بخش اعظم پایدارسازی زانو بر عهده رباطها است. رباطهای صلیبی از رباط صلیبی قدامی (ACL) و رباط صلیبی خلفی (PCL) تشکیل میشود که از روی هم عبور میکنند و شکلی ضربدر مانند را داخل زانو ایجاد میکنند. رباطهای جانبی پایداری داخل زانو را با رباط جانبی داخلی (MCL) و پایداری خارج زانو را با رباط جانبی خارجی (LCL) افزایش میدهند. در این مقاله چندان به آسیبدیدگی رباط LCL نمیپردازیم، چون این رباط به ندرت صدمه میبیند. آسیب دیدگیهای رباط پیآمد حرکتهایی مانند سرپا نشستن، پریدن، توقف سریع یا ضربه دیدن مستقیم زانو هنگام ورزش کردن است. این آسیبها محدودیت سنی ندارد، به سطح فعالیت خاصی مربوط نمیشود و به هیچ وجه مختص ورزشکاران نیست.
اگر دچار پارگی رباط صلیبی شدهاید و از عوارض جراحی نیز آگاهید برای بهره بردن از درمانهای مفید و کم خطر به یک متخصص طب فیزیکی مراجعه نمایید. متخصصین ما با استفاده از روشهایی چون تزریق اوزون و پی آرپی، شاک ویو تراپی، تحریک الکتریکی عصبها و ورزش قادر به درمان و کاهش درد زانو ناشی از پارگی رباط صلیبی میباشند.
علل پارگی رباط صلیبی
رباط صلیبی قدامی (ACL)
رباط صلیبی قدامی و خلفی داخل مفصل زانو پل میزنند و شکلی ضربدری مانند را ایجاد میکنند که زانو را در برابر نیروهای جلو به عقب و عقب به جلو پایدار میکند. رباط صلیبی قدامی معمولاً حین بعضی حرکتهای زانو، مانند توقف ناگهانی، چرخش، سر پا نشستن یا تغییر جهت در مفصل، صاف کردن بیش از حد یا وارد شدن ضربه مستقیم به بیرون زانو یا پایین پا کشیده میشود. این آسیبها در میان ورزشکاران رشتههایی چون فوتبال، بسکتبال، راگبی، کشتی، ژیمناستیک و اسکی شایع است.
رباط صلیبی خلفی (PCL)
این رباط در کنار رباط صلیبی قدامی زانو را پایدار میکند و عموماً به دلیل وارد شدن ضربه مستقیم به جلوی زانو، برای مثال برخورد کردن زانو به داشبورد ماشین حین تصادف خودرو یا تحمیل وزن بر زانوی خمیده هنگام ورزش کردن، کشیده میشود. آسیب رباط صلیبی خلفی در میان ورزشکاران رشتههای فوتبال، بکستبال و راگبی شیوع بالاتری دارد.
رباط داخلی جانبی (MCL)
این رباط زانو را در امتداد سمت داخلی پا نگه میدارد. رباط جانبی داخلی نیز مانند رباط صلیبی قدامی در اثر وارد شدن ضربه به کنار زانو یا پایین پا پاره میشود. احتمال این آسیب دیدگی در ورزشهایی مانند فوتبال، راگبی و هاکی وجود دارد. رباط MCL در اثر چرخش شدید زانو هنگام اسکی یا کشتی، به ویژه زمانی آسیب میبیند که پایین پا حین سقوط رو به بیرون میچرخد و از بالای پا دور میشود.
رباط جانبی خارجی (LCL)
رباط جانبی خارجی بخش بیرونی زانو را نگه میدارد. از آنجایی که علت آسیب دیدن این رباط وارد شدن ضربه به داخل زانو است و پای مقابل معمولاً از این ناحیه محافظت میکند، احتمال صدمه دیدن این رباط بسیار پایین است.
انواع
کشیدگی و رگ به رگ شدن زانو نیز مانند انواع کشیدگی به شرح زیر درجهبندی میشود:
- درجه یک (ملایم): این آسیب دیدگی باعث کشیدگی رباط و ایجاد پارگیهای بسیار ریز و میکروسکوپی در رباط میشود. این پارگیهای بسیار ظریف تاثیر چندانی بر توانایی کلی مفصل زانو برای نگهداشتن وزن ندارد.
- درجه دو (متوسط): پارگی رباط جزئی است و ناپایداری زانو تقریباً خفیف تا متوسط است و زانو هنگام ایستادن یا راه رفتن هر از گاه خالی میکند.
- درجه سه (شدید): رباط کاملاً پاره میشود یا سر آن از استخوان جدا میشود و زانو ناپایدارتر از دو حالت دیگر است.
علائم
علائم کشیدگی زانو متغیر است و به نوع رباط آسیب دیده و پاره شده بستگی دارد.
