علائم سکته مغزی، درمان آن و توانبخشی با فیزیوتراپی

سکته مغزی سومین دلیل اصلی مرگ در اکثر کشورهای دنیا می‌باشد و یکی از دلایل اصلی ناتوانیطولانی مدت در بین بزرگسالان بشمار می‌آید. سکته مغزی برای هر فردی و در هر زمانی بدون توجه به قومیت، جنسیت یا حتی سن اتفاق می‌افتد، اما زنان بیشتر از مردان به آن مبتلا می‌شوند و سیاه پوستان آمریکا به سفید پوستان دو برابر بیشتر به علایم سکته مغزی دچار می‌شوند.

اگر احساس می‌کنید فردی دچار سکته مغزی شده است، سریع اقدام کنید. درمان اضطراری با داروهای خون ضد لخته که t-PA نام دارد به کاهش یا حتی حذف مشکلات سکته کمک می‌کند، اما این دارو باید در عرض سه ساعت پس از سکته یا به محض مشاهده علائم سکته مغزی مصرف شود. در صورتی که سریع عمل کنید، علایم می‌توانند ساده باشند. تحقیقات نشان می‌دهند که افراد مبتلا به سکته که توسط آمبولانس به بیمارستان متنقل می‌شود نسبت به افرادی که با وسایل نقلیه دیگر به بیمارستان آورده می‌شود، سریع‌تر درمان دریافت می‌کند.

[alert type=”info” close=”false” icon=”fa fa-hand-o-left”]در کلینیک فیزیوتراپی اسدی با استفاده از فیزیوتراپی سکته مغزی بروزترین روش های فیزیوتراپی به بیمارانی که دچار عوارض بعد از سکته مغزی شده اند، کمک می شود تا بهبودی خود را به دست آورند. فیزیوتراپیست به بیمار کمک می کند تا نحوه استفاده درست از وسایل کمکی را یادبگیرد و به تدریج بتواند خود به تنهایی فعالیت های روزمره را انجام دهد. در کلینیک اسدی، تا بهبودی کامل به بیماران کمک خواهد شد و آموزش های لازم توسط فیزیوتراپیست به آنها داده می شود و پس از آن این آموزش ها با بیمار تمرین می شود تا از یادگیری آنها اطمینان حاصل شود. برنامه تمرین های ورزشی هر جلسه و با توجه به شرایط بیمار طرح ریزی می شود و انجام آنها توسط بیمار، از سوی فیزیوتراپیست بررسی می شود تا به درستی انجام گیرند.[/alert]

سکته مغزی چیست؟

---

در حمله قلبی، تامین خون به قلب کاهش پیدا می‌کند یا متوقف می‌شود. در سکته مغزی، تامین خون به بخشی از مغز کاهش پیدا می‌کند یا متوقف می‌شود. این مساله به این معناست که بخشی از مغز به اندازه کافی اکسیژن دریافت نمی‌کند. در طول سکته، در هر دقیقه میلیون‌ها سلول مغز می‌میرند و خطر آسیب دیدگی دائمی مغز، ناتوانی یا مرگ را افزایش می‌دهد.

یکی از دلایل شایع انسداد که منجر به سکته می‌شود لخته خونی یا شکل گیری رسوب‌های چربی در عروق خونی که خون را به مغز می‌رسانند، می‌باشد. کاهش جریان خون منجر به سکته ایسکمیک می‌شود. اغلب سکته‌ها ایسمیک هستند. یکی از علت‌های شایع سکته پارگی عروق مغز است. به این اتفاق سکته مغزی هموراژیک (خونریزی دهنده) گفته می‌شود.

از تمام موارد سکته‌های مغزی بر اثر بسته شدن یک شریان مغزی با یک لخته خون که به آن اصطلاحاً ترومبوز مغزی گفته می‌شود ایجاد می‌گردد. دیگر عوامل عمده سکته مغزی را آمبولی مغزی و خونریزی مغزی تشکیل می‌دهند.
آمبولی مغزی وقتی رخ می‌دهد که تکه‌ای از یک لخته خون که در جای دیگر بدن مثل قلب یا رگ اصلی گردن ساخته شده، خود را از طریق جریان خون به یکی از شریان‌های خون‌رسان مغز برساند و در آنجا گیر کند. حدود یک چهارم از سکته‌های مغزی بر اثر آمبولی مغزی بروز می‌کنند.

