اگر از پشت به ستون فقرات یک فرد سالم و نرمال نگاه کنید میبینید که صاف و راست بنظر میرسد اما افرادی که دچار قوزپشتی هستند مهرههای ستون فقرات آنها در قسمت بالا تنه به سمت جلو خمیده شده و شکلی گرد و گوژپشت پیدا کرده است که غالبا به آن گوژپشتی داوگر میشود.
به انحنای ۵۰ درجهای و یا بیشتر ستون فقرات بر روی مقیاس اشعه ایکس کیفوز یا همان قوزپشتی گفته میشود. ستون فقرات طبیعی در قسمت بالا تنه میتواند بین ۲۰ تا ۴۵ درجه خم شود بنابراین میتوان نتیجه گرفت که کیفوز نوعی ناهنجاری در ستون فقرات است. استفاده از بریس در افرادی که از قوزپشتی رنج میبرند باعث تنظیم شدن موقعیت شانهها و لگن شده و در نتیجه به تسکین درد کمک میکند. همچنین میتوان از فیزیوتراپی نیز برای درمان استفاده کرد. برنامهها و تمرینات فیزیوتراپی باعث بهبود طول عضلات و استحکام اکستنسور ستون فقرات شده و درد ناشی از بد وضعیتی بدن را کاهش میدهد.
انواع قوزپشتی
قوزپشتی عبارتست از خمیدگی بیش از حد طبیعی ستون فقرات که معمولاً در قسمت فوقانی کمر رخ میدهد. ۳ نوع قوزپشتی در بزرگسالان مشاهده میشود که عبارتند از:
قوزپشتی پس از سانحه
قوزپشتی پس از سانحه بيشتر در قسمت میانی تا پايين کمر رخ ميدهد و معمولا در افرادی كه دچار شكستگیهای شدید و نقصهای عصبی مانند فلج چهار اندام یا پاراپلژی میشوند بیشتر شیوع دارد.
یک نمونه از قوزپشتی، کیفوز پس از جراحی لامینکتومی است. در برخی از موارد نادر گاهی ممکن است که ستون فقرات فرد پس از نوعی جراحی (لامینکتومی) که برای درمان تنگی نخاع یا فشردگی عصب در بزرگسالان استفاده میشود به سمت جلو خم شود. این احتمال مخصوصا زمانی بیشتر میشود که از لامینکتومی در سطوح وسیعی استفاده شود.
قوزپشتی ناشی از بالا رفتن سن
قوزپشتی ناشی از بالا رفتن سن عبارتست از انحنای زیاد مهرههای ستون فقرات در قسمت بالا تنه که در افراد مسن دیده میشود. گاهی اوقات به این نوع از گوژپشتی، کیفوز داوگر یا گیبوس نیز گفته میشود که تحرک را برای فرد دشوار کرده و خطر افتادن و شکستگی استخوان را در وی افزایش میدهد. هایپرکیفوز میتواند ناشی از شماری از بیماریهای ستون فقرات مانند پوکی استخوان، ضعف عضلات، بیماری دیسک دژنراتیو و شکستگیهای مهره یا ترکیبی از این موارد باشد.
گوژپشتی شوئرمن
قوزپشتی شوئرمن نوعی کیفوز ساختاری است که عموما در دوران نوجوانی رخ داده و منجر به سخت شدن ستون فقرات فرد میشود. این بیماری گاهی ممکن است به دوران بزرگسالی نیز سرایت پیدا کند. بیمارانی که دچار این نوع از گوژپشتی میشوند قسمت پشتی مهرههای ستون فقرات آنها سریعتر از قسمت جلویی رشد میکند. در این حالت، بجای آن که مهرههای ستون فقرات چهارگوش باشند، شکل مثلثی دارند و منجر به نامنظم شدن و از تراز خارج شدن ستون فقرات میگردند. این وضعیت زمانی بهتر دیده میشود که از بغل به ستون فقرات فرد نگاه کرد. از این زاویه بخوبی میتوان شکل و زاویه غیرطبیعی کیفوز را مشاهده کرد.
چه عواملی باعث قوزپشتی میشود؟
قوزپشتی ممکن است مادرزادي باشد و یا بنا به یکی از دلایل زیر به وجود آید:
- مشکلات متابولیکی
- بیماری عصبی عضلانی
- بیماری استخوان شکننده (استئوژنزیس ایمپرفکتا): یک بیماری ارثی است که باعث شکسته شدن استخوانها با حداقل نیروی میشود.
- اسپینا بیفیدا: نوعی اختلال مادرزادی است که باعث ایجاد نقص در لوله عصبی جنین میشود.
- بیماری شوئرمن: عارضهای است که باعث میشود مهرههای ستون فقرات در قسمت فوقانی کمر دچار خمیدگی شوند. تا به امروز علت بروز بیماری شوئرمن ناشناخته است و معمولاً بیشتر در مردان مشاهده میشود.
