ورم کردن مفصل زانو یا آب آوردن زانو عارضهای شایع است که در اثر ابتلا به بیماریهای مختلف بروز مییابد. تورم زانو گاهی حاد است و تنها مدت کوتاهی طول میکشد، اما گاهی از نوع مزمن است و برای مدت بیشتری ادامه دارد. ازآنجایی که ورم کردن زانو علل گوناگونی دارد، تشخیص دقیق دشوار است. بنابراین اتخاذ رویکردی برنامهریزی شده برای تعیین علت دقیق ورم زانو بسیار مهم است. تشخیص دقیق، شرط لازم انجام درمان مناسب و مدیریت کردن مفصل زانو یا عارضه سیستمی در آینده است.
آب اوردن زانو میتواند به دلایل مختلفی چون ضربه، آرتروز، پارگی تاندونها و کیست ایجاد شود. گرچه این بیماری خطرناک نیست ولی به دلیل درد زیادی که به همراه دارد مراجعه به یک متخصص طب فیزیکی را ملزم میسازد.
چگونگی آب آوردن زانو
آب آوردن زانو به بیان ساده عبارت است از جمع شدن مایع اضافی داخل یا اطراف مفصل زانو. مایع سینوویال موجود در مفصل به طور طبیعی آن را نرم و لغزنده میکند و مواد مغذی را به آن میرساند، اما جمع شدن مایع و آب آوردن زانو میتواند علتی جدی داشته باشد. ممکن است مایع در فضای مفصلی و خارج آن انباشته شود و به بافتهای نرم اطراف مفصل آسیب بزند. تحت شرایط خاصی مانند وارد شدن ضربه یا ابتلا به عوارض گوناگون ممکن است خونریزی در ناحیه مفصلی رخ دهد. نتیجه ضربه دیدن زانو به سرعت مشخص میشود، زانو به شدت ورم میکند و بیمار دچار دردی طاقتفرسا میشود.
نشانهها و علائم
تورم زانو گاهی ناگهانی است و زمانی نیز زانو به تدریج ظرف چند روز ورم میکند. ممکن است صدمه وارد شده نمود ظاهری داشته باشد، حرکت برای بیمار دشوار شده باشد یا این که مفصل زانو پس از کشیدگی و ضرب دیدن شدید ورم کرده باشد. همچنین گاهی داخل مفصل زانو، در پیآمد آسیب دیدگیهای پیشین یا ابتلا به عارضههای مفصلی آب میآورد. ورم کردن زانو با سفتی و گرفتگی همراه است، بیمار احساس سنگینی میکند و هنگام حرکت دادن زانو دچار ناراحتی میشود. آب آوردن زانو خم و راست کردن پا را دشوار میکند و بر دامنه حرکتی (ROM) نیز اثر میگذارد. بیمار به سختی فعالیتهای تحمل وزن مانند ایستادن یا راه رفتن را انجام میدهد یا بسته به شدت ورم زانو، انجام این فعالیتها تقریباً برایش غیرممکن میشود.
علل
علت ورم زانو میتواند متفاوت باشد، متخصص با در نظر گرفتن ماهیت ورم و سابقه بیمار، علل احتمالی آب آوردن زانو را بررسی میکند. نکته مهم این است که آیا شروع ورم زانو ناگهانی بوده است یا تدریجی. در ادامه شایعترین علل آب آوردن زانو را توضیح میدهیم.
آسیب دیدن زانو
زانو پس از آسیب دیدن به سرعت ورم میکند. هر گونه آسیبی که منجر به ورم کردن مفصل زانو شود، زمانی رخ میدهد که بعضی از ساختارهای مفصلی یا بافتهای نرم صدمه ببیند. در این شرایط زانو به سرعت ورم میکند و ورم گاهی با کبودی و دردی طاقتفرسا نیز همراه است.
- آسیبهای حاد زانو مانند پارگی رباط، پارگی مینیسک، دررفتگی و شکستگی شایع است. پس از صدماتی مانند پارگی رباط صلیبی قدامی (ACL) و شکستگی استخوان احتمال دارد که خون داخل مفصل جمع شود و عارضه همارتروز به وجود آید.
- بعضی از آسیب دیدگیهای زانو، برای مثال پارگی مینیسک یا کشیدگی شدید رباطهای مفصل زانو در اثر رگ به رگ شدن زانو، منجر به خونریزی نمیشود، اما باعث تورم حاد زانو میشود.
