سوختگی‌ها می‌تواند مشکلات درمانی جزئی تا مسائل اورژانسی تهدید کننده جان انسان را دربر گیرد. بعضی از شدیدترین انواع آن مواردی است که در نتیجه برق گرفتگی یا تماس با مواد شیمیایی ایجاد می‌شود. سوختگی با آب جوش از رایج‌ترین انواع مشاهده شده در بین کودکان است.
سوختگی با نور خورشید و با آب گرم (در صورت محدود بودن آن) را می‌توان در خانه درمان کرد، اما انواع شدید، عمیق و گسترده نیاز به مراجعه فوری به پزشک جهت درمان سوختگی دارد و اغلب نیازمند درمان در مراکز تخصصی سوختگی هستند. در این حالت ممکن است نیاز به پیوند پوست برای پوشاندن جراحت‌های زیاد ناشی از سوختگی بر روی پوست وجود داشته باشد.
برای اکثر موارد سوختگی ، اولین قدم قرار دادن عضو آسیب دیده زیر آب سرد است. در این حالت نباید از یخ استفاده کرد، زیرا انجام این کار می‌تواند باعث وارد شدن آسیب بیشتر به محل دچار سوختگی شود.
انواع
سوختگی‌ها تاثیر یکنواخت بر روی پوست ندارند، به همین خاطر یک آسیب مشخص ممکن است از نظر عمق جراحت وارد شده در حالت‌های مختلف متفاوت باشد. تشخیص نوع خفیف از نوع شدید آن می‌تواند شامل تعیین میزان آسیب وارده به بافت‌های بدن باشد. در ادامه چهار طبقه بندی اصلی سوختگی توضیح داده شده است:
- سوختگی درجه یک: این نوع سوختگی شامل آسیب‌های حداقل است که فقط لایه خارجی پوست (جلد یا پوسته) را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. این نوع آسیب می‌تواند باعث قرمز شدن و ایجاد درد در محل شود و معمولاً امکان برطرف کردن عوارض آن با استفاده از کمک‌های اولیه در طول چند روز تا یک هفته وجود دارد. آفتاب سوختگی یک مثال معمول از این نوع در بین افراد است.
- سوختگی درجه دو: این سوختگی‌ها هم جلد (لایه اول پوست) و هم لایه دوم پوست (غشا) را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند و باعث قرمز شدن، ایجاد درد و التهاب در محل می‌شوند. سوختگی درجه دوم اغلب مرطوب یا خیس به نظر می‌رسد. در این حالت امکان تشکیل تاول در محل آسیب دیده وجود دارد و احتمالاً درد بیمار شدید است. این موارد عمیق می‌توانند از خود علائم مشخصی را پس از بهبود بر جای گذارند.
- سوختگی درجه سه: که به لایه چربی زیر غشای پوست نفوذ می‌کنند. در این حالت پوست ممکن است به نظر سفت، چرمی یا دباغی شده به نظر برسد. سوختگی درجه سه می‌تواند اعصاب را از بین برده و باعث بی حسی شود.
- سوختگی درجه چهار: شدیدترین نوع سوختگی است که به لایه‌های زیر پوست همچون عضلات و استخوان نفوذ می‌کند. در این حالت پوست سیاه یا شبیه ذغال به نظر می‌رسد. اگر آسیب وارد شده به اعصاب به خاطر این نوع آسیب زیاد باشد، فرد ممکن است هیچ دردی در محل آسیب دیده احساس نکند.
