‌توان به فتق دیسک، کشیدگی و رگ به رگ شدن و فرسایش و تحلیل رفتن دیسک اشاره کرد. خوشبختانه برای تسکین دادن یا رفع کامل درد پایین کمر درمان‌های متعدد و موثری چون ماساژ، طب سوزنی، لیزرتراپی و ورزش درمانی وجود دارد.

علل درد پایین کمر

---

 چنانچه از درد پایین کمر رنج می‌برید، بهتر است در اولین فرصت برای کنترل درد اقدام کنید. زمان بروز درد، فعالیت‌ها یا موقعیت‌های محرک درد و روش‌های تسکین آن را یادداشت کنید. این اطلاعات به شما و پزشک‌تان کمک می‌کند تا علت و شدت درد پایین کمر را تشخیص دهید.شایع‌ترین علل احساس درد در قسمت پایین کمر عبارت است از:

• کشیدگی رباط‌ها یا بافت‌های عضلانی: اگر اشیاء سنگین را به شیوه نامناسب بلند کنید، کمرتان پیچ می‌خورد یا بیش از حد کشیده می‌شود و احتمال آسیب دیدگی بافت عضلانی و رباط‌ها پیش می‌آید. اگر این آسیب‌های به ظاهر جزئی نادیده گرفته شود یا به خوبی درمان نشود، مزمن و ناتوان کننده می‌گردد.
• تنگی کانال نخاعی: تنگی کانال نخاعی زمانی بروز می‌یابد که ستون فقرات باریک شود و نخاع و عصب‌ها را تحت فشار قرار دهد. این عارضه به درد، بی‌حسی، ضعف پا و اختلال‌های حسی می‌انجامد و اگر فوراً درمان نشود، عوارضی بسیار جدی را در پی خوهد داشت.
• ناهنجاری‌های اسکلتی: ناهنجاری‌های مادرزادی ستون فقرات توزیع وزن را مختل می‌کند، باعث کشیدگی و تحت فشار قرار گرفتن بافت‌ها، رباط‌ها و عصب‌ها می‌شود و به این ترتیب به درد پایین کمر دامن می‌زند. انحراف ستون فقرات، اسکولیوز، و قوس زیاد کمر، لوردوز، دو نمونه از ناهنجاری‌های اسکلتی است که باعث درد در قسمت پایین کمر می‌شود.
• فتق یا پارگی دیسک: زمانی که لایه داخلی و مایع مانند دیسک از پارگی یا بخش تحلیل رفته در لایه سخت و پیرامونی بیرون می‌زند، مشکل فتق دیسک پیش می‌آید. ماده خارج شده به عصب‌ها فشار می‌آورد و درد شروع می‌شود. به علاوه دیسک پس از پارگی دیگر نمی‌تواند به خوبی از ستون فقرات محافظت کند و آن را پایدار کند. رباط‌ها و عضلات نیز درگیر می‌شود و بیمار از دردی شدید در پایین کمر رنج می‌برد.
• تحلیل دیسک: اگرچه ساییدگی دیسک یکی از پی‌آمد‌های طبیعی افزایش سن است، بااین حال فرایند ساییدگی در برخی بیماران بسیار سریع رخ می‌دهد و بیمار در سنین پایین دچار این عارضه می‌شود. فرسایش دیسک بیمار را مستعد ابتلا به مشکلات متعدد ستون فقرات می‌کند و به درد طاقت‌فرسای پایین کمر می‌انجامد.
• عفونت: عفونت مهره‌ها، دیسک‌های بین مهره‌ای یا مفصل‌ ساکروایلیاک از علل درد در قسمت پایین کمر به شمار می‌آید. ممکن است باکتری، قارچ یا دیگر میکروب‌ها از تاندون، عضله و پوست عفونی در استخوان پخش شود.
• آسیب دیدگی پس از سانحه: تصادف خودرو، سقوط و دیگر سوانح گاهی به شکستگی مهره، فتق دیسک و آسیب عصبی می‌انجامد. درد پایین کمر حتی پس از بهبودی و التیام اکثر آسیب‌دیدگی‌ها باز هم ادامه دارد.
• رادیکولوپاتی: منظور از رادیکولوپاتی دردی است که در اثر کشیدگی، آسیب دیدگی یا التهاب ریشه‌های اعصاب نزدیک ستون فقرات بروز می‌یابد. همچنین بیمار گاهی بی‌حسی و گزگزی را تجربه می‌کند که در دیگر بخش‌ها منتشر می‌شود.
• سیاتیک: سیاتیک نوعی از رادیکولوپاتی است که درد سوزشی و تیر کشنده‌ای را در پایین کمر ایجاد می‌کند و با دردی که در باسن و پایین یک پا منتشر می‌شود و گاهی به کف پا نیز می‌رسد، همراه است. این علائم زمانی بروز می‌یابد که عصب سیاتیک تحت فشار قرار بگیرد و پیام‌دهی عصبی مختل شود. شکستگی مهره، فتق دیسک، کیست و تومور نیز عصب سیاتیک را تحریک می‌کند.
• عارضه‌هایی مانند تومور: تومور و عارضه‌های دیگر به ستون فقرات و بافت‌های اطراف آن، رباط‌ها و عصب‌ها آسیب می‌زند، به بخش‌های پایین کمر فشار می‌آورد و عملکرد معمول آنها را مختل می‌کند.
• پوکی استخوان: احتمال شکستگی استخوان‌های ضعیف و شکننده بیشتر است، به علاوه پوکی استخوان مانع از توزیع وزن مناسب می‌شود.
• بیماری‌های التهابی مفصل: بیماری‌های التهابی مانند آرتریت و اسپوندیلیت یا تحریک مهره‌ها منشأ دردی طافت‌فرسا و مقاوم در پایین کمر است.
• فیبرومیالژی: این سندرم درد مزمن علت خستگی و درد عضلانی عمومی است که به احساس ناراحتی در پایین کمر منجر می‌شود.
• سنگ کلیه: احساس درد تیز و تیرکشنده در پایین کمر، به ویژه در یک سمت، علامت سنگ کلیه است. سنگ کلیه ماده جامد کوچکی متشکل از مواد معدنی است که در کلیه تشکیل می‌شود.
• آنوریسم آئورت شکمی: اگر رگ‌های بزرگ مسئول خون‌رسانی به شکم، لگن و پاها به شدت بزرگ شود، مشکل اتساع عروقی پیش می‌آید و درد شروع می‌شود.

