مچ دست مفصل پیچیدهای است که بین دست و ساعد قرار دارد. درد مچ دست یک درد بسیار شایع است که میتواند دلایل مختلفی داشته باشد. ممکن است این درد به طور ناگهانی رخ دهد (درد حاد و شدید) که به دلیل یک مصدومیت یا شکستگی ساده است؛ یا ممکن است به صورت بیسروصدا بروز کند و برای یک مدت طولانی وجود داشته باشد (درد مزمن) که میتواند ناشی از آرتریت، غده عصبی، وارد آمدن فشار مکرر، استفاده بیش از حد و یا سندروم تونل کارپال باشد. مفصل مچ دست از تعداد زیادی استخوان، رباط و عضله تشکیل شده است. همچنین سه عصب بسیار مهم دارد که از ساعد تا دست کشیده شدهاند و از مچ دست عبور کردهاند. درد مچ دست از هرگونه بیماری و یا آسیبهایی که به این ساختارها وارد شود، سرچشمه میگیرد.
آناتومی مچ دست
استخوانها
مچ دست از هشت استخوان تشکیل شده است که به آنها استخوانهای کارپوس یا کارپال میگویند. این هشت استخوان در دو ردیف چیده شدهاند: ردیفهای پروگزیمال و دیستال.
ردیف پروگزیمال در کنار استخوان ساعد قرار دارد (استخوانهای زرد رنگ در شکل فوق).
ردیف دیستال در کنار استخوانهای کف دست قرار دارد (استخوانهای صورتی رنگ در شکل فوق).
استخوانهای مفصل مچ دست توسط تعدادی رباط به هم متصل شدهاند که رباط رادیال (رباط جانبی خارجی) و اولنار (رباط جانبی داخلی) دو تا از بزرگترین این رباطها هستند. فلکسور رتیناکولوم ادامهی استخوان فاسیای ساعد است که به استخوانهای کارپال متصل شده است. ازاینرو فضای تشکیلشده بین استخوانهای کارپال و فلکسور رتیناکولوم، تونل کارپال نام گرفته است. تاندونهای متعددی از تونل کارپال عبور میکنند. مهمترین ساختار تونل کارپال عصب مدیان است که اگر تحت فشار قرار گیرد باعث بروز علائم سندروم تونل کارپال میشود.
مفاصل
مچ دست از چندین مفصل تشکیل شده است.
- مفصل رادیوکارپال- رادیوس و اولنار دو استخوان بلند ساعد هستند. رادیوس به سمت انگشت شست و اولنار به سمت انگشت کوچک کشیده شده است. در انتهای دیستال ، یک دیسک مفصلی رادیوس را به اولنار و استخوانهای کارپال متصل کرده و دیستال را از استخوانهای کارپال جدا کرده است. مفصل رادیوکارپال بین انتهای رادیوس و استخوانهای کارپال قرار گرفته است.
- مفاصل اینترکارپال- این مفاصل بین ردیفهای پروگزیمال و دیستال قرار دارند.
- مفاصل کارپومتاکارپال- ردیف دیستال با بخش پروگزیمال استخوانهای متاکارپال دست، مفاصل کارپومتاکارپال را تشکیل میدهند.
عضلاتی که در مچ دست ایفای نقش میکنند، در ساعد واقع شدهاند و انتهای آنها در تاندونهایی است که از مفصل عبور کردهاند. عضلات طیف وسیعی از حرکات مانند خم کردن، کشیدن، دور کردن رادیال و نزدیک کردن اولنار (انحراف یا کج کردن رادیال و اولنار) را برای دست فراهم میکنند.
عصبها و عروق خونی
سه عصب مهمی که از ساعد عبور کردهاند تا به دست برسند و انجام وظیفه کنند، عبارتند از رادیال، مدیان و اولنار.
- عصب رادیال پشت دست، از انگشت شست تا انگشت وسطی را تأمین میکند.
- عصب مدیان انگشت شست، اشاره، وسطی و نیمه داخلی انگشت حلقه را تأمین میکند.
- عصب اولنار انگشت کوچک و نیمه بیرونی انگشت حلقه را تأمین میکند.