علت
بسیاری از دلایل ایجاد سوختگی شامل موارد زیر هستند:
- آتش
- مایع یا بخار داغ
- فلز، شیشه یا سایر اجسام داغ
- الکتریسیته جاری
- قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس یا استفاده از رادیو درمانی برای درمان سرطان
- قرار گرفتن در معرض نور خورشید یا نور ماورای بنفش
- تماس با مواد شیمیایی همچون اسیدهای قوی، مواد قلیایی، تینر رنگ آمیزی یا گازولین
زمان مراجعه به پزشک
با وجودی که سوختگی‌های خفیف را می‌توان در خانه درمان کرد، در صورت مشاهده علائم زیر با پزشک خود تماس بگیرید:
- افزایش درد، ورم، قرمزی یا ترشحات در ناحیه دچار سوختگی
- عدم درمان سوختگی در طول چند هفته
- مشاهده عوارض جدید و غیر قابل انتظار به خاطر سوختگی
در صورت مواجه شدن با موارد زیر بلافاصله به صورت اورژانسی برای درمان اقدام کنید:
- سوختگی بر روی دست‌ها، پاها، صورت، کشاله ران، باسن یا یک مفصل مهم بدن
- در اثر مواد شیمیایی یا الکتریکی
- انواع درجه سه یا چهار
- مشکلات تنفسی یا ایجاد سوختگی در مسیر تنفس
درمان
شما می‌توانید سوختگی‌های درجه یک و موارد محدود درجه دو را در خانه با استفاده از داروها یا پمادهای موجود در داروخانه‌ها درمان کنید. انواع محدود یا مینور معمولاً در طول چند هفته درمان می‌شوند. به هر حال برای موارد متوسط، شدید، یا گسترده یا سوختگی دست‌ها، پاها، کشاله ران یا صورت لازم است درمان به صورت اورژانسی با مراجعه به پزشک انجام شود.
دارو
با توجه به شدت سوختگی ایجاد شده، ممکن است برای درمان بیمار به داروهای زیر نیاز باشد:
- سرم: با استفاده از سرم و تزریق پیوسته آن در داخل رگ می‌توان جلوی از دست رفتن آب بدن را گرفت و از توقف فعالیت اندام‌های بدن جلوگیری کرد.
- مسکن‌ها: درمان سوختگی می‌تواند بسیار دردناک باشد. در بسیاری از موارد، لازم است از مورفین برای کاهش درد به خصوص در زمان عوض کردن لباس استفاده کرد. علاوه بر این در برخی موارد نیاز به استفاده از داروهای ضد تشویش وجود دارد.
- پماد سوختگی: امروزه مجموعه متنوعی از محصولات وجود دارد که در صورت ایجاد سوختگی می‌توان از آن‌ها برای مرطوب کردن پوست، کاهش درد بیمار، جلوگیری از ایجاد عفونت و نیز تسریع دوره بهبود استفاده کرد.
- آنتی بیوتیک ها: اگر محل آسیب دیده در نتیجه سوختگی دچار عفونت شود، احتمالا نیاز به تزریق آنتی بیوتیک برای درمان آن وجود خواهد داشت.
- واکسن کزاز: پزشک ممکن است به بیمار پیشنهاد دهد پس از ایجاد سوختگی واکسن کزاز بزند.
درمان سوختگی شدید
گاهی اوقات، ممکن است برای درمان سوختگی به یک یا چند مورد از روش‌های درمانی زیر نیاز باشد:
- کمک به تنفس: اگر سوختگی در محل صورت یا گردن ایجاد شده باشد، گلوی بیمار ممکن است ورم کردن و مسیر هوای آن مسدود شود. در این صورت دکتر ممکن است یک لوله هوا به مسیر نای بیمار وارد کرده و به این ترتیب به رسیدن اکسیژن به ریه‌ها کمک کند.
- لوله غذا رسانی: متابولیسم بدن ممکن است در زمان شروع درمان سوختگی توسط بدن چار مشکل شود. به این ترتیب برای تامین مواد غذایی مناسب برای این ترمیم، ممکن است یک لوله غذا رسانی از طریق بینی شما به معده وارد شود.
- کاهش فشار: اگر یک دلمه حاصل از سوختگی (یا جرات ناشی از آن) به طور کامل اطراف یک عضو قرار گیرد، می‌تواند سفت شده و از چرخش خون جلوگیری کند. در صورتی که این جراحت‌ها به طور کامل اطراف سینه را فرا گیرد ممکن است باعث ایجاد مشکلات تنفسی شود. به همین خاطر برداشتن این جراحت‌ها در چند نقطه می‌تواند به کاهش فشار ایجاد شده کمک کند.
