درمان و توانبخشی بیماری پارکینسون با ماساژ، طب سوزنی و آب درمانی

بیماری پارکینسون (PD) یک بیماری مزمن و پیشرفته عصبی است که بر روی سلول‌های عصبی (نورون‌ها) در ناحیه‌ای از مغز به نام توده سیاه (سابستنشیا نیگرا) اثر می‌گذارد. این سلول‌ها ماده‌ای به نام دوپامین ترشح می‌کنند، دوپامین یک ماده شیمیایی (انتقال‌دهنده عصبی) است که بین قسمت‌های مختلف مغز، پیام‌رسانی می‌کند. این پیام‌ها هنگامی که به‌طور درست انتقال یابند، حرکت عضلات صاف و عضلات مسئول تعادل بدن، هماهنگ می‌شود. بیماری پارکینسون موجب می‌شود که نورون‌های بخش توده سیاه مغز از بین بروند، درنتیجه میزان تولید دوپامین در مغز کاهش می‌یابد. کمبود دوپامین در بخشی از مغز به نام عقده‌های قاعده‌ای (بیسال گانگلیا) برجسته‌تر است. عقده‌های قاعده‌ای مسئول سازمان‌دهی فرامین حرکتی هستند که از سایر قسمت‌های مغز صادر می‌شوند. کمبود دوپامین باعث بروز علائم بیماری پارکینسون می‌شود.

دلیل ابتلا به این بیماری چیست؟

---

بیماری پارکینسون (PD) یک نوع اختلال حرکتی است. زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های عصبی در مغز به‌اندازه کافی یک ماده شیمیایی به نام دوپامین را تولید نمی‌کنند. این بیماری گاهی اوقات در اثر عوامل ژنتیکی ایجاد می‌شود، اما در اغلب موارد به نظر نمی‌رسد که سابقه خانوادگی در بروز آن نقشی داشته باشد. قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی محیطی می‌تواند در ایجاد این بیماری مؤثر باشند.

این عارضه چه نشانه‌هایی در جوانان و افراد مسن دارد؟

---

علائم بیماری پارکینسون به‌تدریج پیشرفت می کند و در اغلب موارد از یک‌طرف بدن شروع می‌شوند؛ سپس بر روی هر دو طرف بدن تأثیر می‌گذارند. علائم پارکینسون می‌تواند شامل موارد زیر گردد:

• لرزش در دست‌ها، بازوها، پاها، فک و صورت
• سفتی و خشکی در عضلات بازو، پاها و بالاتنه
• کندی در حرکات بدن
• اختلال در تعادل و هماهنگی فرد

همان‌طور که علائم بدتر می‌شوند، افراد مبتلا به این بیماری ممکن است در راه رفتن، صحبت کردن یا انجام وظایف ساده دچار مشکل شوند. همچنین ممکن است مشکلاتی مانند افسردگی، اختلال در خواب یا اختلال در جویدن، بلعیدن یا صحبت کردن نیز به سراغ آن‌ها بیاید.

پارکینسون قابل‌ تشخیص است؟

---

هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص بیماری پارکینسون وجود ندارد. پزشک بیماری پارکینسون را بر اساس سابقه پزشکی بیمار، بررسی علائم و نشانه‌های او و همچنین معاینه عصبی و جسمی تشخیص می‌دهد. ممکن است پزشک آزمایش‌هایی نظیر آزمایش خون را به‌منظور رد سایر بیماری‌هایی که ممکن است علائم مشابه داشته باشند، درخواست دهد. آزمایش‌های تصویربرداری مانند ام آر آی (MRI)، سونوگرافی از مغز، اسکن SPECT و PET نیز می‌تواند برای افتراق سایر بیماری‌ها مفید باشند. به‌طورکلی آزمایشات تصویربرداری برای تشخیص بیماری پارکینسون مفید نیستند.

راه‌های درمان بیماری پارکینسون چیست؟

---

درمان استانداردی برای بیماری پارکینسون (PD) وجود ندارد. درمان برای هر فرد مبتلا به پارکینسون، به علائم وی بستگی دارد. راه‌های درمان و توان‌بخشی پارکینسون عبارت از:

داروها

داروها می‌توانند به بیمار کمک کنند تا اختلال در راه رفتن، حرکات و لرزش فرد مدیریت شوند. این داروها باعث افزایش تولید یا جایگزین شدن دوپامین می‌شوند، دوپامین یک ماده پیام‌رسان شیمیایی (انتقال‌دهنده عصبی) است که در مغز تولید می‌شود. غلظت دوپامین مغز در افراد مبتلا به بیماری پارکینسون کاهش می‌یابد. بااین‌حال، نمی‌توان دوپامین را به‌صورت مستقیم به بیمار داد، چراکه نمی‌تواند وارد مغز شود. پس از شروع درمان پارکینسون، علائم بیمار می‌تواند به میزان قابل‌توجهی بهبود یابد. بااین‌حال، باگذشت زمان، اثر یا ثبات داروها اغلب کاهش می‌یابد، اما معمولاً می‌توان به‌صورت منظم علائم بیمار را تحت کنترل درآورد.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی در مدیریت چندجانبه افراد مبتلا به پارکینسون ضروری است. فیزیوتراپی از طریق آموزش راه رفتن و جابه‌جایی، حفظ تعادل، جلوگیری از افتادن و تمرین حرکات دست (مانند گرفتن یا چنگ زدن اشیاء)، بر بهبود ظرفیت فیزیکی و کیفیت حرکات لازم برای زندگی روزمره، تمرکز دارد. مسائل دیگر بیمار مانند درد، سلامتی عمومی، عملکرد تنفسی و شبکه‌های پشتیبان نیز ممکن است نیاز به رسیدگی داشته باشند. دو حوزه اصلی فیزیوتراپی در خصوص پارکینسون، مربوط به آموزش تمرینات ورزشی و حرکتی می‌شود. در مراحل اولیه بیماری، پزشکان بر آموزش و درمان‌های خود مراقبتی تأکید دارند. تشویق بیمار به شرکت در فعالیت‌های تفریحی، افزایش انعطاف‌پذیری، شرکت در فعالیت‌های داوطلبانه، ارتقاء سلامتی عمومی و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی مواردی هستند که در خصوص مبتلایان باید موردتوجه قرار بگیرد. با پیشرفت بیماری، پزشک راهکارهایی را برنامه‌ریزی می‌کند تا بیمار بتواند بر مشکلات ایجاد شده ناشی از این بیماری، ازجمله بهبود حرکات غیرارادی و توانایی تفکر فائق آید؛ پزشک استراتژی‌هایی را برنامه‌ریزی می‌کند تا کاهش عملکرد بیمار جبران شود، توانایی تمرکز بر محیط (از طریق تقویت شنوایی، لامسه، بینایی و حواس) و یا درون (تمرینات ذهنی و تجسمی) افزایش یابد، با استفاده از آموزش وظایف دوگانه، خود یادگیری و بهبود سطح توجه، توانایی فرد افزایش یابد.

ماساژ درمانی

متخصصان بسیاری معتقدند که ماساژ درمانی می‌تواند به بیماران مبتلا به پارکینسون کمک کند. به همین دلیل، ماساژ درمانی برای این بیماران بسیار توصیه شده است و مبتلایان زیادی از اثرات مثبت درمان بهره‌مند شده‌اند. ماساژ درمانی از طرق مختلفی اثرات درمانی خود را اعمال می‌کند که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره خواهد شد.

کاهش سفتی و خشکی عضلات

هنگامی که تولید دوپامین مغز کاهش می‌یابد، اعصاب سیستم حرکتی قادر به کنترل هماهنگی و حرکات بدن نیستند. بنابراین ماساژ درمانی می‌تواند یک درمان طبیعی برای کاهش سفتی و خشکی عضلات محسوب شود. تا زمانی که حس بیمار در ناحیه ماساژ فعال باشد، این روش درمانی بی‌خطر در نظر گرفته می‌شود. با ماساژ درمانی، از طریق رفع تنش در اعصاب، خشکی و سفتی عضلات کاهش می‌یابد.

بهبود گردش خون

زمانی که بیماران مبتلا به پارکینسون تحت ماساژ درمانی قرار می‌گیرند، کاهش تنش عضلانی باعث متسع شدن رگ‌های خونی و به‌تبع آن باعث افزایش گردش خون در بافت‌ها می‌شود. بهبود گردش خون در بدن کمک می‌کند تا سیستم عصبی آرام شود، این امر به‌نوبه خود باعث می‌شود که لرزش‌های بیمار کاهش یابد.

 بهبود الگوی خواب

بسیاری از بیماران مبتلا به بیماری پارکینسون الگوی خواب ضعیفی دارند و این به‌نوبه خود آن‌ها را ازلحاظ جسمی تحت تأثیر قرار می‌دهد. در اغلب موارد ماساژ درمانی می‌تواند خواب بیماران را بهتر کند؛ بنابراین بدون بیدار شدن مکرر، بیمار می‌تواند تا 10 ساعت خواب راحتی را تجربه کند. با خواب و استراحت مناسب، علائم این بیماری کاهش خواهد یافت.

بهبود استقامت فیزیکی

یکی از مزایای ویژه‌ای که ماساژ درمانی برای بیماران مبتلا به پارکینسون دارد، افزایش استقامت و انرژی بیمار برای فعالیت‌های روزمره است. همانند برخی از مزایای فوق، افزایش استقامت می‌تواند تأثیر مثبتی بر سایر نشانه‌های بیمار داشته باشد، ازجمله توانایی بهبود عملکرد، که به‌نوبه خود منجر به ارائه مزایای دیگر مانند آرامش ذهنی و فیزیکی خواهد شد.

