سالانه میلیون ها نفر درگیر ساییدگی زانو می شوند. این بیماری معمولا پیشرونده است و سبب درد مفصل، خشکی، محدودیت حرکت و کاهش در کیفیت زندگی می شود. به علاوه آرتریت زانو می تواند ناشی از یک آسیب، انجام عمل جراحی برداشتن تمامی غضروف مینسک و همچنین بخشی از سیر طبیعی بالا رفتن شن باشد.
آناتومی زانو
زانو از دو قسمت داخلی که شامل مینیسک داخلی و کمپارتمان جانبی که شامل مینیسک خارجی اند، تشکیل می شود. زانو به عنوان نقطه تکیه گاه حین چرخش و خم و راست کردن پا عمل می کند. به علاوه بع قسمت کشککی ـ رانی می توان اشاره کرد که زیر پاتلا یا همان کشکک زانو قرار دارد.
نقش زانو
نقش زانو، فراهم کردن ثبات و انعطاف پذیری لازم برای پا، هنگام راه رفتن، دویدن، بالا رفتن از پله ها و از حالت نشسته به ایستاده در آمدن است. زانو حین خم کردن و راست کردن و چرخش پا حرکت می کند. این حرکات بیانگر سینماتیک (عملکرد) طبیعی زانو هستند. پارگی رباط (مثل آسیب رباط صلیبی قدامی) می تواند استحکام زانو را در قدام(جلو) و خلف(پشت) درست مانند چرخش زانو، به خطر بی اندازد. در صورت از بین رفتن غضروف منیسکی، ساییدگی زودرس زانو ممکن است رخ دهد.
سایش زانو چیست و چه کار می کند؟
سایش زانو تمام غضروف های داخل زانو را تحت تاثیر قرار می دهد. این رخداد موجب ایجاد تغییرات بیومکانیکی و بیوشیمیایی می شود که عملکرد زانو را مختل می سازند. غضروف پوشاننده انتهای استخوان ران، بالای استخوان درشت نی و زیر زانو، وظیفه تقسیم وزن بدن، گرفتن شوک های وارد شده و لغزنده سازی مفصل را بر عهده دارد. تمامی این ها با رخ دادن تغییرات مخرب آرتروز (ساییدگی) از بین می رود. در صورتی که سطح غضروف ها کاهش پیدا کند، عمکلرد زانو به مرور زمان مختل شده و از بین می رود.
انواع آرتروز زانو
به صورت کلی دو نوع آرتروز زانو وجود دارد: آرتریت تخریبی استخوانی و آرتریت سیستمیک. هر کدام از این دو نوع بصورت های متفاوتی ایجاد می شوند و به طرق مختلفس به مفصل زانو حمله می کنند.
• آرتریت استخوانی: بیماری مخربی است که ممکن است چند مفصل را در سراسر بدن تحت تاثیر خود قرار دهد. این بیماری باعث ایجاد تغییراتی در ساختار غضروف می شود که موجب شکستن آن می گردد. به مرور زمان، از بین رفتن غضروف مفصلی(در انتهای استخوان ها) می تواند رخ دهد. تغییرات در مغز استخوان و از بین رفتن غضروف می تواند سبب باریک شدن فضای مفصلی، استئؤفیت محیطی (زواید استخوانی)، کاهش حرکت، درد و ناتوانی شود.
• آرتریت روماتوئید: یک بیماری سیستمیک است که غشای تمامی مفاصل بدن را تحت تاثیر قرار می دهد. این بیماری باعث ایجاد پاسخ التهابی در غشای مفاصل می شود که باعث تخریب غضروف مفصلی و بافت های دربرگیرنده آن می شود.
درجات شدت ساییدگی زانو
ساییدگی زانو می تواند منجر به خشکی، عملکرد ضعیف، بدشکلی فیزیکی و افزایش درد شود.توانایی فعالیت یا حرکت راه رفتن برای هر مدتی نیز می تواند تحت تاثیر قرار گیرد. درجه شدت ساییدگی زانو، از همه بهتر در روش آرتروسکوپیک مشخص می شود (ابزاری کوچکی که برای مشاهده داخل مفصل زانو استفاده می شود).
• درجه ۱: تغییرات زودهنگام نشان دهنده ایجاد فیشر یا شقاق(شکستن) در غضروف هستند
• درجه ۲: افزایش ضخامت بیشتر، سبب شکستن استخوان می شود.