- پیوند پوست: هنگام پیوند پوست بخشی از پوست سالم خود فرد برای جایگزینی با بافت آسیب دیده در نتیجه سوختگی شدید و عمیق مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- تجدید ساختار: جراحان پلاستیک می‌توانند ظاهر پوست سوخته را بهبود بخشیده و انعطاف پذیری مفاصل آسیب دیده به خاطر جراحت‌ها را افزایش دهند.
- کشش درمانی: در طول دوره درمان سوختگی‌های شدید، فیبرهای کلاژن اضافی اغلب ساخته می‌شوند و به این ترتیب ممکن است پوست دچار برآمدگی شده یا پوست حالت جمع شده به خود بگیرد. این برآمدگی‌ها در حقیقت در نتیجه تجمع فیبرهای کلاژن ایجاد می‌شوند و می‌توانند باعث کشیده شدن اعصاب شوند. امکان تشکیل بافت اضافی در محل جای زخم (اسکار هیپرتروفیک) در زیر محل سوختگی وجود ندارد، اما برآمدگی می‌تواند در زیر محل سوختگی نیز ایجاد شود و ممکن است باعث ایجاد احساس درد و سوزش شود. برآمدگی و هیپرتروفیک می‌توانند دامنه حرکت عضو را محدود کنند. به این ترتیب می‌توان از کشش درمانی و بستن بانداژ محکم بر روی محل سوختگی برای ایجاد فشار بر روی آن از تشکیل برآمدگی و بافت اضافی در محل جلوگیری کرد.
فیزیوتراپی
اگر محل سوختگی بزرگ باشد و به طور خاص زمانی که این سوختگی روی مفاصل قرار داشته باشد، ممکن است به فیزیوتراپی برای انجام تمرین‌های کششی بر روی مفاصل نیاز باشد تا به این ترتیب بتوان عضلات را قوی کرده و هماهنگی آن‌ها را افزایش داد.
ترمیم سوختگی با فیزیوتراپی می‌تواند برای بیمارانی که از سوختگی در بخش‌های بزرگی از بدن یا مفاصل اصلی رنج می‌برند، مفید و مناسب باشد. سوختگی می‌تواند باعث سفت شدن پوست، ایجاد جراحت‌های ناشی از آسیب در بافت‌ها، و سایر تغییرات شود که ممکن است حرکت آزادانه اعضای بدن را دچار مشکل کند. در طول فیزیوتراپی، دکترها می‌توانند به بیمار برای درک چگونگی بهبود وضعیت و بازیابی حرکت عضلات خود در طول دوره ریکاوری پس از سوختگی کمک فراوان کنند.
در مواردی که نیاز به پیوند پوست یا انجام انواع عمل جراحی وجود دارد، دکترها می‌توانند به بیماران درباره بهترین تمرین‌های لازم در طول عمل جراحی و دوره بهبود پس از آن توصیه‌های لازم را ارائه کنند. در این رابطه ممکن است برخی فعالیت‌های فیزیوتراپی همچون ماساژ عضو بتواند به خلاص شدن بیمار از درد سوختگی و جراحت‌های ایجاد شده بر روی پوست کمک کند. فیزیوتراپی یک جزء اصلی از دوره ریکاوری بیمارانی است که دچار سوختگی شدید شده‌اند. بیمارانی که از فیزیوتراپی استفاده می‌کنند باید از نظر سلامتی در شرایط با ثبات قرار داشته باشند.
ورزش برای توانبخشی
حفظ دامنه حرکتی یک مفصل پس از درمان سوختگی یا پیوند دشوارتر از درمان سوختگی اولیه است. در این حالت بافت‌های آسیب دیده منقبض شده، محکم و ضخیم می‌شوند و به این ترتیب دامنه حرکتی مفاصل تحت تاثیر قرار می‌گیرد زیرا تجدید ساختار جراحت‌های سوختگی برای بدن در صورتی امکان پذیر است که این جراحت‌ها از نظر داخلی به طور مداوم در حال تغییر بوده و فعالیت‌های ترمیمی بدن ادامه داشته و در حال اصلاح بافت آسیب دیده باشد. هنگامی که ترمیم جراحت‌های سوختگی کامل شد، حرکت‌های کششی برای پوست جمع شده در نتیجه سوختگی، سودمندی زیادی در تجدید ساختار آن نخواهد داشت.
