گرفتگی عضلات پا عارضه شایع و دردناکی است که معمولا بدون خطر بوده و موجب درد ناگهانی در عضلات پا می‌شود. با وجود این‌که گرفتگی عضلات پا اغلب در عضلات ساق پا در زیر زانو رخ می‌دهد اما ممکن است عضلات هر قسمتی از پا را درگیر خود کند. کوتاه‌شدن و یا انقباض ناگهانی عضلات پا می‌تواند موجب خشکی و درد شدید در عضلات پا شود. این حالت دراصطلاح به اسپاسم عضلانی معروف است. لازم به ذکر است که در چنین مواقعی کنترل و حرکت عضله آسیب دیده اغلب غیرممکن است. گرفتگی عضله ممکن است چند ثانیه تا حتی 10 دقیقه طول بکشد. بعد از رفع اسپاسم، عضله دوباره به حالت اولیه بازگشته و قارد به کنترل خواهد بود.
گرفتگی عضلات ساق پا، ران و کف پا می‌تواند بسیار دردناک باشد. اگر دچار این عارضه شدید و با درمان‌هایی نظیر مصرف دارو و گرم کردن بهبود نیافتید برای دریافت درمان‌های تخصصی‌تر نظیر ماساژ، لیزر درمانی، تحریک الکتریکی و ورزش‌های کششی خاص به یک متخصص طب فیزیکی مراجعه نمایید.
انواع
2 نوع گرفتگی عضلات پا وجود دارد:
- گرفتگی عضلات پا به دلایل ناشناخته (آیدیوپاتیک): این حالت معمولا بدون دلیل خاصی اتفاق می‌افتد. آیدیوپاتیک واژه یونانی است و به‌معنای ابتلا به بیماری یا عارضه‌ای است که علت آن مشخص نیست.
- گرفتگی ثانویه عضلات پا: این حالت اغلب ناشی از بیماری و عوامل قابل تشخیص می‌باشد.
عواملی که موجب گرفتگی ثانویه عضلات پا می‌شوند شامل:
- بارداری
- عوارض جانبی مصرف برخی داروها
- بیماری کبد
علل
گرفتگی آیدیوپاتیک عضلات پا
همانطور که از نامش پیداست این نوع گرفتگی و اسپاسم عضلانی اغلب بدون علت و یا علل رخ می‌دهد. البته نظریه‌های مختلفی در خصوص دلیل گرفتگی عضلات پا وجود دارد:
- فعالیت عصبی غیرعادی که ممکن است در حین خواب رخ دهد. این حالت می‌تواند منجر به اسپاسم عضلانی شود.
- کشیدگی بیش از حد عضلات پا مانند ورزش در برخی مواقع می‌تواند علت خشکی و گرفتگی عضلات شود.
- قطع ناگهانی خون رسانی به عضلات آسیب دیده
نظریه دیگر درخصوص این که چرا افراد مسن بیشتر در معرض گرفتگی و خشکی عضلات پا قرار دارند حاکی از آن است که کوتاه شدن طبیعی تاندون‌ها با مرور زمان و با افزایش سن می‌تواند یکی از علت‌های گرفتگی عضلات پا در افراد مسن باشد. تاندون‌ها، نوارهای بافتی سفتی هستند که عضلات را به استخوان‌ها متصل می‌کنند. کوتاه شدن تاندون‌ها موجب گرفتگی و اسپاسم عضلات می‌گردد.
گرفتگی های ثانویه پا
علت‌های گرفتگی ثانویه در عضلات پا شامل:
- بارداری: تصورات بر این است که افزایش وزن زنان در طول بارداری ممکن است موجب کشیدگی عضلات و درنهایت آسیب‌پذیری بیشتر آن‌ها نسبت به خشکی و اسپاسم شود.
- ورزش: بسیاری از افراد اغلب بعد از ورزش دچار گرفتگی عضلات در پا می‌شوند.
- بیماری‌های نورولوژیکی: بیماری‌هایی که اعصاب کنترل‌کننده عضلات پا را تحت تاثیر قرار می‌دهند ممکن است باعث خشکی عضلات پا شوند. به‌عنوان مثال بیماری حرکتی عصبی (بیماری است که در طی آن عملکرد اعصاب مغز و یا ستوان فقرات به‌تدریج مختل می‌شود) و یا بیماری نوروپاتی محیطی ( بیماری است که ناشی از آسیب اعصاب عضلات پا می‌باشد).
- بیماری کبد: از کار افتادن کبد موجب تجمع سموم موجود در خون شده و درنهایت منجر به گرفتگی عضلات پا می‌گردد.
- عفونت: برخی از عفونت‌های باکتریایی ازجمله کزاز می‌تواند باعث اسپاسم یا گرفتگی عضلات پا شود.
- سموم: سطح بالای مواد سمی در خون مانند سرب و جیوه ممکن است در برخی افراد موجب گرفتگی عضلات پا شود.