 

علائم

---

در صورت داشتن یک یا چند مورد از علائم زیر، فورا با اورژانس تماس بگیرید تا آمبولانسی برای شما فرستاده شود:

• گیجی یا مشکل ادراکی یا صحبت کردن (اشکال در تکلم)
• مشکل دیداری در یک یا دو چشم
• مشکل در راه رفتن، حواس پرتی، عدم تعادل
• سردرد شدید ناگهانی بدون هیچ دلیل مشخص
• گیج شدن در مورد محلی که در آن قرار دارید و کاری که انجام می‌دهید

اقدامات تشخیصی برای تشخیص سکته مغزی توسط اطرافیان فرد، شامل موارد زیر می باشد:

• از فرد بخواهید لبخند بزنید. آیا یک طرف از صورت کج شده است؟
• از فرد بخواهید تا هر دو بازو خود را بالا بیاورد.آیا یکی از بازوها به سمت پایین منحرف می‌شود؟
• از فرد بخواهید یک عبارت ساده را تکرار کند. آیا فرد مبهم یا عجیب غریب صحبت می‌کند؟

در صورت مشاهده یکی از این علایم در سریعترین زمان ممکن با اورژانس تماس بگیرید. علایم سکته مغزی باید جدی تلقی شوند و نباید به سادگی ازآنها گذشت.

حمله ایسکمیک گذرا نوعی سکته مغزی هشدار دهنده یا سکته خفیف است که علائم شبه سکته را ایجاد می‌کند، اما آسیب دیدگی دائمی ایجاد نمی‌کند. تشخیص و درمان حمله ایسکمیک گذار خطر ابتلا به یک سکته اصلی را کاهش می‌دهد. عوارض سکته مغزی می تواند شامل موارد زیر باشد:

• ناتوانی در حرکت دادن یک طرف بدن (فلج یا لمس شدن در یک طرف بدن)
• محدودیت شدید حرکتی
• مشکلات تعادلی
• ضعف در دست یا پا در یک طرف بدن
• بی حسی موقتی
• احساسات فیزیکی غیرعادی
• حساسیت به سرما
• ضعف حافظه یا فراموشی
• مبهم یا آهسته صحبت کردن (مشکل در گفتار)
• مشکل در یادآوری کلمات

درمان با فیزیوتراپی

میزان بهبودی عوارض سکته مغزی و مدت زمان دوره بهبودی به اندازه و محل سکته، زمان مابین بروز سکته مغزی تا دریافت مراقبت و در بعضی از موارد، بیماری‌هایی که پیش از این داشته‌اید، بستگی دارد.

توانبخشی و بازتوانی سکته مغزی مدت زمان اندکی پس از ابتلا به ضربه مغزی و سکته مغزی شروع می‌شود و میتواند از طریق تحریک مغناطیسی مغز و یا فیزیوتراپی باشد. فیزیوتراپیست بخش مهمی از تیم گروه مراقبتی شما خواهد بود. هدف اصلی فیزیوتراپیست این است کارهای روزمره خود در خانه و سرکار را از سر بگیرید.

فیزیوتراپیست پس از معاینه و بررسی وضعیت شما، یک برنامه اختصاصی برای شما طراحی می‌کند تا بهترین کیفیت زندگی را بدست آورید. برنامه بر توانایی حرکت، کاهش درد (در صورت وجود درد) و شیوه‌های پیشگیری از مشکلاتی که پس از سکته مغزی به وجود می‌آیند تمرکز دارد.

یکی از اولین کارهایی که فیزیوتراپیست بعد از سکته مغزی انجام دهد آموزش نحوه خارج شدن از رختخواب و نشستن بر روی صندلی به صورت ایمن است. سپس، فیزیوتراپیست اقدامات زیر را انجام می‌دهد:

• به شما کمک می‌کند تا نحوه راه رفتن مجدد را یاد بگیرید
• در صورت نیاز، نحوه نشستن شما بر روی ویلچر را اصلاح می‌کند
• اعضای خانواده و افرادی که از شما مراقبت می‌کنند را آموزش می‌دهد
• نحوه استفاده از وسایلی که به شما در راه رفتن یا حفظ تعادل کمک می کنند، را یاد می‌دهد. این وسایل شامل ارتز، پروتز، عصا، واکر، ویلچر و شاید وسایل روباتیک می‌شود.