ناراحتیهای التهابی مفصل
ناراحتیهای التهابی و تشدید شونده مفصل باعث ورم کردن زانو میشود. ورم کردن تدریجی زانو:
- زانو در اثر ابتلا به عارضههایی مانند آرتروز، روماتیسم و دیگر ناراحتیهای مفصلی به تدریج آب میآورد. علت این عارضهها ساییدگی مفصل زانو، استفاده نامناسب و بیش از حد از زانو است که باعث تحریک بیشتر بافت میشود. البته گاهی نیز علت واکنش خودایمنی بدن است.
ورم کردن ناگهانی زانو بدون آسیب دیدن آن:
- ابتلا به نقرس یا نقرس کاذب پیآمد مختل شدن متابولیسم بدن است که باعث تشکیل شدن کریستالهایی داخل مفصل میشود.
- بعضی عفونتها منجر به تورم سریع مفصل میشود. بیماریهای التهابی (آرتریت) عفونی مفصل در اثر وجود عفونتی بروز مییابد که در مفصل زانو پخش شده است. عفونتهای دیگری مانند سوزاک، سل، بیماری لایم و بعضی عفونتهای نادر نیز از علل ورم سریع زانو به شمار میآید. در اکثر موارد علائم سیستمی و تب نیز وجود دارد.
علل دیگر
عارضههایی مانند بورسیت (التهاب بورس) کشکک زانو باعث انباشته شدن مایع خارج از فضای مفصل زانو میشود؛ این عارضه، یعنی ورم پشت زانو کیست بیکر نامیده میشود و نیاز به ارزیابی و معاینه تخصصی دارد. گاهی اوقات تومورهای خوش خیم یا بدخیم یا بعضی عارضههای عروقی منجر به ورم کردن زانو میشود. در چنین مواردی علائم بروز یافته، ارزیابی و بررسیهای لازم انجام میشود.
تشخیص
برای تشخیص علت دقیق تورم زانو معاینات و آزمایشهای خاصی انجام میشود که مهمترین آنها عبارتاند از:
- آزمایش خون برای تعیین عفونتها و اختلالهای التهابی مفصل
- رادیوگرافی از مفصل به منظور تشخیص آسیب دیدن استخوان یا تغییرات استخوانی مربوط به اختلالهای مفصلی
- اسکن ام آر آی برای رد احتمال آسیب دیدن مینیسک و رباط و بررسی مفصلهایی که پیش از این آسیب دیدهاند یا عمل شدهاند.
- آنالیز مایع سینوویال، چنانچه آب آوردن زانو شدید یا دردناک باشد،کشیدن آب مفصل زانو انجام میشود و متخصص مایع سینوویال را تخلیه میکند. به این ترتیب درد تسکین مییابد و مایع برای تعیین وجود سلولها، خون، کریستالها یا ارگانیسمهای عفونی به آزمایشگاه فرستاده میشود.
درمان ورم زانو
اگرچه درمان خاص عارضه برمبنای تشخیص دقیق انجام شده توصیه میشود، بااین حال بعضی اقدامات برای درمان آب آوردن زانو یا تورم مفید است.
درمان ابتدایی
- استراحت: با خودداری از انجام فعالیتهای تحمل وزن به مفصل زانو استراحت بدهید.
- یخ: گذاشتن کیسه و کمپرس یخ به شیوه صحیح درد و ورم زانو را کاهش میدهد.
- باندپیچی: بستن زانوی دردناک به کاهش درد کمک میکند.
- بالا گذاشتن پا: بالا گذاشتن پا و استراحت دادن به آن در یک ارتفاع مناسب نیز توصیه میشود.
دارو و تزریق
زانو درد و آب آوردن زانو را میتوان با مصرف داروهای ضدالتهابی تجویز شده کنترل کرد. تزریق استروئید در فضای مفصل نیز درد و التهاب را کاهش میدهد.
تزریق اوزون
تزریق اوزون در مفصل نوعی بازسازی غیرجراحی رباط است که درمانی دائمی برای ورم و درد مزمن زانو محسوب میشود. اوزون تراپی درمانی است که در آن گاز اوزون و مواد تولید کننده کلاژن در بافت پیوندی تزریق میشود، اوزون بافت پیوندی ضعیف شده یا آسیب دیده داخل و اطراف مفصل زانو را ترمیم میکند. این مواد با هدف تقویت و بازسازی ناحیه آسیب دیده، داخل بافت پیوندی مورد نظر تزریق میشود. پس از ترمیم شدن بافت پیوندی، درد مزمن برای همیشه ساکت میشود.