• درجه ۳: ازبین رفتن متناوب غضروف همراه با هر شکستگی
• درجه ۴: بیرون زدن استخوان ساب کندرال(زیر غضروف)
بیماری های مرتبط
بیماری هایی مثل تقارن ضعیف اندام های تحتانی، آسیب به مفصل زانو و سستی طولانی مدت رباط، دارای ارتباط هستند. سایر بیماری های پزشکی که تمامی مفاصل بدن را تحت تاثیر قرار می دهند، مثل اسپوندلیت انکیلوزان، آرتریت روماتویید یا سایر بیماری های سیستمیک نیز، می توانند سبب ایجاد تغییرات مخرب در زانو شوند.
علائم ساییدگی زانو
درد و تورم زاننو پس از فعالیت فیزیکی رخ می دهند. این علائم به تدریج تشدید می شوند و نهایتا در همیشه، حتی در حال استراحت نیز، حضور دارند. حرکت در مفاصل کاهش پیدا می کند و خم و راست کردن زانو به شدت محدود می شود.
آرتریت می تواند باعث کرپیتوس شوند؛ که در آن صدای ساییده شدن هنگام حرکت به گوش می رسد. سایر علائم شامل عدم توانایی راه رفتن برای فواصل طولانی، دشواری در بلند شدن از صندلی، بالا رفتن از پله ها و نهایتا دشواری در انجام کارهای روتین هستند.
راه های درمان ساییدگی زانو
خط اول درمان ساییدگی زانو شامل اصلاح فعالیت ها، داروهای ضد التهابی و کاهش وزن می باشد.
• انجام ندادن فعالیت هایی که درد را تشدید می کند،
• می تواند این وضعیت را برای برخی افراد قابل تحمل کند.
• داروهای ضدالتهابی مثل ایبوپروفنو ناپروسین و مهار کننده cox-2 جدید، به کاهش التهابی که می تواند در ایجاد درد نقش داشته باشد، کمک کند.
• انواع خاصی از بریس ها، برای برداشتن بار وارده از قسمتی از مفصل زانو که دچار ساییدگی شده است می تواند در تسکین درد مفید باشد.
• تزریق دارو به داخل مفصل زانو نیز می تواند به تسکین موقت درد کمک کند.
• به راه رفتن با داشتن عصا در دست سمت مخالف با توزیع و تعدیل بار وارد شده بر زانوی دردناک می تواند باعث کاهش درد شود.
• در نهایت کاهش وزن به کاهش فشاری که به مفصل زانو وارد می شود، کمک می کند.
ترکیبی از این روش های غیرجراحی می تواند در کاهش درد و ناتوانی ایجاد شده توسط ساییدگی زانو کمک کننده باشد.
فیزیوتراپی
زمانی که مفاصل تان به علت هر نوع آرتریتی، دردناک و متورم می شوند، ممکن است نسبت به راه رفتن بی رقبت شوید. فیزیوتراپیست می تواند به شما کمک کند تا دوباره حرکت کنید. حرکت کردن با وجود درد، ممکن است خارج از روال طبیعی به نظر برسد؛ اما معمولا این بهترین درمان است.
راه هایی که یک فیزیو تراپیست می تواند با آن برنامه ای برای تسکین درد آرتریت را شروع کند شامل موارد زیر می شوند:
• به شما کمک می کند تا وضعیت خودتان را بهتر درک کنید
• ارائه فعالیت هایی که به کاهش درد و حفظ تحرک و قدرت مفاصل تان کمک می کنند تا بتوانید به فعالیت های عادی خود ادامه دهید.
• آموزش دادن وضعیت و حرکات مناسب بدن
• توصیه به استفاده از وسایل کمک کننده به راه رفتن یا سایر وسایل کمکی در صورت لزوم
برنامه ویژه ای برای درمان مشکلات و محدودیت های خاص شما طراحی می شود. فیزیوتراپیست شما ممکن است از تکنتک های مختلفی برای افزایش انعطاف پذیری و قدرت، افزایش دامنه حرکت و کاهش درد استفاده کند. بعضی از تکنیک های PT که ممکن است فیزیوتراپیست از آنها استفاده کند شامل این موارد می شود:
• دستکاری مفصل
• درمان دستی
• درمان با امواج شوکی
• آموزش تمرین های عملکردی
• طب سوزنی
• ماساژ درمانی
به علاوفیزیوتراپیست شما ورزش ها و فعالیت هایی که می توانید برای داشتن یک زندگی فارق از درد در خانه داشته باشید را به شما توصیه خواهد کرد. فعالیت های سبک تا متوسط مثل قدم زدن، دوچرخه سواری یا شنا کردن می تواند برای مفاصل شما مفید باشد.
اهداف فیزیوتراپی برای آرتریت
فیزیوتراپی معمولا به عنوان بخشی از اکثر برنامه های درمانی برای آرتریت مورد توصیه واقع می شود. اهداف درمان با فیزیوتراپی شامل بازگرداندن توانایی های از دست رفته و پیشگیری از عدم توانایی در استفاده از مفاصل می باشند. شما تلاش می کنید تا فعالیت های انتخابی تان را با کمک اندک یا بدون کمک دیگران انجام دهید.