علائم درد مچ دست
اغلب علائم حاکی از علل درد هستند. ممکن است درد مچ دست از لحاظ شدت درد متفاوت باشد و میتواند ملالآور، تیز، برنده، پُردرد یا سوزنده باشد. این درد معمولاً در یکی از مچها رخ میدهد اما ممکن است در هر دو مچ بروز کند. ممکن است مچ دست حساسیت به لمس داشته باشد یعنی در هنگام لمس کردن، درد بگیرد. اغلب درد مچ دست در هنگام فعالیت کردن شروع یا تشدید میشود اما در برخی موارد حتی در هنگام استراحت نیز درد وجود دارد. علائم دیگری که ممکن است همراه با درد مچ دست بروز کنند عبارتند از:
- سوزن سوزن شدن و بیحسی
- نشانههایی از صدمه دیدن مانند کبودی
- برآمده شدن
- ضعف عضلانی
- کاهش توانایی حرکت مفصل
- تغییر شکل قابلمشاهده مچ دست
- قرمزی، گرم بودن، ورم کردن روی مچ دست
- وجود درد در شانه، بازو، کف دست و یا انگشتان
علل درد مچ دست
درد مچ دست میتواند از مشکلات متنوعی ناشی شود؛ معمولاً آسیب دیدن ساختارهایی که مچ دست را تشکیل میدهند، علت درد مچ دست هستند. علل شایع درد مچ دست عبارتند از:
- آسیب دیدن- علائم شایع آسیب دیدن، کبودی و ورم کردن هستند. ممکن است وارد آمدن آسیب منجر به شکستگی شود. شایعترین شکستگی مچ دست شکستگی دیستال رادیوس است که معمولاً به دلیل افتادن روی دست (دستی که در حالت بازشده قرار دارد) رخ میدهد. این صدمه بیشتر برای افراد مسن اتفاق میافتد؛ اما در ورزشکاران، اسکی بازان و دوچرخه سواران نیز دیده میشود. علاوه بر کبودی و ورم کردن، علائمی دیگری ازجمله درد، حساسیت به لمس و تغییر شکل مچ دست نیز وجود خواهد داشت.
- علل التهابی مانند التهاب تاندونها و بورسیت.
- روماتیسم مفاصلی– روماتیسم مفاصلی یک بیماری خود ایمن است که در آن سیستم ایمنی بدن به بافتهای سالم خود حمله میکند. این کار منجر به التهاب مفاصل و بافتهای اطراف آن میشود. روماتیسم مفاصلی مچ دست بسیار شایع است. ممکن است یک یا هر دو مچ تحت تأثیر این بیماری قرار بگیرند. احتمال ابتلا زنان میانسال به این بیماری بیشتر است. گرفتگی در صبحها، درد مفصل و تغییر شکل از علائم شایع روماتیسم مفاصلی هستند.
- آرتروز– ممکن است آرتروز در مچ دست بروز کند اما خیلی کم این اتفاق میافتد. این بیماری با گذشت سن رخ میدهد و ممکن است باعث درد، ورم و سفتی مفاصل شود.
- سندروم تونل کارپال– این بیماری به دلیل تحت فشار قرار گرفتن عصب مدیان رخ میدهد؛ زیرا این عصب از تونل کارپال عبور میکند. ممکن است علاوه بر درد علائم دیگری ازجمله سوزن سوزن شدن، بیحسی و همچنین ضعف عضلات نیز وجود داشته باشد. شایعترین دلیل وقوع این بیماری، حرکات تکراری مچ دست است ازجمله در کارهایی مانند تایپ کردن، خیاطی، استفاده از ابزارهای ارتعاشی یا بازی هندبال که مستلزم حرکات تکراری مچ دست هستند. بارداری، کم کاری تیروئید، دیابت، چاقی و روماتیسم مفاصلی برخی از عوامل خطری هستند که این بیماری را توسعه میدهند.
- وارد آمدن فشار مکرر یا استفاده بیش از حد نیز ممکن است منجر به درد مچ دست شود؛ بدون اینکه سندروم تونل کارپال وجود داشته باشد.
دیگر علل درد مچ دست که کمتر شایع هستند عبارتند از:
- نقرس
- شبه نقرس
- انقباض دوپویترون
- انگشت ماشهای یا شست ماشهای
- بیماری کین باخ یا نکروز استخوان
- فیبرومیالژیا
- تومورها
تشخیص درد مچ دست
تشخیص اولیه بر اساس شرح حال بیمار و معاینه فیزیکی وی انجام میشود. سپس ممکن است به تستهای دیگری ازجمله موارد زیر نیاز باشد:
- اشعه ایکس
- سیتیاسکن
- ام آر آی
- اسکن استخوان
- آرتروسکوپی
- تستهای عملکرد عصبی
درمان درد مچ دست
انتخاب بهترین نوع درمان برای درد دست و مچ دست به علت زمینهای آن و یا علل تشخیص داده شده بستگی دارد. در کلینیک فیزیوتراپی متخصصین ما بر اساس علت درد مچ دست، برنامه درمانی خاصی برای بیماران در نظر میگیرند. این برنامه درمانی ممکن است شامل یک یا چند مورد از درمانهای زیر باشد:
- استراحت و اصلاح فعالیتها
- یخ و سرما درمانی
- بستن مچ دست
- تجویز دارو
- درمان فیزیکی و ورزش
- درمان دستی
- استراحت و اصلاح فعالیتها: اولین روش درمانی برای بسیاری از عارضههای معمول که باعث درد مچ دست میشوند، استراحت دادن به مفاصل و فروکش کردن التهاب حاد مفصل است. به یاد داشته باشید که بعد از استراحت دادن به مفصل، هنگام استفاده از آن با احتیاط عمل کنید زیرا عدم تحرک طولانیمدت میتواند باعث سفت شدن مفصل شود. فعالیتهای خود را طوری تنظیم کنید که مفصل تحریک نشود؛ این کار میتواند به جلوگیری از بدتر شدن درد مچ دست کمک کند.