علائم

---

سیستم پیچیده متشکل از عضلات، استخوان، دیسک‌ها و تاندون‌های داخل و نزدیک مهره‌های کمری در اثر عوامل متعددی آسیب می‌بیند. توجه به علائم منحصر به فرد هر بیمار نخستین گام برای تعیین منشأ درد است. علائم شایع مرتبط با درد پایین کمر عبارت است از:

• درد سنگین
• اسپاسم و گرفتگی عضلانی
• حساسیت به لمس
• درد منتشر شونده در یک پا یا کشاله ران، باسن یا بالای ران
• سفتی و گرفتگی و دشوار شدن حرکت کردن
• اختلال خواب
• گزگز یا سوزن سوزن شدن
• بی‌حسی یا ضعف

تشخیص

---

برای بررسی و تشخیص علت درد پایین کمر در ابتدا پزشک معاینه فیزکی انجام می‌دهد. در ادامه ممکن است پزشک آزمایش خون را به منظور اطمینان از عدم وجود سنگ کلیه و یا عفونت تجویز نماید.

علاوه بر این پزشک از روش‌های زیر برای تشخیص علت درد پایین کمر استفاده می‌کند.

• اشعه ایکس: این روش به تشخیص شکستگی استخوان و یا دیگر مشکلات موجود در ستون فقرات کمک می‌کند.
• ام آر آی یا سی تی اسکن می‌تواند به تشخیص آسیب در بافت‌های نرم مانند دیسک کمر کند.
• التروگرام به تشخیص بیمار‌ی‌های مربوط به ماهیچه و عصب کمک می‌کند.

درمان درد پایین کمر

---

ماساژ

چنانچه درد پایین کمر ناشی از کشیدگی و سفت شدن عضلات باشد، اگر ماساژ عضله صحیح را هدف قرار دهد، جریان خون افزایش می‌یابد، بیمار درد کمتری را تحمل می‌کند و سریع‌تر بهبود می‌یابد. البته بهتر است ماساژ کمر توسط متخصص طب فیزیکی انجام شود تا احتمال بروز عوارض کاهش یابد.