کشیدگی رباط صلیبی قدامی
- صدا دادن زانو در لحظه آسیب دیدگی
- ورم شدید زانو چند روز پس از آسیب دیدگی
- درد شدیدی که مانع از ورزش کردن مستمر میشود.
- تغییر رنگ سیاه و آبی اطراف زانو
- ناپایداری زانو، احساس قفل کردن یا خالی کردن زانو هنگام تلاش برای ایستادن
کشیدگی رباط صلیبی خلفی
- ورم جزئی زانو، همراه با ناپایداری زانو یا بدون آن
- دشواری اندک در حرکت دادن زانو
- درد جزئی پشت زانو که هنگام زانو زدن تشدید میشود.
کشیدگی رباط جانبی داخلی
- ورم و درد زانو
- قفل شدن رو به بیرون زانو
- حساسیت زانو به لمس روی پارگی رباط، در بخش داخلی زانو
کشیدگی رباط جانبی خارجی
- ورم و درد زانو
- قفل کردن رو به داخل زانو
- حساسیت زانو به لمس روی رباط پاره شده، در بخش خارجی زانو
تشخیص
پزشک هر دو زانو را معاینه میکند و زانوی آسیب دیده را با زانوی سالم مقایسه میکند. پزشک وجود نشانههای ورم، بدشکلی، حساسیت به لمس، جمع شدن مایع داخل زانو (آب آوردن و ورم زانو) و تغییر رنگ آن را حین معاینه در زانوی آسیب دیده بررسی میکند. اگر درد و ورم شدید نباشد، پزشک دامنه حرکتی زانو را بررسی میکند و رباطها را در جهت مخالف میکشد تا قدرت آنها را ارزیابی کند.
اگر نتایج معاینه بالینی بیانگر آسیب دیدگی شدید زانو باشد، آزمایشهای تشخیصی برای ارزیابی بیشتر زانو انجام میشود؛ برای مثال رادیوگرافی برای بررسی جدا شدن رباط از استخوان یا شکستگی انجام میشود. اسکن MRI یا جراحی بسته آرتروسکوپی نیز در صورت لزوم انجام میشود.
درمان پارگی رباط صلیبی
درمان اولیه
اگر کشیدگی زانو درجه یک یا درجه دو باشد، پزشک درمان RICE (استراحت، یخ، باندپیچی و بالا گذاشتن) را توصیه میکند:
- به مفصل استراحت بدهید.
- برای کم شدن ورم، یخ روی ناحیه آسیب دیده بگذارید.
- زانو را با باند کشی ببندید تا ورم فشرده شود.
- زانوی آسیب دیده را بالا بگذارید.
- پزشک توصیه میکند که برای مدت کوتاهی زانوبند بسته شود.
- پزشک توصیه میکند که داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID) مانند ایبوپروفن (ادویل، مورتین و اقلام مشابه) برای تسکین درد و کاهش ورم مصرف شود.
اوزون تراپی
اوزون گردش خون را تحریک میکند و با در اختیار قرار دادن اکسیژن، تولید انرژی را در سلولها افزایش میدهد. گاز اوزون به پراکسید یعنی ترکیبی تجزیه میشود که سودمندی آن در تحریک فاکتورهای رشد به اثبات رسیده است؛ در چنین شرایطی سلولهای فیبروبلاست آنچه را برای بازتولید و تکثیر نیاز دارند، به دست میآورند. پایداری غشاء سلولی و گردش خون بهبود مییابد و بافتها میتوانند خود را التیام دهند. با توجه به چنین مزایایی، بهرهگیری از اوزون تراپی برای درمان آسیب دیدگیهای رباط زانو ضروری است.
پی آر پی
پی آر پی (پلاسمای سرشار از پلاکت) درمانی منحصر به فرد برای آسیبهای بافت نرم، مانند رباط زانو است. در روش PRP از خون خود بیمار برای درمان آسیبها استفاده میشود. مقدار کمی خون از بیمار گرفته میشود و در سانتریفیوژ جداسازی میشود. پلاکتها، که به دلیل دارا بودن فاکتورهای رشد فرایند التیام را تسریع میکنند، از محلول جداسازی میشود. سپس پلاکتهای تغلیظ شده در محل آسیب دیده تزریق میشود.
تحریک الکتریکی عصب از روی پوست
در روش تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS) از جریان برق با ولتاژ پایین برای درمان زانو درد ناشی از پارگی یا کشیدگی رباط استفاده میشود. الکترودها یا حدواسطهایی که برق را به بدن میرساند، در محل دردناک روی بدن قرار داده میشود تا برق به بدن برسد و از فیبرهای عصبی عبور کند. جریان برق گیرندههای درد را مسدود میکند و اجازه نمیدهد پیام درد از عصب به مغز فرستاده شود.
