کوتاهی پا بيماری است که در آن يکي از پاهاي فرد کوتاهتر از پاي ديگر باشد، در اصطلاح پزشکي تحت عنوان اختلاف طول اندامها يا نشانگان پاي کوتاه شناخته ميشود. در واقع کوتاه بودن يکي از پاها باعث ايجاد علائم بدني و جسمي متعددي در فرد ميشود و اصطلاح ” نشانگان” به درستي در مورد آن به کار رفته است. اصطلاح نشانگان در علم پزشکي بيانگر علائم چندگانه است.
علت کوتاهی پا چیست؟
وقتی که در مورد اختلاف طول اندامها بحث میکنیم بایستی حتماً در نظر داشته باشیم که اصولاً دو نوع کوتاهی طول اندامها وجود دارد. یک نوع از آن در اصل یک اختلال ساختاری است که در آن طول یک اندام به خاطر دلایل مختلفی از طول اندام همتای خود کوتاهتر است. اما نوع دیگر کوتاهی اندام، در اصل یک کوتاهی وضعی است، یعنی در واقع طول اندامها با هم برابر است، اما به دلیل برخی تغییرات کیفیتی و وضعی، یک کوتاهی ایجاد میشود. علائم این دو نوع بیماری ممکن است یکسان به نظر برسند، اما درمانهای مختلفی برای هر کدام وجود دارد و قبل از درمان باید مشخص شود که این کوتاهی از نوع ساختاری است یا وضعی.
قبل از آنکه به بحث در مورد علائم کوتاهی پا بپردازیم، ابتدا مروری بر شایعترین علتهای بروز آن خواهیم داشت که عبارت است از:
- عوامل مادرزادی از جمله وضعیت جنین در حال رشد در داخل رحم
- آسیبهای هنگام تولد مانند در رفتگی مفصل لگن نوزاد در زمان زایمان
- عفونتها یا صدماتی که بر نقاط رشد واقع در پاها در زمان کودکی وارد میشود.
- آسیب دیدگیهایی که در افراد بزرگسال اتفاق میافتد از جمله شکستگی یا در رفتگی اندامهای تحتانی حتی در صورتيکه به طور مناسب درمان شوند.
- جراحی در ناحیه لگن یا زانو که میتواند باعث جمع شدن پاها شود.
- حالت نامناسب بدن در زمان راه رفتن یا ایستادن که باعث کج شدن لگن شود، به طوری که یک طرف لگن بالاتر از طرف دیگر قرار گیرد و موجب آن شود که پای طرف بالاتر لگن به نحوی کار کند که انگار واقعاً کوتاهتر از پای دیگر است.
علائم کوتاهی پا چیست؟
علائم این بیماری میتواند بر تمام بدن ما تأثیر بگذارد، از انگشتان پاها گرفته تا نحوه ردیف شدن دندانها در زمان جویدن غذا، همه ممکن است تحت تأثیر این بیماری باشد. افرادی که یک پای آنها کوتاهتر است معمولاً این عارضه را به نوعی جبران میکنند، اما همین کار باعث بروز ناراحتیها و مشکلات جدید دیگری میشود. یک مثال از این مشکلات، کج شدن بدن به سمت پای کوتاهتر است، زیرا فرد همواره سعی میکند همان طور که ایستاده است، کف پای کوتاهتر خود را به زمین برساند. این کار باعث وارد آمدن فشار بر کمر و لگن و به دنبال آن دردناک شدن ناحیه پایین کمر و کشاله ران میشود. از دیگر علائم این بیماری میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد زانو هم در پای کوتاه و هم پای بلند
- سیاتیک یا التهاب عصبها در ناحیه ران پا و پایین کمر
- عدم تعادل هنگام راه رفتن و دویدن
- درد قسمت پایین پا و قوزک پا
- خستگی زیاد
جبران: در افرادي که از اختلاف طول اندامها رنج ميبرند،بدن از دو طریق برابری و توازن طول پاها را برقرار میکند:
- کج شدن به سمت پای کوتاهتر در تلاش برای کشیدن پا و بلندتر کردن آن
- خم کردن روی پا به سمت پایین در پای کوتاهتر برای بلندتر کردن آن، که به این حرکت اصطلاحاً پرونیشن گفته میشود.