درمان سکته مغزی به نتایج ارزیابی فیزیوتراپیست و مدت زمانی که از سکته مغزی می‌گذرد، بستگی دارد.

فیزیوتراپیست یک برنامه آموزشی بر اساس فعالیت های روزمره شما طراحی می‌کند که از روش‌های درمانی تثبیت شده انتخاب می‌شوند. محققان در زمینه فیزیوتراپی در طراحی بسیاری از این روش‌های درمانی نقش دارند:

• اولتراسوند: امواج صوتی پر بسامد را می‌توان با تحریک گردش خون و فعالیت سلولی برای درمان آسیب دیدگی های بافت عمیق مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش برای کاهش درد و گرفتگی عضلانی و همچنین تسریع بهبودی استفاده می‌شود.

• درمان با اعمال محدودیت حرکتی: این روش برای استحکام بازوی ضعیف‌تر (بازوی که در سمت ابتلای سکته قرار دارد) انجام می شود. فیزیوتراپیست بر روی بازوی قوی شما یک قلاب یا دستکش قرار می‌دهد تا مانع از این شود که به طور کامل از آن استفاده کنید.این کار باعث می‌شود که برای انجام کارهای روزمره از دست یا بازوی ضعیف‌تر خود استفاده کنید که به استحکام و حفظ تعادل کمک می‌کند.
• تحریک الکتریکی کارکردی (FES): این روش برای کمک به حرکت عضلات و کاربردی‌تر کردن آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای مثال، فیزیوتراپیست از این روش برای درمان شانه همی پلژی (از عوارض بعد از سکته مغزی که در این بیماری شانه دردناک و سفت می‌شود و حتی از مفصل خود خارج می‌شود و به صورت نرمال کارنمی کند) استفاده می‌شود،.
• تصاویر متحرک و ورزش‌های ذهنی: این روش‌ها برای استحکام بازوها، دست‌ها، پا و ساق پا مورد استفاده قرار می‌گیرند. شما با کمک فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی، حرکتی را بدون اینکه آن را واقعا انجام دهید تمرین می‌کنید (در ذهن خود تجسم می کنید) که باعث تحریک بخشی از مغز شما می‌شود که حرکت شما را تحت کنترل قرار می‌دهد.
• تثبیت وضعیت: این روش از همان آغاز ابتلای به سکته مغزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین در سراسر توانبخشی بکار برده می‌شود، مخصوصا اگر از ویلچر استفاده می‌کنید یا شانه شما مشکل داشته باشد.تثبیت وضعیت به کاهش درد، گرفتگی، کندی و خشکی عضلات که از عوارض سکته مغزی است، کمک می‌کند. فیزیوتراپیست به شما کمک می‌کند تا بدون بروز مشکل از وضعیت نشسته به وضعیت ایستاده تغییر حالت دهید. همچنین به شما یاد می دهد که چگونه در هنگام نشستن یا دراز کشیدن با استفاده از وسایل کمکی از خود حمایت کنید.
• بازی‌های ویدئویی تعاملی و واقعیت مجازی: یک محیط رایانه‌ای که تجاربی شبیه زندگی واقعی را ارائه می‌کند. با استفاده از صفحه کلید و موس، یک دستکش سیمی مخصوص یا حسگرها بر روی بدن، فیزیوتراپیست به شما کمک می‌کند تا مغز و اتصالات عصبی را مجددا راه اندازی کنید و کارهای روزمره خود را انجام دهید.
• تمرینات با حمایت وزن: این تمرینات به همراه تمرینات تردمیل به افراد کمک می‌کنند تا بهتر راه بروند. فیزیوتراپیست به تدریج با بهبود طرز نشستن و ایستادن، تعادل و هماهنگی، میزان حمایت را کاهش می‌دهد.