اولتراسوند

در درمان اولتراسوند از ارتعاش برای گرم کردن و رساندن انرژی به بخش‌های پایین کمر از جمله استخوان‌ها، تاندون‌ها، رباط‌ها و عضلات ستون فقرات استفاده می‌شود. هدف از درمان کاهش درد و تسریع التیام است.

تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS)

تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS) یکی از روش‌های درمان درد پایین کمر است که در آن از جریان برق با ولتاژ پایین برای تسکین درد استفاده می‌شود. تکانه‌های الکتریکی از فیبرهای عصبی عبور می‌کند و بیمار گزگز خفیفی را در موضع حس می‌کند. درد معمولاً بلافاصله پس از درمان کاهش می‌یابد و پس از مدت کوتاهی متوقف می‌شود.

تراکشن

تراکشن تکنیکی است که برای درمان درد عصب سیاتیک و درد پایین کمر کاربرد دارد. علت درد سیاتیک تحریک شدن یا تحت فشار قرار گرفتن ریشه‌های اعصاب  ستون فقرات است.

طب سوزنی

متخصص طب سوزنی نقاط خاصی را روی پوست بدن با سوزن‌های بسیار ظریف تحریک می‌کند. طب سوزنی را می‌توان همراه با گرما، فشار یا لیزر انجام داد تا اثر آن افزایش یابد. طب سوزنی ریشه در طب چین باستان دارد و مبتنی بر این نظریه است که انرژی به طور پیوسته در سراسر بدن در جریان است و زمانی که کاملاً سلامت هستیم، این انرژی کاملاً متعادل است و بالعکس زمانی که انرژی کاهش می‌یابد، بیمار می‌شویم. طب سوزنی درمانی کل‌نگر برای درد پایین کمر است و بر این نکته تاکید دارد که سلامت کل بدن برای تسکین دردی موضعی ضروری است.

PRP

درمان با پلاسمای سرشار از پلاکت (PRP) درمانی غیرجراحی و پیشرفته است که برای تسکین درد عارضه‌های اسکلتی ـ عضلانی مانند درد پایین کمر از فرایند طبیعی و درازمدت التیام‌بخشی خود بدن بهره می‌گیرد. پی آر پی در اصل خونی است که از بیمار گرفته می‌شود، با چرخاندن در سانتریفیوژ جداسازی می‌شود تا غلظت بالایی از پلاکت به دست آید. پلاکت سلول لخته کننده خون است که قابلیت التیام دادن عضله، تاندون و رباط‌های کمر را نیز دارد. براساس مطالعات انجام شده، فاکتورهای رشد آزاد شده توسط پلاکت‌ها سلول‌های ترمیم دهنده را به فعالیت وامی‌دارد، به این ترتیب به ترمیم بافت کمک می‌کند و التیام بافت نرم را تسریع می‌کند.

تزریق اوزون

درد در سندرم پایین کمر علل مختلف دارد، در این بین اوزون مزایای متعددی دارد که از آن جمله می‌توان به جلوگیری از التهاب، رفع ایسکمی و گرفتگی رگ و القاء واکنشی درمانی اشاره کرد که از طریق تحریک سازو کارهای ضددردی ضدگیرنده درد اثر خود را به جا می‌گذارد. تزریق اکسیژن ـ اوزون در دیسک و عضله در مقایسه با دیگر درمان‌های با حداقل تهاجم، رویکردی موفقیت‌آمیز محسوب می‌شود، بااین حال هنوز به درستی نمی‌توان سازو کار تاثیرگذاری تزریق اوزون را توضیح داد. در هر حال به کمک تزریق گاز اوزون می‌توان دردی را که در اثر آسیب دیسک بین مهره‌ای و عضلات اطراف ستون فقرات در پایین کمر حس می‌شود، تسکین داد.

ورزش درمانی

کشش گربه/ گاو

این حرکت دینامیک عضلات پایین کمر را در دو جهت حرکت می‌دهد. کشش گربه گاو مبتنی بر حالت بدن کودک است که به کشش عضلات منقبض کمک می‌کند و درد را تسکین می‌دهد.