این روشهای جبران کوتاهی پا، ممکن است به بهتر شدن شیوه راه رفتن کمک کند. اما در عین حال باعث وارد آمدن تنشها و فشارهای غیر طبیعی بر قسمت پایین کمر، بالای رانها، زانوها، قوزک پاها و خود پا میشود. این فشارها منجر به دردناک شدن این ساختارها به ویژه هنگام ایستادن یا راه رفتن میشود.
تشخیص کوتاهی پا
اختلاف طول اندامها میتواند توسط پزشک از طریق معاینه فیزیکی و تصاویر اشعه ایکس تشخیص داده شود.
معمولاً پزشک برای تشخیص این بیماری در کودکان، طول ران پای کودک را در حالتی که با پای برهنه ایستاده است، اندازه میگیرد. ممکن است تعدادی قطعات چوبی با اندازه مشخص در زیر پای کوتاه قرار داده شود تا جایی که هم ترازی بین پاها برقرار شود. اگر پزشک تشخیص دهد که به اندازهگیری دقیقتری نیاز است، ممکن است از تصاویر اشعه ایکس استفاده کند. در کودکان در حال رشد، پزشک هر 6 ماه تا یک سال یک بار معاینات فیزیکی و عکسبرداری اشعه ایکس را تکرار میکند تا ببیند که آیا اختلاف طول اندامها افزایش پیدا کرده یا بدون تغییر مانده است.
اختلاف طول اندامها ممکن است از طریق معاینات غربالی که برای بررسی انحنای ستون فقرات انجام میگیرد نيز تشخیص داده شود. اما باید دانست که اختلاف طول اندامها باعث بروز انحنای ستون فقرات نمیشود.
درمان کوتاهی پا
درمان از طریق روشهایی غیر از جراحی
برای حالتهای خفیف اختلاف طول اندامها در بیمارانی که هیچ بدشکلی و ناهنجاری در اندامهایشان ایجاد نشده است، به درمان خاصی نیاز نیست. درمان از طریق جراحی معمولاً در مواردی که تفاوت طول پاها کمتر از 5/2 سانتی متر باشد، توصیه نمیشود، زیرا در اینگونه موارد، نتایجی که از جراحی انتظار میرود ممکن است ارزش خطرات ناشی از آن را نداشته باشد. برای این اختلافهای جزئی، معمولاً پزشک استفاده از کفشهای بلند را توصیه میکند. در اغلب موارد، استفاده از کفشهای دارای تخت بلند میتواند شیوه راه رفتن و دویدن را بهبود ببخشد و نیز کمر درد ناشی از اختلاف طول اندامها را تسکین دهد. تخت کفشهای بلند معمولاً هزینه زیادی ندارد و اگر نتیجه بخش نبود، میتوان به راحتی آن را برداشت. همچنین برای درمان کوتاهی پا میتوانیم حرکات ورزشی مناسب را انجام دهیم.
درمان از طریق جراحی
در کودکان در حال رشد میتوان از طریق یک عمل جراحی ساده، طول پاها را برابر یا تقریباً برابر کرد. در این عمل، سرعت رشد پای بلندتر از طریق کند کردن فعالیت یک یا دو نقطه از نقاط رشد، کاهش داده میشود. پزشک شما میتواند تعیین کند که انجام این عمل تا چه مقدار میتواند طول اندامها را برابر کند. این عمل تحت کنترل مداوم توسط اشعه ایکس و از طریق بریدگیهای بسیار کوچکی در ناحیه زانو انجام میشود. البته این نوع جراحی باعث اصلاح فوری طول پاها نمیشود، بلکه اختلاف طول پاها به طور تدریجی و با ادامه فرآیند رشد در مدت زمان طولانی برطرف میشود.