• بازخورد زیستی: این روش برای مطلع ساختن فرد از نحوه عملکرد عضلات و نحوه کنترل بهتر عضلات مورد استفاده قرار می‌گیرد. فیزیوتراپیست الکترودها را به پوست شما متصل می‌کند تا فعالیت عضله را بسنجد‌ و بر روی صفحه نمایش نشان دهد. فیزیوتراپیست به شما کمک می‌کند تا نوشته‌های روی صفحه نمایش را درک کنید و تغییر دهید.
• نیازهای شما با گذشت زمان تغییر می‌کند: حتی پس از پایان توانبخشی، فیزیوتراپیست پیشرفت شما را ارزیابی می‌کند، برنامه ورزشی شما را بروز رسانی می‌کند، به شما کمک می‌کند تا از مشکلات بیشتر جلوگیری کنید و سالم‌ترین سبک زندگی ممکن را داشته باشید.

در ادامه بعضی ورزش های فیزیوتراپی سکته مغزی ذکر می شود، بخاطر داشته باشید بدون مشورت با فیزیوتراپیست این ورزش ها را انجام ندهید.

• تمرین 1: هدف استحکام عضلات تثبیت کننده می باشد.

1. به پشت بخوابید و بازوهای خود را در دو طرف بدن قرار دهید.
2. آرنج خود را صاف کنید، بازوی خود را در سمتی که دچار مشکل است، هم سطح شانه و بطور صاف بالا بیاورید.
3. دست خود را به سمت سقف بالا بیاورید، استخوان شانه خود را از زمین بالا بیاورید.
4. برای سه تا پنج ثانیه در این وضعیت باقی بمانید و سپس عضلات خود را شل کنید و اجازه دهید کتف شما به کف زمین برگردید.
5. تعداد دفعات تکرار این حرکت با تجویز فیزیوتراپیست تعیین می گردد.
6. بازوی خود را پایین بیاورید و روی زمین قرار دهید.

• تمرین 2: هدف استحکام عضلات شانه و همچنین صاف کردن آرنج می باشد

1. به پشت دراز بکشید، یک طرف باند کشی را در هر دست (یکطرف باند کشی در یک دست و طرف دیگر آن در دست دیگر باشد) با فشار کافی بگیرید تا مقاومت اندکی نسبت به ورزش نشان دهید، اما فشار بیش از حدی را موجب نشوید.
2. برای شروع کار، دو دست خود را در کنار باسن در سمت آسیب دیده قرار دهید و آرنج خود را تا حد توان صاف کنید
3. بازوی تحت تاثیر خود را به صورت اریب به سمت بالا حرکت دهید و به بالای سر برسانید و آرنج خود را صاف نگه دارید. بازوی تحت تاثیر شما باید در سراسر ورزش در یک طرف باقی بماند.
4. در طول ورزش، باند کشی را بکشید تا حرکتی استقامتی را ارائه کند

• تمرین 3: هدف استحکام عضلاتی که آرنج شما را صاف می‌کند، می باشد

1. به پشت خود دراز بکشید و بازوهای خود را در طرفین قرار دهید و یک حوله تا شده را در زیر آرنج آسیب دیده قرار دهید.
2. آرنج آسیب دیده را خم کنید و دست خود را به سمت شانه خود حرکت دهید. آرنج خود را روی حوله قرار دهید.
3. به مدت چند ثانیه در این وضعیت باقی بمانید.
4. آرنج خود را صاف کنید و در این وضعیت نگه دارید.
5. این حرکت را چندین بار به آرامی تکرار کنید

توجه: سعی کنید دست شما به سمت شکم شما نچرخد.

• تمرین4: هدف بهبود کنترل برای آماده کردن فرد به منظور راه رفتن

1. ساق پای سالم خود را روی کف زمین قرار دهید و ساق پای آسیب دیده خود را خم کنید.
2. پای آسیب دیده را بالا بیاورید و ساق پا را روی ساق پای سالم قرار دهید.
3. پای آسیب دیده خود را بالا بیاورید و از روی پای دیگر بردارید و حرکت مرحله 2 را دوباره تکرار کنید.
4. حرکت قرار دادن یک پا بر روی پای دیگر و برداشتن آن را چندین مرتبه تکرار کنید.

• تمرین 5: هدف بهبود کنترل زانو و باسن می باشد.