- اعمال سرما و گرما: بستههای یخ و پدهای گرمکننده، بیشترین مورد استفاده را برای درمان درد مچ دست دارند. استفاده از کدام یک از این دو درست است: گرما یا سرما؟ و اینکه گرما یا سرما برای چه مدت باید استفاده شود؟ برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد سرما درمانی و گرما درمانی، مطالب مرتبط را مطالعه کنید.
- بستن مچ دست: بریسها (مچبند طبی) میتوانند به بیمارانی که مچ دستشان پیچخورده یا دچار آسیب دیگری شده، کمک کنند. بریسها مانند یک محافظ ملایم عمل میکنند و مچ دست را از حرکت کردن باز میدارند. بریسها از صدمات شدید جلوگیری نمیکنند اما ممکن است در انجام فعالیتهای ساده به شما کمک کنند.
- داروهای ضدالتهابی: داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی که معمولاً به NSAID ها اشاره دارند، برخی از شایعترین داروهای تجویزی هستند، به خصوص برای بیمارانی که درد مچ دست آنها ناشی از مشکلاتی مانند آرتریت و التهاب تاندونها باشد.
- فیزیوتراپی: بسیاری از بیمارانی که از درد مچ دست رنج میبرند با روش فیزیوتراپی درمان میشوند؛ فیزیوتراپیست راهحلها و تمریناتی را به شما آموزش میدهد که شما میتوانید با انجام آنها دامنه حرکت و عملکرد مچ دست خود را به صورت کامل بازیابید.
فیزیوتراپی برای درمان مچ درد علاوه بر ورزش ممکن است شامل موارد زیر نیز باشد:
- سوزن خشک
- طب سوزنی
- الکتروتراپی با دستگاه TENS
- ماساژ دادن
- درمان با اولتراسوند
- درمان دستی- برای کاهش درد و بهبود دامنه حرکت از روش درمان دستی استفاده میشود. این روش از ترکیبی از تکنیکهای دستکاری/ تحرک مفصل و بافت نرم استفاده میکند و طوری طراحی شده که درد بیمار را تسکین دهد و توانایی حرکت کردن را به او بازگرداند.
- جراحی آرتروسکوپی مچ دست: در صورتی که روشهای درمانی غیر جراحی، روی درد مچ دست اثری نداشته باشند؛ لازم است برای تشخیص و یا درمان درد از روش جراحی استفاده کرد. عمل جراحی آرتروسکوپی یک گزینه درمانی است که برای برخی از علل درد مچ دست کاربرد دارد.
تمرین برای درد مچ دست
قبل از انجام هرگونه ورزش با متخصص فیزیوتراپی و ورزش درمانی مشورت کنید و بدون تجویز متخصص به انجام ورزشها مبادرت نورزید.
خم کردن مچ دست برای کشش دادن آن
ساعد خود را روی یک میز یا نیمکت قرار دهید طوری که مچ دست و انگشتان روی لبه میز قرار داشته باشند. مچ دست خود را به سمت جلو و عقب خم کنید تا زمانی که احساس کنید مچ دستتان بدون احساس درد به مقدار کمی تا متوسط کشیده شده است (شکل ۱). این حرکت را ۱۰ بار تکرار کنید.
شکل ۱- خم کردن مچ دست برای کشش دادن آن
چرخش ساعد
آرنج خود را در کنار بدن نگه دارید و آن را تا زاویه ۹۰ درجه خم کنید. تا جایی که میشود و دردی احساس نکنید، کف دست خود را به سمت بالا و پایین بچرخانید (شکل ۲). این حرکت را ۱۰ بار تکرار کنید.
شکل ۲- چرخش ساعد
خم کردن مچ دست به صورت جانبی
ساعد خود را روی یک میز یا نیمکت قرار دهید طوری که مچ دست و انگشتان روی لبه میز قرار داشته باشند. مچ دست خود را به اطراف، به سمت چپ و راست خم کنید تا زمانی که احساس کنید مچ دستتان بدون احساس درد به مقدار کمی تا متوسط کشیده شده است (شکل ۳). این حرکت را ۱۰ بار تکرار کنید.
شکل ۳- خم کردن مچ دست به صورت جانبی