زمان انجام عمل جراحی نیز اهمیت بسیار زیادی دارد. هدف این جراحی آن است که تا قبل از پایان دوره رشد طبیعی اندامها، پاها را به طول برابر برساند. پایان دوره رشد معمولاً در اواسط تا اواخر سنین نوجوانی فرا میرسد. معایب این روش درمانی آن است که احتمال دارد اختلاف طول پاها کمی بیشتر یا کمتر از حدی که لازم است، اصلاح شود. همچنین قد بیمار در سنین بزرگسالی، کوتاهتر از حدی خواهد بود که از طریق بلند کردن پای کوتاه امکانپذیر است. اصلاح حالتهای شدید اختلاف طول پاها از طریق این روش میتواند منجر به پیدایش ظاهر نامتناسب در وضعیت اعضاي بدن به خاطر کوتاهتر بودن پاها شود.
در برخي موارد، ميتوان پاي بلندتر را کوتاه نمود، اما کوتاه کردن پا نيز منجر به ضعيف شدن ماهيچههاي پا ميشود. طول پاي بلند را ميتوان از استخوان ران پا حداکثر تا 8 سانتي متر (3 اينچ) کوتاه کرد. از استخوان ساق پا هم میتوان حداکثر تا 5 سانتیمتر پا را کوتاه کرد.
یک گزینه دیگر برای درمان این عارضه، بلند کردن پای کوتاه از طریق عمل جراحی است. در این روش، طول استخوان پا به وسیله ابزار مخصوصی شبیه به داربست که به وسیله جراحی در داخل پا قرار داده میشود، بلندتر میشود. این چارچوب داربست – شکل به وسیله سیم، میخ یا هر دو به استخوان پا متصل میشود. یک ترک کوچک روی استخوان ایجاد شده و این داربست به آن متصل میشود، سپس بیمار یا یکی از افراد خانواده با چرخاندن پیچ مخصوصی که برای آن تعبیه شده است، یک نیروی کشش را از طریق این چارچوب بر روی استخوان اعمال میکند. این کار چند بار در روز انجام میشود. پروسه بلند شدن پا از حدود 5 تا 10 روز بعد از جراحی آغاز خواهد شد. استخوان پا میتواند یک میلی متر در هر روز یا تقریباً 5/2 سانتی متر (یک اینچ) در هر ماه بلند شود. البته سرعت بلند شدن در استخوانهایی که قبلاً دچار آسیب دیدگی شدهاند، ممکن است کمتر باشد. همچنین در صورتی که در گذشته بر روی این پا عمل جراحی انجام شده باشد، ممکن است سرعت بلند شدن استخوان کمتر باشد. استخوان افرادی که به اختلالات رگهای خونی مبتلا هستند، از جمله افراد سیگاری نیز ممکن است به زمان طولانیتری برای بلند شدن نیاز داشته باشد.
قسمت خارجی داربست تا زمانی که استخوان به اندازه کافی قوی شود و بتواند بیمار را به طور طبیعی حمایت کند، بر روی پا باقی میماند. این مدت معمولاً به ازای هر اینچ افزایش طول، حدود 3 ماه طول میکشد. عواملی از قبیل سن بیمار، وضعیت سلامتی، سیگار کشیدن و شرکت در برنامههای توانبخشی میتواند بر مدت زمان لازم برای افزایش طول استخوان مؤثر باشد.
خطراتی که این روش به دنبال دارد عبارت است از:
- عفونت در محل سیمها و میخهای استفاده شده
- سخت و خشک شدن مفصلهای مجاور
- کوتاهتر یا بلندتر شدن طول استخوان از حد مورد نظر
در مدت زمان بلند شدن استخوان، لازم است:
- به طور منظم برای ویزیت به مطب پزشک مراجعه کنید.
- ناحیه اطراف میخها و سیمها را با دقت زیاد تمیز کنید.
- چند بار در روز، چارچوب کشنده پا را با دقت تنظیم کنید.
- طبق دستور پزشک در برنامه توانبخشی شرکت کنید.