1. زانوهای خود را خم کنید، پاهای خود را روی زمین قرار دهید.
2. به آرامی پاشنه ساق پای آسیب دیده خود را به سمت پایین بلغزانید تا ساق پای شما صاف شود.
3. به آرامی پاشنه پای آسیب دیده خود را هم عرض زمین قرار دهید و به وضعیت اولیه برگردید. پاشنه پای خود را در طول این حرکت ورزشی در تماس با زمین قرار دهید.

توجه: در صورتی که این حرکت ورزشی را بدون کفش انجام دهید، پای شما بهتر می‌لغزد.

• تمرین6: هدف شبیه سازی کنترل زانو و تغییر وزن مناسب برای راه رفتن

1. بایستید و سمتی از بدن خود که تحت تاثیر سکته قرار گرفته است را در نزدیکی اپن آشپزخانه یا هر سطح صاف دیگری قرار دهید. بازوی سالم خود را برای محافظت روی سطح قرار دهید.
2. پای سالم خود را از روی زمین بالا بیاورید تا بر روی پای آسیب دیده خود بایستید.
3. به آرامی پایی را که روی آن ایستاده‌اید را از طریق دامنه کوچکی از حرکات خم و صاف کنید. سعی کنید به صورت صاف حرکت دهید و اجازه ندهید در حین خم کردن زانو، زانوی شما قفل کند یا وقتی زانوی خود را صاف می‌کنید ، زانو پیچ بخورد.
4. خم و راست کردن زانو را به آرامی و چندین مرتبه تکرار کنید.

• تمرین6: هدف شبیه سازی تغییر وزن مناسب و در عین حال استخمام عضلات باسن و لگن

1. بایستید و برای محافظت به سمت اپن آشپزخانه یا سطح صاف دیگری قرار بگیرید.
2. وزن خود را روی پای راست خود تغییر دهید و زانوی خود را صاف کنید.
3. به سمت مرکز برگدید و هر دو پای خود را روی زمین قرار دهید.
4. وزن خود را به پای چپ تغییر دهید و پای راست خود را به طرفین بالا بیاورید و کمر و زانوی خود را صاف نگه دارید.
5. این حرکت را چندین مرتبه تکرار کنید و هر بار وزن بدن بر روی یک پا قرار دهید

پیشگیری

برخی از علل و عوامل سکته مغزی مثل سابقه خانوادگی، سن، جنسیت، قومیت (سیاه پوستان نسبت به سفید پوستان بیشتر به سکته مغزی مبتلا می‌شوند) را نمی‌توان تغییر داد. اما عوامل و علت های دیگری وجود دارد که می‌توانید آن‌ها را تغییر دهید:

• فشار خون بالا
• استعمال دخانیات
• کلسترول بالا
• دیابت
• بیماری شریان کاروتید (تنگ شدن و بسته شدن شریان کاروتید در گردن)
• اضافه وزن
• بی تحرکی

تمامی این عوامل خطر را با تغییر سبک زندگی برای مثال با ورزشهای سکته مغزی منظم می‌توان کاهش داد. فیزیوتراپیست ها به عنوان متخصصان طراحی برنامه‌های ورزشی برای افرادی که عوامل سکته مغزی را دارند، می‌توانند خطر ابتلا به سکته را کاهش دهند.

سکته مغزی مشکل نسبتا شایعی است که تمام گروه های سنی از کودکان، جوانا و سالمندان را می تواند مبتلا کند. در این بین دو عامل تاثیر بسزایی در بهبودی دارد که عبارتند از زمان بین رخ دادن سکته مغزی و رسیدن کمک های پزشکی به بیمار (هر زمان که علایم سکته مغزی یاد شده در مقاله را در اطرافیانتان مشاهده کردید، سریعا با اورژانس تماس بگیرید) و زمان شروع درمان عوارض سکته مغزی پس از سکته. یکی از درمان های موثر در این امر فیزیوتراپی سکته مغزی می باشد که در آن فیزیوتراپیست سعی براین دارد که بیمار بتواند بدون کمک و یا با حداقل کمک فعالیت های روزانه خود را از سر گیرد. از فیزبوتراپی برای درمان بیماری های دیگری ازجمله فلج مغزی بهره گرفته می شود. درمان فلج مغزی با فیزیوتراپی به بیماران کمک می‌کند تا قدرت و توان حرکتی مناسب برای فعالیت در بهترین حالت ممکن در کلیه‌ی مراحل زندگی خود را بدست آورند.