شاک ویوتراپی
شاک ویوتراپی درمانی ایمن، موثر و غیرجراحی است که در آن از امواج صوتی (آکوستیک) با طول موج کوتاه و انرژی بالا، موسوم به امواج شوکی برای درمان پارگی رباط استفاده میشود. ترمیم و بازسازی بافت، افزایش رشد رگهای خونی و القاء شیمیایی کاهش درد و حساسیت گیرندههای درد از اثرهای التیامبخشی این روش به شمار میآید.
ورزش درمانی
پل
به پشت دراز بکشید. هر دو زانو را خم کنید، مچ پاها را زیر زانوها نگه دارید و پاها را صاف کنید. بازوها را کنار بدن دراز کنید و کف دستها را روی زمین بگذارید. فشار یکنواختی را به کف پاها وارد کنید، لگن را بلند کنید، کتفها را از پشت به سمت هم ببرید. قفسه سینه را به سمت چانه بالا ببرید. رانها را رو به داخل و پایین جمع کنید. در تمام طول تمرین زانوها را بالای مچها نگه دارید. 20 ثانیه در این حالت بمانید. تمرین را یک روز در میان ده ثانیه طولانیتر کنید تا در نهایت به زمان یک دقیقه برسید. سپس سعی کنید زمان را به دو دقیقه افزایش دهید.
پل با پای چپ
مانند حرکت قبل در حالت پل قرار بگیرید. یک پا را مستقیم از مفصل ران بالا ببرید تا نوک پنجه رو به سقف قرار بگیرد. 20 ثانیه در این حالت بمانید. تمرین را یک روز در میان ده ثانیه طولانیتر کنید تا در نهایت به زمان یک دقیقه برسید. دقت کنید که زانوی خمیده در تمام طول تمرین در راستای بین انگشت دوم و سوم پا قرار گرفته باشد.
حرکت جنگجو
بایستید و همان طور که کف هر دو پا با هم موازی است، یک پا را از پای دیگر دور کنید. پای راست را با زاویه 90 درجه خم کنید. پاشنه راست را با قوس پای چپ در یک خط قرار دهید. ناف را به سمت چانه بالا کشید تا عضلات مرکزی درگیر شود. قفسه سینه و مفصلهای ران را باز نگه دارید، بازوها را تا شانهها بالا ببرید. زانوی راست را تا جایی خم کنید که روی مچ قرار بگیرد، زانو باید در راستای بین انگشت سوم و چهارم قرار داشته باشد. 10 ثانیه در این حالت بمانید، سپس پا را صاف کنید. پس از آن که مطمئن شدید، زانو قفل نکرده است، دوباره آن را خم کنید و برای تکرار حرکت آماده شوید. حرکت را 10 مرتبه تکرار کنید، سپس جای پاها را عوض کنید. حرکت را روزانه دو بار، هر بار 10 مرتبه انجام دهید.
بالا بردن پا در حالت تکیه داده
به پشت دراز بکشید و روی آرنجها تکیه بزنید. پای چپ را خم کنید و کف پاها را روی زمین بگذارید. پای راست را صاف نگه دارید و تا ارتفاع زانوی چپ بالا ببرید، عضله چهارسر بالای ران را منقبض کنید. پا را تا یک اینچی زمین پایین بیاورید و سپس حرکت را از ابتدا تکرار کنید. تمرین را 25 بار انجام دهید و هر تمرین را حداقل 10 ثانیه طول دهید. حرکت را یک روز در میان ده بار بیشتر تکرار کنید تا در نهایت به 50 بار برسید و حرکت را هر بار به مدت یک دقیقه حفظ کنید.
پیشگیری
برای جلوگیری از آسیبهای ورزشی توصیههای زیر را رعایت کنید:
- قبل از شروع فعالیتهای ورزشی بدن را گرم کنید و نرمشهای کششی انجام دهید.
- برای تقویت عضلات اطراف زانو، به ویژه عضلات چهارسر نرمشهای تقویتی انجام دهید.
- شدت برنامههای تمرینی را یک دفعه افزایش ندهید. هیچ گاه به خودتان فشار نیاورید و عجله نکنید. تمرینها را به تدریج سختتر کنید.
- کفش مناسب و راحتی بپوشید که اندازه پا باشد و از آن حمایت کند. ناهنجاریهای پا احتمال پیچ خوردن زانو را افزایش میدهد، بنابراین اگر دچار این مشکلات هستید، از پزشک بخواهید که کفی مناسب را برای اصلاح مشکل توصیه کند.
- اگر فوتبال بازی میکنید، از متخصص پزشکی ورزشی یا مربی خود درباره انواع استوک کفش راهنمایی بخواهید تا با یک انتخاب مناسب احتمال آسیب دیدگی زانو کاهش یابد.
- اگر اسکی میکنید، از فیکساتورهای دو حالتهای استفاده کنید که به درستی نصب و تنظیم شده باشد. از اشکال نداشتن سازو کار فیکساتور و سازگار بودن کفش با فیکساتور مطمئن شوید.