چهار دست و پا روی زمین قرار بگیرید، دست‌ها را دقیقاً زیر شانه‌ها و زانوها را زیر مفصل‌های ران نگه دارید. در این حالت ستون فقرات باید موازی با زمین باشد. سپس مانند گربه‌ای که بدنش را می‌کشد، با کشش بخش میانی پشت بدن بین کتف‌ها، پشت‌تان را گرد کنید. 5 ثانیه در این حالت بمانید، سپس عضلات را به آرامی شل کنید و همان طور که می‌گذارید شکم پایین بیاید، کمر را به آرامی قوس بدهید، 5 ثانیه در این حالت بمانید. این حرکات را به مدت 30 ثانیه یا بیشتر تکرار کنید.

چرخش پایین کمر

این حرکت علاوه بر این که برای کشش پایین کمر مفید است، به کشش عضلات سرینی کمک می‌کند که ممکن است در اثر کمر درد سفت و دردناک شده باشد.

به پشت دراز بکشد، زانوها را خم کنید و کف پاها را صاف روی زمین بگذارید. بازوهایتان را به اطراف دراز کنید تا شکلی T مانند ایجاد شود. همان طور که هر دو زانو را به یک طرف می‌چرخانید، شانه‌ها را روی زمین نگه دارید. 30 ـ 20 ثانیه در این حالت بمانید، سپس به موقعیت اولیه برگردید و حرکت را برای سمت دیگر بدن تکرار کنید. اگر حرکت برایتان دشوار است، هنگام چرخیدن به پهلو، بالش یا پتوی تا شده‌ای را زیر زانوها بگذارید.

کشش زانو تا قفسه سینه

این حرکت کششی نیز عضلات منقبض پایین کمر را می‌کشد. به پشت دراز بکشید، زانوها را خم کنید و کف پاها را صاف روی زمین بگذارید. دست‌ها را پشت زانو یا دقیقاً زیر کاسه زانو بگذارید. هر دو زانو را با دست به آرامی بگیرید و به آرامی به سمت قفسه سینه بکشید. 30 ـ 20 ثانیه در این حالت بمانید، سپس به موقعیت اولیه برگردید.

تیلت لگن

بیمارانی که از درد پایین کمر رنج می‌برند، حس می‌کنند که نمی‌توانند کل لگن را حرکت دهند. بنابراین حرکت کششی تیلت لگن توانایی حرکتی این ناحیه را به تدریج افزایش می‌دهد.

روی زمین دراز بکشید، زانوها را خم کنید و کف پاها را صاف روی زمین بگذارید. عضلات کمر را شل کنید و در موقعیت خنثی نگه دارید، در این حالت کمر قوس ملایمی دارد که می‌توانید دست‌تان را زیر آن بگذارید. عضلات مرکزی را منقبض کنید، سپس لگن را اندکی بالا ببرید تا کمر، صاف به زمین فشار داده شود. حرکت را 15 ـ 12 بار تکرار کنید.

پیشگیری

---

هیچ روش تضمینی برای پیشگیری از درد پایین کمر وجود ندارد. بااین حال راه‌هایی برای کمک به پیشگیری از بروز این درد و تسریع دوران بهبود بیماران مبتلا به این درد آزاردهنده وجود دارد:

• ورزش کنید تا کمر و پشت بدن سالم و قوی بماند. ورزش به تناسب اندام کمک می‌کند و به این ترتیب عضلات مرکزی پایدارتر می‌شود. از طرفی اگر از درد در قسمت پایین کمر رنج می‌برید، ورزش درد را تخفیف خواهد داد.
• روش صحیح و ایمن بلند کردن اشیاء را برای محافظت از کمر و پشت بدن فرابگیرید. چنانچه اشیاء را به شیوه صحیح بلند کنید، از بسیاری از مشکلات پشت بدن پیشگیری خواهد شد.
• به حالت اندامی خود در زمان ایستادن یا نشستن توجه کنید.
• هنگام خوابیدن وضعیت‌های مختلف را امتحان کنید تا راحت‌ترین وضعیتی را که از کمر محافظت می‌کند، پیدا کنید.
• کفش پاشنه کوتاه بپوشید.
• وزن‌تان را در حد سالم نگه دارید تا کشش و فشار مضاعف به کمرتان تحمیل نشود.
• اگر سیگاری هستید، سیگار را ترک کنید.
• رژیم غذایی سالمی را در پیش بگیرید.
• استرس را مدیریت کنید.