- کیفوز وضعیتی: شایعترین نوع گوژپشتی است. این نوع از گوژپشتی به طور کلی در بزرگسالان دیده میشود و میتواند ناشی از حالت اندامی نامناسب باشد و ربطی به ناهنجاری ستون فقرات ندارد. معمولا برای درمان و اصلاح این نوع از گوژپشتی توصیه میشود که از حرکات ورزشی و اصلاحی استفاده شود.
قابل ذکر است که كیفوز یا همان قوزپشتی در زنان نسبت به مردان شیوع بیشتری دارد.
علائم قوزپشتی چیست؟
اگرچه علائم قوزپشتی در افراد مختلف به شکلهای متفاوت خود را نشان میدهد اما شایعترین علائم آن عبارتست از:
- تفاوت در ارتفاع شانهها
- سر فرد نسبت به سایر قسمتهای بدن بیشتر رو به جلو خم میشود.
- تفاوت در ارتفاع تیغهها یا موقعیت شانه
- بلندتر بودن قسمت فوقانی پشت از حد نرمال به هنگام خم شدن به جلو
- تنگی عضلات همسترینگ (پشت ساق پا)
معمولاً کمر درد، درد در قسمت ساقهای پا و تغییر در عملکرد روده و مثانه زیاد در افراد مبتلا به کیفوز مشاهده نمیشود لذا اگر این نوع علائم را دارید حتما بایستی به پزشک مراجعه کنید.
گاهی ممکن است که علائم قوزپشتی ناشی از وجود سایر بیماریها یا ناهنجاریهای ستون فقرات باشد، گاهی هم ممکن است که به دلیل آسیب یا عفونت ایجاد شود. در چنین مواردی همواره سعی کنید که برای تشخیص صحیح و به موقع با پزشک خود صحبت کنید.
عوارض احتمالی قوزپشتی چیست؟
عوارض قوزپشتی بستگی به نوع آن دارد. برای مثال، ممكن است افراد مبتلا به کیفوز شوئرمن به هنگام کار کردن و یا نشستن و ایستادن طولانی دچار درد شوند. در مواردی که قوزپشتی شدید باشد حتی میتواند به نحوه عملکرد ریهها آسیب برساند.
چگونه میتوان کیفوز را تشخیص داد؟
برای تشخیص کیفوز ممکن است که پزشک تاریخچه پزشکی فرد را به طور کامل بررسی میکند، از لحاظ جسمانی وی را معاینه کند و یا از آزمایشهای تشخیصی استفاده کند. در مواردی که بیمار کودک باشد پزشک حتما سابقه والدین وی در ابتلا به قوزپشتی و تولد وی را مورد بررسی قرار میدهد و سعی میکند که بفهمد آیا هیچ کدام از اعضای خانوادة کودک به این بیماری مبتلا هستند و یا خیر. همچنین پزشک در مورد نقاط عطف رشد کودک از پدر و مادر وی سوالهایی میپرسد زیرا برخی از انواع گوژپشتیها ناشی از وجود اختلالات عصبی عضلانی است. در مواردی که رشد کودک با تأخیر همراه باشد در این صورت برای تشخیص دقیقتر به ارزیابی بیشتر نیاز است.
روشهای تشخیص کیفوز شامل موارد زیر میشود:
- آزمایش خون
- عکسبرداری با اشعه ایکس: یک آزمایش تشخیصی است که از آن برای اندازه گیری و ارزیابی انحنای ستون فقرات استفاده میشود. در عکسبرداری با اشعه ایکس از پرتوهای انرژی الکترومغناطیسی نامرئی برای ایجاد تصاویری از بافتهای داخلی بدن، استخوانها و اندامها بر روی یک فیلم استفاده میشود. پزشک به کمک عکسبرداری کامل از ستون فقرات، زاویه انحنای ستون فقرات را اندازه گیری میکند و سپس بر مبنای آن یک برنامه درمانی مناسب تنظیم مینماید.
- اسکن رادیونوکلئید از استخوان: یک تکنیک تصویربرداری هستهای است که در آن از مقدار بسیار کمی مواد رادیواکتیو به جریان خون تزریق میشود تا به راحتی توسط یک اسکنر شناسایی شود. این آزمایش جریان خون به استخوان و فعالیت سلول درون استخوان را نشان میدهد.
- MRI : یک روش تشخیصی است که در آن از ترکیبی از آهنرباهای بزرگ و کامپیوتر برای ایجاد تصاویر دقیق از اندامها و ساختارهای بدن استفاده میشود. به کمک ام آر آی میتوان هر گونه ناهنجاریهای نخاعی و عصبی را شناسایی کرد.
- سی تی اسکن: سی تی اسکن یک آزمایش تصویربرداری است که در آن میتوان به کمک اشعه ایکس و یک کامپیوتر تصاویر دقیقی از بدن تهیه کرد. این آزمایش تصویری استخوانها، عضلات، چربیها و اندامها را با جزئیات خاصی نشان میدهد و نسبت به عکسبرداری با اشعه ایکس از دقت و وضوح بیشتری برخوردار است.