فیزیوتراپیست با شما کار می کند تا برنامه فعالیت های شخصی تان بسازید که مفاصل خاصی را که برای شما ایجاد درد می کنند، مورد هدف قرار دهد. هرچه عضلات قدرتمندتر و مفاصل منعطف تر می شوند، ممکن است دیگر نیاز زیادی به درمان های درد نداشته باشید و بتوانید فعال تر باشید.
فیزیوتراپی می تواند به شما کمک کند تا درد را تسکین دهید و عملکرد خود را تقویت کنید تا بتوانید به بهترین نحو زندگی کنید.
جراحی
بیمارانی که درد در شب، دشواری در راه رفتن و فعالیت های روزانه دارند، می توانند برای جراحی کاندید شوند. درمان های جراحی ممکن است شامل موارد زیر باشند:
• آرتروسکوپی و دبریمان (برداشتن) قطعات سست غضروفی در غشای مفصل؛ در صورتی که بیمار علائمی مانند درد و تورم داشته باشد.
• استئوستومی، که ناهم ترازی و نامتقارنی پاها را اصلاح می کند.
• در نهایت تعویض زانو ممکن است به طرز چشم گیری علائم ساییدگی زانو را کاهش دهد.
ورزش های مناسب برای درمان ساییدگی زانو
انجام ورزش هایی با تاثیر کم مثل دوچرخه سواری، قایق رانی، شنا، ورزش های هوازی آبی، پیاده روی و تای چی نشان از کاهش درد و بهبود عملکرد را دارد.
از انجام فعالیت های با تاثیر بالا مثل دویدن و پریدن باید خودداری کرد. فیزیوتراپیست می تواند به طراحی برنامه ورزشی مناسب برای شما کمک کند.
اقداماتی که قبل از ورزش با ساییدگی زانو باید مدنظر داشته باشید
اگر تازه شروع به ورزش کرده اید، در قدم اول همیشه مشورت با پزشک کار هوشمندانه ای است. پزشک یا فیزیوتراپیست شما اطمینان حاصل می کنند تا فعالیت های ورزشی برای شما بی خطر باشند و کمک کنند تا قدرت تان را بدون تشدید التهاب یا درد مفصل بدست بیاورید. به همین ترتیب اگر روی زانوی خود جراحی انجام داده اید، از یک پزشک یا فیزیوتراپیست درباره اینکه چه فعالیت هایی برای شما بی خطر هستند راهنمایی بگیرید. نکات بیشتر برای کمک کردن به حفاظت از مفاصل تان:
• آرام شروع کنید: متخصص ها می گویند، اگر برای مدتی فعالیت نداشته اید، مفاصل تان را به آرامی فعالیت دهید. اگر سریع یا زیادی هل دهید، به عضلات تان فشار وارد می کنید و درد مفصل را بدتر می کنید. در ابتدا آرام شروع کنید، سپس با پیشرفت تان، مدت و شدت ورزش خود را افزایش دهید.
• به آرامی حرکت کنید: در ابتدا هر فعالیت ورزشی ای، با ۵تا۱۰ دقیقه حرکات کششی شروع کنید؛ تا به کشیده شدن عضلات تان و حرکت آنها کمک کنید و این کار را در پایان مجددا تکرار کنید. هیچ فعالیت کششی را با شدت انجام ندهید؛ حرکات تان را آرام و سبک انجام دهید. در تمرین قدرتی، با ست های کم و وزن های پایین شروع کنید و به تدریج آن ها را افزایش دهید.
• این فعالیت ها را هر روز به مقدار کم انجام دهید: اگر آرتریت روماتوئید شعله ور یا افزایش درد آرتریت استخوانی دارد، هنوز هم باید فعال بمانید. بعضی از حرکات کششی مثل حرکات کششی محدوده حرکت، می تواند مقداری از درد را از بین ببرد.
• اگر زانوی تان(یا هر جای دیگری) درد می کند از انجام فعالیت خودداری کنید. به درد گوش کتید. زمانی که مفاصل تان شروع به درد گرفتن کردند، استراحت کنید؛ یا در صورتی که دردهای مفصل جدیدی را احساس کردید، وقت آن است تا از انجام این فعالیت ها دست بکشید. با پزشک خود درباره اینکه چه دردهایی طبیعی هستند و چه زمانی می توانند نشانه از موردی جدی باشند، سوال کنید.