موثرترین تکنیک مورد استفاده برای تجدید ساختار پوست که به کندی تاثیر گذار است، کشیدن پوست می‌باشد. بخش کشیده شده از پوست باید واضح و قابل رویت باشد و باید در جهت مسیر پوست کشیده شود تا به این ترتیب امکان پاره شدن آن وجود نداشته باشد. کشیدن پوست را می‌توان به صورت دستی با وارد کردن فشار، کشیدن، اسپلینت کردن، وگچ گرفتن انجام داد.
یکی دیگر از اصول اولیه برنامه‌های ورزشی قرار دادن تمام جراحت‌های سوختگی در معرض نیروی کششی است. به بیان دیگر، اگر یک جراحت در طول چند مفصل قرار داشته باشد، باید تمام مفاصل مورد نظر به طور همزمان کشیده شوند. در این حالت یک مفصل نمی‌تواند دامنه حرکتی کامل خود را بازیابی کند مگر اینکه این دامنه حرکتی کامل در ترکیب با حرکت همه مفاصل درگیر ایجاد شود.
در نهایت، تمام بیماران باید دارای برنامه حرکتی برای تقویت عمومی عضلات به خاطر اصلاح وضعیت مربوط به عدم تحرک طولانی مدت باشند. حرکت‌های قدرتی و مقاومتی در برابر گروه عضلات باید برای جلوگیری از انقباض آن‌ها و کمک به بهبود سریع‌تر موثر باشد. تمرین‌های طراحی شده توسط فیزیوتراپیست برای افزایش تحمل و هماهنگی عضلات در بسیاری از مواقع در بازتوانی عضلات دچار سوختگی بیش از حد لازم مورد توجه قرار گرفته ولی باید یک بخش اصلی از هر برنامه توانبخشی باشد.
تحریک الکتریکی با استفاده از ابزارهای موجود می‌تواند در درمان چسبندگی ایجاد شده در تاندون ها به خاطر جراحت‌های سوختگی موثر باشد. در این حالت الکتریسیته به لایه‌های زیر پوست نفوذ می‌کند و می‌تواند نقش موثر در کاهش دردهای ناشی از سوختگی داشته باشد. این روش درمانی به طور خاص در ارتباط با ناراحتی‌های مزمن یا عدم قرارگیری صحیح عضلات در جای مناسب خود مفید می‌باشد.
اولتراسوند برای درمان مفاصل دردناک و افزایش تحمل آن‌ها در در برابر انجام تمرین‌های حرکتی، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش درمانی همچنین به همراه ماساژ یخ برای کاهش درد شدید به خاطر جراحت‌های سوختگی استفاده می‌شود، این روش اثر شگرفی بر درمان دارد، توجه داشته باشید ین روش درمانی باید تحت نظر فیزیوتراپیست انجام گیرد.
اسپلینت کردن
اسپلینت کردن می‌تواند از انقباض پوست یا سفت شدن آن در محل التیام سوختگی پیش گیری کند. اسپلینت می‌تواند از حرکت اعضای خاص بدن در زمان حرکت کردن سایر اعضا جلوگیری کند. در حقیقت اسپلینت برای تمرین‌های بازتوانی مفید و موثر می‌باشد.
ماساژ
ماساژ محل سوختگی فرآیندی است که در آن محل آسیب دیده به آرامی با محلول یا روغن مخصوص مالش داده می‌شود. فیزیوتراپیست با ماساژ محل سوختگی می‌تواند به کاهش درد کمک کند و انعطاف پذیری و امکان حرکت بهتری را برای عضو فراهم می‌کند. این ماساژ همچنین می‌تواند به کاهش ظاهر نامطلوب ناشی از آسیب کمک کند.