- کم‌آبی: در برخی افراد کم‌آبی می‌تواند باعث کاهش نمک بدن و درنهایت گرفتگی و اسپاس عضلات شود.
دارو
مصرف شماری از داروها موجب گرفگی عضلات پا در برخی افراد می‌گردد. داروهایی که موجب عارضه خشکی و گرفتی عضلات پا می‌شوند عبارتند از:
- داروهای ادرارآور: این داروها جهت درمان برخی از بیماری‌ها ازجمله فشارخون بالا، نارسایی‌های قلبی و برخی از بیماری‌های کلیوی مصرف می‌شوند. طبق مطالعات به عمل آمده از آن‌جایی که داروهای ادرارآور موجب از دست رفتن میزان قابل توجهی از آب بدن می‌شوند می‌توانند باعث گرفتگی و اسپاسم عضلات پا شوند.
- استاتین‌ها: استاتین‌ها به افرادی که کلسترول خون بالایی دارند توصیه و تجویز می‌شود.
- رالوگزیفن: زنانی که در معرض یائسگی هستند معمولا جهت درمان پوکی استخوان (کم شدن تراکم استخوان‌ها) از این دارو استفاده می‌کنند.
- نیفدیپین: نیفدیپین به‌منظور درمان آنژین و پدیده رینود (توقف خون‌رسانی به انگشتان ) مصرف می‌شود.
- اسید نیکوتینیک: جهت درمان کلسترول بالا استفاده می‌شود.
تشخیص
در صورت گرفتگی عضلات پا و مراجعه به پزشک، در وهله اول از بیمار سوالاتی درخصوص علائم بیماری پرسیده خواهد شد. مرحله بعد شامل معاینه پای بیمار جهت ارائه تشخیص صحیح است. سوالاتی که در چنین شرایطی پزشک ممکن است از بیمار بپرسد شامل:
- درد در ساق‌پا، ران و شدت درد ناشی از گرفتگی عضلات
- آیا درد به‌طور ناگهانی به‌سراغ بیمار آمده
- مدت زمان درد
- آیا گرفتگی عضلات پا موجب اختلال در خواب، خلق‌وخوی و کیفیت زندگی بیمار شده یا خیر
پزشک ممکن است در خصوص علائم دیگری از قبیل گزگز شدن و یا تورم سوالات دیگری از بیمار بپرسد. شایان ذکر است که گزگز شدن، تورم و نشانه‌های دیگر می‌توانند علائم گرفتگی ثانویه عضلات پا باشند که ناشی از یک بیماری نهفته هستند. در چنین شرایطی پزشک با تجویز آزمایش‌های بیشتر از قبیل آزمایش خون و ادرار می‌تواند به تشخیص دلایل احتمالی (مانند بیماری کبدی) بپردازد.
درمان گرفتگی عضلات پا
اعمال گرما
کاربرد روش‌های مختلف گرما درمانی موجب شل شدن عضلات و تسکین درد ناشی از گرفتگی عضلات پا می‌شود. روش‌های گرم کردن عضلات شامل، استفاده از حوله گرم، پدهای گرمایشی، وان آب‌گرم یا دوش آب گرم است. گرم نگه داشتن عضله خشک و آسیب دیده در بسیاری از افراد نه‌تنها موجب تسکین درد بلکه موجب بهبود گردش خون می‌شود.
استفاده از یخ
استفاده از یخ یا به‌عبارتی سرما درمانی در بسیاری از افراد تاثیر چشمگیری در کاهش درد ناشی از گرفتگی و اسپاسم عضلات دارد. تشخیص این‌که کدام روش درمان گرفتگی عضلات پا (گرما یا سرما) تاثیر بهتری دارد با خود بیمار است.
- یخ را مستقیما روی پوست قرار ندهید. کیسه کوچک و یا متوسطی را با یخ پر کرده و مقدار کمی آب روی آن‌ها بریزید. هوای داخل کیسه را با فشردن خارج کرده و سر کیسه را محکم ببندید. کیسه یخ را به حوله مرطوب پیچیده و روی پای آسیب دیده قرار دهید.
- روش سریع دیگر استفاده از کیسه سبزیجات یخ‌زده مانند نخودفرنگی یا ذرت است. کیسه حاوی سبزیجات فریزشده را به حوله مرطوب پیچیده و روی عضله آسیب دیده قرار دهید.
حفظ آب بدن
یکی از شایع‌ترین علل گرفتگی عضلات از دست رفتن آب بدن در طول فعالیت‌های فیزیکی و ورزش خصوصا در هوای گرم است.
- افزایش میزان مصرف آب قبل و یا در طول ورزش. طبق مطالعات، نوشیدن آب حتی هنگام گرفتگی عضلات نیز می‌تواند موجب بهبود عارضه شود.
- نوشیدن آب کافی نیست. حفظ تعادل الکترولیت‌ها در طول ورزش‌های سنگین مهمتر از حفظ تعادل آب بدن است. از دست دادن الکترولیت‌ها هنگام ورزش ممکن است باعث گرفتگی عضلات شوند.