چند نمونه ورزش
کشش عضلات همسترینگ
عضلات پشتی ران شما را تقویت می کند
• پشت یک صندلی محکم یا روبروی یک دیوار بایستید و برای تعادل آنرا نگه دارید
• زانوی آسیب دیده تان را خم کنید و پاشنه تان را تا حد ممکن که بدون درد باشد به سمت سقف بالا ببرید.
• برای ۵ ثانیه در این حالت بمانید و سپس استراحت کنید.
• این کار را در ۳ ست و ۱۰ مرتبه انجام دهید.
نکته: پای خود را خم کنید و زانوهای تان را به هم نزدیک نگه دارید. هرچقدر این فعالیت آسان تر می شود، به تدریج مقاومت را با افزدون وزنه های یک پوندی به مچ پا، افزایش دهید.
رژه آهسته
عضلات پا، زانو و لگن شما را تقویت می کند.
• برای داشتن تکیه گاه روبروی یک دیوار یا چارچوب در بایستید.
• تعادل خود را روی پای راست تان حفظ کنید؛ در صورت لزوم برای ثابت ماندن، به دیوار یا در بچسبید.
• با اندکی خم شدن، زانوی تان را روی مچ خود صاف کنید.
• پای چپ خود را تا زمانی که با لگن تان هم سطح باشد یا تا موقعیتی که می توانید، آنرا بدون درد انجام دهید، به آرامی بالا بیاورید.
• به آرامی آنرا روی زمین بگذارید؛ سپس همین کار را مجددا با پای دیگر تکرار کنید (بصورتی که انگاری دارید درجا رژه می روید).
• این کار را بارها و بارها در حالت صحیح، تا می توانید انجام دهید.
نکته: به هر حالتی که در حال از دست دادن ثبات هستید، توجه داشته باشید. برای مثال، اگر پای راست شما روی زمین است و زانوی چپ می خواهد هنگام بالا رفتن پای چپ تان خم شود، پای چپ خود را خیلی بلند نکنید. بر ثابت نگه داشتن پای راست خود تمرکز کنید؛ حتما پنجه و پاشنه پای تان فشار در حالت تعادل باشند و فشار برابری روی زمین تحمل کنند.
نشست و برخواست
محدوده حرکت و قدرت در پشت ران و باسن افزایش می دهد
• روبروی یک صندلی ثابت که تکان نخورد بایستید. روبروی آن یک میز باشد تا در صورت نیاز به آن تکیه کنید.
• پاهایتان را به اندازه عرض لگن از هم فاصله دهید و بایستید.
• ابتدا باسن و سپس پست لگن خود را فشار دهید؛ سپس زانوهای خود را خم کنید و به آرامی به موقعیت نشسته درآیید.
• در صورت نیاز برای اینکه روی صندلی نیفتید میز را بگیرید.
• سپس از لگن به جلو متمایل شوید؛ با پاهایتان فشار وارد کنید و به حالت ایستاده درآیید.
• این مراحل را سه بار تکرار کنید؛ به آرامی ست های خود را افزایش دهید.
نکته: حائز اهمیت است که هنگامی که برای نشستن پایین می آیید، ابتدا با لگن به عقب متمایل شوید و سپس زانوهایتان را خم کنید. اینکه زانو هایان را در مرحله اول خم کنید فشار زیادی به مفصل وارد می کند. یک نشانه از اشتباه انجام دادن این کار: اگر دیدید که وقتی نشستید، زانوهایتان از انگشتان پایتان جلو زدند(بجای ثابت ماندن روی مچ و پاشنه) یا اگر احساس درد سوزشی و تیز در مفصل زانویتان داشتید.
اسکات با وزن بدن
مدل پیشرفته نشست و برخواست برای تقویت عضلات ران و باسن
• طوری بایستید که پاهایتان به اندازه عرض شانه هایتان یا کمی بیشتر باز باشد.
• در صورت نیاز، به چیزی مانند پشت یک صندلی ثابت یا سینک آشپزخانه را بگیرید.
• سینه تان را بالا ببرید و در حین فشار دادن آرام لگن تان به سمت عقب، وزن خود را روی پاشنه تان بی اندازید؛ درست مانند زمانی که روی یک صندلی نشسته اید.
• پاهایتان را صاف نگه دارید و تا حدی که احساس راحتی دارید، خودتان را پایین بیاورید (مثلا یک چهارم یا نیمی از مسیری که تا نشستن روی صندلی باید طی کنید).
• با پاشنه خود به زمین فشار وارد کنید و بدن خود را به حالت ایستاده بازگردانید.
• این مراحل را سه بار تکرار کنید.
نکته: به تدریج این کار را بین ۵ تا ۱۰ ست انجام دهید: برای حمایت کردن و ثبات زانو، به عضلات باسن قوی ای نیاز است.