برنامه درمانی بیمار برای درمان سوختگی می‌تواند از 4 تا 6 ماه ادامه پیدا کند. امکان کاهش تعداد روزهای درمان در هر هفته با بهبود وضعیت بیمار وجود دارد. در حالت‌های خاص در صورتی که جراحت‌های ناشی از سوختگی شدیدتر باشد، درمان ممکن است برای یک سال یا بیشتر ادامه داشته باشد. معاینات منظم توسط پزشک در این رابطه باید هر دو هفته در ابتدای آسیب دیدگی و هر یک تا دو ماه برای یک تا دو سال اول انجام شود.
عوارض
سوختگی‌های عمیق یا گسترده می‌تواند باعث ایجاد بسیاری از عوارض شامل موارد زیر شود:
- عفونت: سوختگی می‌تواند پوست را در معرض عفونت باکتریایی قرار داده و خطر ایجاد عفونت را افزایش دهد. این عفونت می‌تواند از طریق جریان خون در سایر نقاط بدن پخش شده و کل بدن را تحت تاثیر خود قرار دهد. عفونت به سرعت در بدن پخش می‌شود و یک عامل تهدید کننده جان انسان است که می‌تواند باعث ایجاد شوک و توقف عملکرد اندام‌ها شود.
- ایجاد محدودیت در حجم خون رسانی: سوختگی شدید می‌تواند به رگ‌های خونی آسیب وارد کند و باعث از دست دادن آب بدن شود. این مشکل همچنین می‌تواند باعث ایجاد محدودیت در حجم خون رسانی به اعضای بدن شود. مشکلات جدی در خون رسانی و از دست دادن آب بدن می‌تواند از پمپاژ مقدار خون کافی توسط قلب به اعضای بدن جلوگیری کند.
- پایین آمدن خطرناک دمای بدن. پوست نقش تعیین کننده در کنترل دمای بدن دارد. به همین خاطر زمانی که بخش زیادی از پوست دچار آسیب شود، بدن دمای خود را از دست می‌دهد. این موضوع می‌تواند احتمال سرمازدگی (هیپودرمیا) را افزایش دهد. در این حالت بدن دمای خود را سریع‌تر از دست می‌دهد و بدن امکان تولید گرما متناسب با دمای از دست رفته را ندارد. به این ترتیب همواره احتمال دارد دمای بدن به صورت خطرناک کاهش پیدا کند.
- مشکلات تنفسی: تنفس دود یا هوای گرم می‌تواند باعث سوختگی مسیر بینی و ایجاد مشکلات تنفسی شود. در این حالت استنشاق دود می‌تواند به ریه‌ها آسیب رسانده و باعث نارسایی دستگاه تنفسی شود.
- جراحت: سوختگی می‌تواند باعث ایجاد جراحت و دلمه پوست شود که این دلمه در حقیقت برآمدگی‌های ایجاد شده در نتیجه رشد بیش از حد بافت آسیب دیده می‌باشد.
- مشکلات استخوان و مفصل. سوختگی‌های عمیق و شدید می‌تواند باعث ایجاد محدودیت حرکتی استخوان‌ها و مفاصل شود. در این حالت هنگام ایجاد سوختگی احتمال سفت و کوتاه شدن پوست، عضلات یا تاندون ها وجود دارد و این شرایط می‌تواند باعث انقباض عضلات و ایجاد مشکلات حرکتی شود یا مفاصل را برای همیشه از محل قرارگیری صحیح آن‌ها خارج نماید.
درمان سوختگی سطحی و خفیف مانند آفتاب سوختگی معمولاً در خانه به طور مثال با پمادهای سوختگی قابل تهیه از داروخانه درمان می شوند و نیاز به مراجعه به پزشک ندارد. اما در موارد شدید و عمیق مانند سوختگی شیمیایی، با برق، با اسید، روغن داغ و… نیاز به درمان های پیچیده‌تری نیاز دارند. فیزیوتراپی به منظور بهبود عملکرد مفاصل پس از بهبود آسیب دیدگی بسیار حائز اهمیت می باشد.
