واژهی اسپوندیلولیستزی یا سرخوردگی مهرهی کمر، به لغزش رو به جلو (anterolisthesis) یا رو به عقب (posterolisthesis) یکی از مهرههای کمر برروی مهرهی زیرین اطلاق میشود. آرتروز کمر و سرخوردگی مهرهی کمر مشکلاتی هستند که بر روی مفاصلی که مهرههای کمر را در یک ردیف قرار میدهند، تأثیر میگذارند. آرتروز کمر در اثر ضعف و یا فشار ناشی از شکستگی مهره ها در ناحیه بین مهره ها ایجاد می شود. این ضعف میتواند باعث لغزش رو به جلوی استخوانها از حالت طبیعی شود که سرخوردگی مهرهی کمر نامیده میشود.
مشکل سرخوردگی مهرهی کمر، عارضهای بدون درد و نشانه خاصی است و تنها از طریق تصویربرداری پزشکی مشخص میشود. بنابراین بسیار ضروریست که بیماران مبتلا به هرگونه علائم کمردرد برای تشخیص سریع این مشکل به پزشک مراجعه کنند.
در صورت تشخیص زود هنگام عارضهی سرخوردگی مهرهی کمر، معمولاً به کمک روشهای بدون جراحی قابل درمان است. این روشهای درمانی شامل گزینههای زیر هستند:
- درمانهایی فیزیکی برای تقویت عضلات
- استفاده از کمربند طبی برای پشتیبانی از ستون فقرات
- تنظیم کایروپراکتیک
- عمل بسته
- الکتروتراپی
انجام دورهای تصویربرداری اشعه ایکس با هدف مشاهدهی میزان لغزش، این امکان را برای پزشک شما فراهم میآورد تا میزان کارآمدی روش درمانی شما را تعیین کند.
آناتومی
پارساینترآرتیکولاریس مهره پنجم کمری (گاهی مهره چهارم) یا به اختصار پارس، بخشی از مهرههای کمر است که بین زوائد مفصلی فوقانی و تحتانی در مفصل بین مهرهای پشتی (فاست) واقع شده است. در واقع پارس، جزئی از قلابی است که مهرهی بالایی را در جایگاه خود نگه میدارد و بنابراین نقش مهمی را در ثبات مهرههای ستون فقرات بازی میکند.
سرخوردگی مهرهی کمر چیست؟
سرخوردگی مهرهی کمر، در واقع لغزش روبهجلوی جسم استخوان مهرهی کمر است. هنگامیکه پارساینترآرتیکولاریس جدا شود، جسم استخوان مهرهی کمر این امکان را مییابد تا به سمت خارج از موضع خود حرکت کند که این موضوع باعث گرفتگی رشتههای عصبی و درد خواهد شد. این عارضه معمولاً در بین چهارمین و پنجمین مهرهی ناحیه کمر (لامبر) یا آخرین مهرهی ناحیهی کمری و مهرهی خاجی (ساکروم) اتفاق میافتد. این نقطه در واقع مکانی است که قوس ستون فقرات بیشترین انحنای S شکل را به خود میگیرد و فشار هم در این نقطه بیشینه است.
انواع سرخوردگی مهرهی کمر
سرخوردگی مهرهی کمر به انواع مختلفی تقسیمبندی میشوند که در این میان شایعترین آنها سرخوردگی ایستمیک و سرخوردگی تخریبی هستند.
- سرخوردگی ایستمیک معمولاً بین آخرین مهرهی ستون فقرات (L5) و مهرهی خاجی (S1) و در اثر تغییر ساختار پارساینترآرتیکولاریس به علت نقص مادرزادی ایجاد میشود.
- سرخوردگی تخریبی عمدتاً بین چهارمین و پنجمین مهرهی کمری که بیشتر در زنان مسن به موجب سایش و فرسودگی دیسکها و مفاصل بین مهرهای پشتی اتفاق میافتد. در این نوع سرخوردگی با توجه به تغییرات تخریبی دیسکها و مفاصل، بیماران اغلب با نشانههایی از تحریک و بهمفشردگی ریشههای عصبی به دلیل تنگی مجرای نخاعی مشاهده میشوند.
علل و عوامل خطرساز
سرخوردگی مهرهی کمر، اغلب به علت آرتروز کمر ایجاد میشود. هر دو عارضهی جابه جایی مهره کمر و آرتروز کمر ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشند و یا از طریق آسیبی ایجاد شوند. از دیگر عوامل این عارضه بر اثر ضعف و یا فشار ناشی از شکستگی مکرر ناشی از حرکات فوق کششی کمر (به عنوان مثال در ژیمناستیک و فوتبال) و شکستگیهای تروماتیک هستند. شایعترین علت بروز این مشکل در بزرگسالان آرتروز دژنراتیو است.
چه کسانی در معرض این عارضه قرار دارند؟
ورزشکاران، بهویژه ژیمناستیککاران و بازیکنان فوتبال، به احتمال زیاد به مشکل سرخوردگی مهرهی کمر دچار میشوند. این شرایط اغلب بر افراد بالای 40 سال تأثیر میگذارد.