اعتمادبه‌نفس بیمار

ماساژ درمانی نه‌تنها باعث بهبود گردش خون و الگوی خواب می‌شود، بلکه باعث کاهش سطح هورمون استرس نیز می‌شود. پایین آمدن سطح تنش بیمار می‌تواند میزان بروز لرزش‌ها یا خشکی عضلات را کاهش دهد. سطح اعتمادبه‌نفس بیمار نیز به میزان قابل‌توجهی افزایش خواهد یافت.

آب‌درمانی

تمرینات در آب مانند شنا باعث تقویت قلب و ریه می‌شود و قدرت عضلات بیماران مبتلا به پارکینسون را حفظ می‌کند. بااین‌حال، شنا در طول استخر باعث به چالش کشیده شدن تعادل و تحریک حرکات بیمار نمی‌شود. بنابراین، شنا کردن در طول باید انتخاب دوم بیمار باشد. بااین‌حال، ازآنجاکه در حین شنا سر، دستان و پاها حرکات متفاوتی انجام می‌دهند، ممکن است هماهنگی بیمار افزایش یابد. مقاومت در برابر آب، سفتی عضلات را در برخی افراد افزایش و در برخی افراد کاهش می‌دهد.

طب سوزنی

 درمان طب سوزنی، نورون‌های دوپامینرژیک (سلول‌های عصبی تولیدکننده دوپامین) را تحریک می‌کند. همچنین برای مقابله با سایر نشانه‌های غیر حرکتی و افزایش کیفیت کلی زندگی بیماران مبتلا به پارکینسون، طب سوزنی می‌تواند مفید باشد. در طول جلسه طب سوزنی، پزشک سوزن‌های ظریفی را به نقاط خاصی از بدن بیمار وارد می‌کند، که ممکن است درد او را کاهش دهد.

یوگا

استفاده از تمرینات یوگا یکی از راه‌های توان‌بخشی بیماران مبتلا به پارکینسون است. در یوگا، حرکات کششی ملایم و حالت‌های قرارگیری آن می‌تواند انعطاف‌پذیری و تعادل بیمار را افزایش دهد. اکثر اوقات ممکن است لازم باشد بیمار تغییراتی در این حرکات ایجاد کند تا بتواند بر اساس توانایی جسمی خود از این تمرینات بهره ببرد.

چه نوع ورزش‌هایی برای افراد مبتلا به بیماری پارکینسون مناسب است؟

شواهد زیادی وجود دارد که تمرینات هوازی و تمرینات مبتنی بر یادگیری  می‌تواند در افراد سالمند و مبتلایان به بیماری‌های عصبی مانند پارکینسون، از سلول‌های عصبی محافظت به عمل آورد. برنامه‌های ورزشی که قلب و ریه‌ها را به چالش می‌کشند و همچنین تمریناتی که باعث بهبود بیومکانیک بدن، بهبود وضعیت قرارگیری بدن، چرخش بالاتنه و بهبود حرکات ریتمیک و متقارن می‌شوند، برای این بیماران از مزیت بالایی برخوردار هستند. همچنین مهم است که فعالیت‌های ورزشی بیمار دائماً تغییر نکند، چراکه اغلب برای افراد مبتلا به بیماری پارکینسون، تغییر فعالیت‌ها یا انجام دو فعالیت در یک‌زمان دشوار خواهد بود. تمریناتی که نیاز به تعادل و کسب آمادگی مقدماتی دارند نیز در کنار فعالیت‌های ریتمیک – مانند پریدن و دوچرخه‌سواری- می‌تواند توانایی انجام حرکات متناوب را در بیماران بهبود ببخشد. و درنهایت، تمریناتی که باعث افزایش توجه و یادگیری بیمار می‌شوند نیز سودمند خواهند بود.

تحریک عمقی مغز

در برخی موارد، اگر بیمار به داروها پاسخ ندهد، یک روش جراحی به نام تحریک عمیق مغزی (DBS) می‌تواند مفید باشد. در تحریک عمیق مغزی، الکترودهایی در مغز کاشته می‌شود و به یک دستگاه الکتریکی کوچک به نام پالس ژنراتور متصل می‌شود، این دستگاه را می‌توان از خارج از بدن برنامه‌ریزی نمود. روش تحریک عمیق مغزی می‌تواند نیاز به داروی لوودوپا و داروهای مرتبط با این بیماری را کاهش دهد. این امر باعث کاهش حرکات ناخواسته بدن (دیسکینزی) که یک عارضه جانبی معمول داروی لوودوپا است، می‌شود. همچنین برای کاهش نوسانات علائم بیمار و کاهش لرزش، کند شدن حرکات و اختلال در راه رفتن نیز مفید است. تحریک عمیق مغزی به برنامه‌ریزی دقیق دستگاه محرک نیاز دارد تا به‌درستی کار کند.