تنظیم رژیم‌غذایی
توصیه می‌شود از غذاهای سرشار از موادمعدنی ازجمله کلسیم، منیزیم، پتاسیم و سدیم مصرف نمایید.
- شیر، ماهی، گوشت‌قرمز، تخم‌مرغ و میوه از موادغذایی هستند که حاوی کلسیم و منیزیم می‌باشند.
- روزانه غذاهای حاوی پتاسیم را در رژیم‌غذایی خود بگنجانید. از خوراکی‌های سرشار از پتاسیم می‌توان به موز، ماهی، آووکادو و سیب‌زمینی اشاره کرد.
- مصرف میزان کافی نمک را فراموش نکنید. در هوای گرم و در پی تعریق ناشی از دمای بالای هوا شاید به نوشیدنی‌های ورزشی حاوی الکترولیت ازقبیل سدیم و کلرید سدیم نیاز داشته باشید.
انتخاب کفش مناسب
توصیه می‌شود از کفش‌های مناسب و کفش‌هایی که قسمت پشت آن به خوبی طراحی شده و از پا مراقبت می‌کنند استفاده کنید.
- منظور از کفش‌های مناسب کفش‌هایی هستند که از پاشنه پا و اطراف مچ پا به خوبی محافظت می کنند.
- کفش‌های ورزشی گزینه‌های مناسبی برای خرید هستند.
- از پوشیدن کفش های پاشنه‌بلند خودداری کنید.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی در افراد مبتلا به گرفتگی عضلات پا نه تنها به تشخیص و اصلاح عوامل ویژه‌ای که موجب چنین عارضه‌ای می‌شوند کمک می‌کند بلکه احتمال گرفتگی و اسپاسم مجدد عضلات را کاهش می‌دهد. درمان‌های فیزیوتراپی شامل:
- ماساژ بافت نرم
- کشش
- تحرک‌پذیری مفاصل
- گرمادرمانی
- الکتروتراپی (اولتراسوند)
- حرکات ورزشی ویژه جهت بهبود قوت، انعطاف‌پذیری، تناسب و تعادل
- راهنمایی و آموزش
- مشاوره جهت اصلاح فعالیت‌ها
- اصلاح بیومکانیکی
- مشاوره جهت انتخاب کفش مناسب
- بازگشت تدریجی به فعالیت‌های روزانه
درمان دستی
از مزایای درمان‌های دستی می‌توان به بهبود دامنه حرکات، کنترل عصبی عضلانی، تعادل، قدرت، گردش خون، کاهش اسپاسم و دردهای عضلانی وکاهش حجم اندام‌های حرکتی اشاره کرد. متخصصین طب فیزیکی آموزش‌های لازم بسیاری از روش‌های درمان دستی از جمله تحرک مفاصل، رفع سندروم میوفاسیال، تسهیل عصبی عضلانی، دامنه حرکاتی غیرفعال، ماساژ درمانی و درناژ لنفاتیک یا به‌عبارتی تخلیه لنفاتیک را دیده‌اند.
اولتراسوند درمانی
اولتراسوند درمانی روشی است که با کمک ارتعاشات صوتی غیرقابل شنیدن انجام می‌شود. امواج مکانیکی با فرکانس بالا در این روش موجب گرم شدن تدریجی بافت‌ها و درمان بسیاری از آسیب‌ها ازجمله گرفتگی و اسپاسم عضلات پا می‌گردد.
تحریک الکتریکی
منظور از تحریک الکتریکی استفاده از جریانات الکتریکی کنترل شده در اشکال مختلف است که نه تنها موجب تحریک روند بهبود می‌شود بلکه به کاهش درد، اسپاسم عضلانی و تورم کمک شایانی می‌کند.
ورزش
کشش ران (ماهیچه نعلی)
برای انجام این حرکت ورزشی، طبق آن‌چه که در تصویر مشاهده می‌کنید دست ها را به دیوار تکیه دهید و یکی از پاها را درحالی‌که پاشنه آن روی زمین است جلوتر قرار دهید. زانو را به‌آرامی به‌سمت جلو حرکت دهید تا جایی که به راحتی در پشت ران خود یا به‌عبارتی تاندون آشیل احساس کشش کنید. 15 ثانیه در این حالت بمانید. این حرکت را 4 بار به‌همین منوال تکرار کنید تا جایی‌که تقریبا هیچ دردی در حالت کشش ران احساس نکنید.
کشش ران با حوله
طبق تصویر، روی زمین بنشینید، یک حوله را به دور کف پای خود انداخته و سر آن را در دست خود نگه‌دارید. در حالی‌که زانو کاملا صاف است خیلی آرام پا و انگشتان پا را به‌سمت عقب بکشید تا جایی‌که درد خفیف ناشی از کشش ران پا را احساس کنید. 15 ثانیه در این حالت بمانید. توصیه می‌شود این حرکت را 4 بار تکرار کنید.