علائم
علائم ناشی از سرخوردگی مهرهی کمر میتوانند از خفیف تا شدید تغییر کنند، حتی برخی از بیماران بدون داشتن علامتی و صرفاً از طریق تصویربرداری اشعهی ایکس به نحوی اتفاقی متوجه وجود عارضهی خود میشوند. توأم با دردی که سرخوردگی مهرهی کمر باعث میشود، بیمار ممکن است وضعیتهای زیر را نیز تجربه کند:
- درد پایین کمر
- خشکی کمر
- گرفتگی عضله
- درد کشیده شده به سمت پایین یک یا هر دو پا (سیاتیک)
- خواب رفتن و سوزن سوزن شدن پا و ساق پا
- افزایش قوس ستون فقرات در ناحیهی کمر (قوس کمر)
تشخیص
متخصصان ما سابقهی پزشکی کاملی از شما، برای فهم نشانهها، هرگونه جراحت و شرایط قبلی و تعیین تأثیر عادات زندگی شما بر ایجاد درد تهیه خواهند کرد. در مرحلهی بعد آزمایشی برای تعیین منشأ درد و آزمایشی برای تعیین میزان ضعف یا بیحسی عضلانی انجام خواهد شد. ابزارهای این آزمایشها عبارتند از:
- اشعه ایکس
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
- توموگرافی کامپیوتری (اسکن CT)
- سونوگرافی
درمان
نخست، به منظور کمک به التیام شکستگی، انجام فعالیتهای ورزشی باید متوقف شوند. اولین قدم درمان بدون جراحی و محافظهکارانهی این عارضه است که ممکن است شامل دارو، استراحت، ورزش درمانی، انجام تمرینات، آب درمانی، استفاده از کمربند طبی و مدیریت درد باشد.
داروها
پزشک ممکن است داروهای ضددرد، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند آسپیرین، ناپروکسن و ایبوپروفن را برای کاهش التهاب و تسکین درد تجویز کند.
فیزیوتراپی
قرار دادان بدن در وضعیت صحیح و حفظ حالت متوازن ستون فقرات مهمترین عملی است که شما میتوانید برای کمر خود انجام دهید. شما ممکن است به ایجاد اصلاحاتی در نحوهی ایستادن، نشستن و عادات خواب خود و همچنین یادگیری روشهای مناسبی برای خم و راست شدن نیاز داشته باشید.
استفاده از کمربند طبی
بخش پایین کمر بیشترین مقدار از وزن شما را تحمل میکند، بنابراین حفظ حالت متوازن مناسبی برای آن میتواند از لغزش و آسیب بیشتر به اعصاب نخاعی و دیسکهای کمری شما جلوگیری کند. شما ممکن است برای تقویت عضلات شکمی و بخش پایین کمر خود، به استفاده از یک کمربند طبی مناسب در یک دورهی زمانی کوتاه نیاز داشته باشید. این کمربند طبی میتواند میزان اسپاسم عضلانی شما را کاهش دهد و به شما در ثابت نگه داشتن ستون فقرات خود و تسریع روند درمان کمک کند.
عملهای بسته
تزریق استروئید در فضای اپیدورال: روشی با حداقل جراحت است که شامل تزریق کورتیکواستروئید و یک عامل ضددرد بیحسکننده به فضای اپیدورال از ستون فقرات میشود و به کاهش تورم و التهاب اعصاب کمک میکند.
تزریق در مفصل فاست: در این روش نیز با حداقل جراحت، کورتیکواستروئید و یک عامل ضد درد بیحسکننده به مفصل فاست دردناک یا در داخل کپسول مفصل و یا در بافت اطراف کپسول مفصل تزریق میشود.
الکتروتراپی
- TENS یا تحریک الکتریکی عصب از روی پوست، درمانی برای کمر درد است که از جریان الکتریکی با ولتاژ پایین برای کاهش درد استفاده میکند. عمل TENS معمولاً به کمک دستگاه TENS انجام میشود، دستگاهی کوچک که به کمک باتری کار میکند. دستگاه به کمربند قلاب میشود و به دو الکترود وصل میشود. این الکترودها جریان الکتریکی را از دستگاه TENS به سطح پوست منتقل میکنند.
- مغناطیسدرمانی نیز عملکردی مشابه TENS دارد با این تفاوت که ارسال امواج از طریق یک کمربند صورت میگیرد.
کایروپراکتیک و ماساژ
پیش از بستن کمربند طبی، تنظیم کایروپراکتیک در رسیدن مهرههای ستون فقرات به آرایشی صحیح سودمند خواهد بود و همراه با ماساژ کل ستون فقرات، بیمار را در تحمل درد در طول درمان یاری خواهد کرد.
ترکش (کشش)
رفع فشار نخاعی نوعی کشش ستون فقرات بوده و از طریق وارد آوردن فشاری منفی در امتداد دیسکها منجر تورفتگی یا تغییر مکان مهرههای سرخورده میشود.
طب سوزنی
طب سوزنی، مکملهای غذایی و شیوههای بیوفیدبک زیستی، روشهایی جامع برای درمان عارضهی سرخوردگی مهرهی کمر هستند. اثربخشی این درمانها علاوه بر کمک به یادگیری روشهایی برای مقابله با درد، سلامت کلی شما را نیز بهبود خواهد داد.
تمرینات
هدف از درمان فیزیکی، کمک به بیماران در بازگشت به فعالیتهای خود در سریعترین زمان ممکن است. این تمرینات در کاهش درد و بهبود سریعتر بیماران بسیار مؤثرند. درمانگران فیزیکی روشهای صحیح بلندشدن و راهرفتن را به شما آموزش میدهند و شما را در تقویت عضلات شکم و کمر و همچنین افزایش انعطافپذیری ستون فقرات و پاهای خود یاری میدهند. برخی از حرکات مناسب در تصاویر زیر ارائه شدهاند.