تشخیص به موقع کیفوز در درمان آن نقش مهمی دارد. ارائه دهندگان خدمات بهداشتی و حتی برخی از برنامههای مدرسه، به طور مرتب به دنبال شناسایی علائم كیفوز در كودكان هستند.
چگونه میتوان قوزپشتی را درمان کرد؟
درمان قوزپشتی به علائم آن، سن بیمار و وضعیت کلی وی و همچنین شدت آن بستگی دارد. هدف از درمان کیفوز، پیشگیری از پیشرفت انحنا و به حداقل رساندن ناهنجاری ستون فقرات است. درمان کیفوز شامل موارد زیر میباشد:
تحت نظر بودن و انجام معاینات مستمر
کودکان مبتلا به گوژپشتی باید بصورت مرتب و مستمر تحت نظر و آزمایش قرار بگیرند. پیشرفت انحنای ستون فقرات به رشد و بلوغ اسکلتی کودک بستگی دارد. غالبا پس از رسیدن به دوران بلوغ کودک میزان انحنای ستون فقرات در کودک کاهش یافته و یا بعضا متوقف میشود.
استفاده از بریس
اگر کودک هنوز در سن رشد باشد احتمالا پزشک برای درمان قوزپشتی وی استفاده از بریس را تجویز کند. نوع بریس و مدت زمان استفاده از آن توسط پزشک تعیین میشود.
فیزیوتراپی
با استفاده از فیزیوتراپی میتوانید به تقویت عضلات برای اصلاح وضعیت بدن کمک کنید. همچنین فیزیوتراپی میتوانید عضلات کوتاه و سفتی را که باعث از تراز خارج شدن ستون فقرات میشود را کشش دهد. کاربرد فیزیوتراپی در درمان افراد مبتلا به کیفوز عبارتست از:
- بهبود یافتن سفتی و خشکی ستون فقرات
- اصلاح بدشکلی
- کاهش انحنای ستون فقرات
- افزایش تحرک ناحیه سینه و شانه
- بهبود یافتن انعطافپذیری سیستم عضلانی
- تسکین درد موجود
- پیشگیری از بروز مشکلات اسکلتی عضلانی در آینده
ورزش
انجام ورزشهای هدفمند روزانه، تحت نظارت پزشک و یا فیزیوتراپیست میتواند به تقویت هسته عضلات اصلی کمک کرده و از پیشرفت بیشتر کیفوز جلوگیری کند. همچنین ورزش باعث تقویت عضلات و متعاقبا تسکین درد میشود.
عمل جراحی
در موارد نادری که زاویه انحنای بدست آمده از طریق عکسبرداری با اشعه ایکس بیش از ۷۵ درجه باشد و استفاده از بریس برای کاهش روند پیشرفت انحنا موثر نباشد و اقدامات محافظهکارانه کمکی به اصلاح این وضعیت نکند در این صورت پزشک توصیه میکند که برای کنترل درد و بهبود ناهنجاری و یا برداشتن فشار از روی ریشههای عصبی از عمل جراحی استفاده شود. معمولا اغلب برای درمان ناهنجاریهای انعطافپذیر ناهنجاریهای ثابت و سخت باید از عملهای جراحی پیچیدهتر استفاده کرد.
فیوژن ستون فقرات
اگر كيفوز شديد (بيش از ۸۰ الی ۹۰ درجه) باشد و باعث درد مكرر در كمر شود احتمالا باید برای رفع این مشکل از عمل جراحی استفاده کرد. عمل جراحی باعث اصلاح قابل توجهی در وضعیت گوژپشتی میشود و نیازی نیست که پس از آن از بریس استفاده کرد. در هر مهره دو پیچ پایهای قرار میگیرد و مهرهها به کمک دو میله به هم وصل میشوند. این روند باعث صاف شدن تدریجی ستون فقرات میگردد. بیشتر عملهای جراحی قوزپشتی از قسمت پشت ستون فقرات انجام میشود اما با این حال برخی از پزشکان ترجیح میدهند که علاوه بر آن یک جراحی اضافی نیز در قسمت جلویی ستون فقرات انجام دهند. معمولاً بیمار پس از گذشت ۴ تا ۶ ماه از عمل جراحی میتواند دوباره فعالیتهای روزمره خود را از سر بگیرد.
استئوتوم اسمیت پترسون
غالبا میتوان به راحتی قوسهای نسبتاً انعطافپذیر ستون فقرات را با دراز کشیدن بر روی شکم اصلاح کرد اما احتمالا برای درمان قوسهای سفت و محکم نیاز به مداخله جراحی باشد. در استئوتوم اسمیت- پترسون استخوان پشت ستون فقرات که مفاصل فاست را به هم وصل میکند، بریده میشود. برداشتن این استخوان و مفاصل به ستون فقرات این اجازه را میدهد تا به سمت عقب و یا حالت قائم کشیده شود. معمولا این نوع از استئوتومی در طول عمل جراحی کیفوز شوئرمن انجام میشود.