پی آر پی
PRP (پلاسمای سرشار از پلاکت) امید بهبودی را در بیماران دچار ورم و درد مزمن زانو زنده میکند. بیمارانی که از دیگر روشهای غیرجراحی و محافظه کارانه نتیجه نگرفتهاند و هنوز جراحی انجام ندادهاند، میتوانند با بهرهگیری از پی آر پی برای درمان ورم زانو برای مدتی طولانی از چنگال درد رهایی یابند.
کشیدن آب زانو
متخصص در کشیدن آب زانو مایع سینوویال را با استفاده از سرنگ و سوزنی استریل از زانو بیرون میکشد.کشیدن آب زانو معمولاً عملی سرپایی است یا روی تخت بر روی بیمار بستری انجام میشود. این درمان ورم زانو گاهی تخلیه مفصلی نیز نامیده میشود و پزشکان با اصطلاح آرتروسنتز از آن یاد میکنند.
فیزیوتراپی
متخصص طب فیزیکی شیوههای درمان ورم زانوی مختلف را با توجه به علت تورم زانو توصیه میکند. در فیزیوتراپی از ماساژ و ورزش برای کاهش التهاب و درد زانو کمک گرفته میشود.
ماساژ
ماساژ درمانی با افزایش دادن گردش خون و کاهش التهاب، درد زانو را کم میکند. در واقع ماساژ منظم درد، گرفتگی و دامنه حرکتی مفصل آسیب دیده را بهبود میدهد. برای ماساژ دادن مفصل دردناک از روغنهای گرمی مانند روغن نارگیل، زیتون، خردل، کرچک یا سیر استفاده کنید و هنگام ماساژ دادن فشار ملایمی اعمال کنید.
بستن زانو
زانو به عنوان بزرگترین مفصل بدن به شدت در برابر درد و صدمات مختلف آسیبپذیر است. بستن زانو مفصل را گرم و قوی میکند و از آن حمایت میکند، در نتیجه درد و ورم کم میشود.
زانوبند طبی
باندپیچی زانو یا پوشیدن زانوبند طبی (بریس) نیز گاهی مفید است. به این ترتیب از زانو بهتر حمایت میشود. حمایت بیشتر از زانو در شرایطی که بدن در حال ترمیم بافتهای آسیب دیده است، بسیار مهم است.
ورزش درمانی
کشش
کشش عضلات نگهدارنده زانو از آسیب دیدگی جلوگیری میکند. عضلات منعطف برخلاف عضلات خشک به راحتی صدمه نمیبیند. اگر عضلات متصل به زانو خشک باشد، این عضلات زانو را میکشد و همترازی آن را از بین میبرد. نرمشهای کششی را برای درمان ورم مفاصل زانو میتوانید هر روز انجام دهید، هرچند سه بار در هفته کفایت میکند. برخی متخصصین طب فیزیکی توصیه میکنند که نرمشهای کششی در دوران توانبخشی دو بار در روز انجام شود. هر تمرین کششی را باید به مدت 90 ـ 60 ثانیه، به صورت یک حرکت طولانی یا دو یا سه حرکت کوتاهتر انجام داد. مراقب باشید که حرکت کششی نباید با خمش و بالا و پایین رفتن عضو همراه باشد. تمرینهای کششی زانو را با احتیاط انجام دهید و به آهستگی پیش بروید تا زانو تحت کشش شدید قرار نگیرد، مسلماً نمیخواهید که پارگی عضله نیز به مشکلاتتان اضافه شود.
حرکتهای کششی
برای کشش عضلات چهارسر باید به پهلو دراز بکشید، شانهها و مفصلهای ران را صاف نگه دارید و پاها را روی هم بگذارید. از ساق پا یا مچ رویی بگیرید و پا را به آرامی رو به بالا و دور از پای پایینی بکشید. 20 ثانیه در این حالت بمانید و حرکت را برای پای دیگر تکرار کنید. برای کشش عضله همسترینگ باید روی زمین بنشینید، یک پا را مقابلتان دراز کنید، سپس پای دیگر را از زانو خم کنید و کف پا را به بخش داخلی ران مقابل فشار دهید. از کمر خم شوید، پشت و کمر را صاف نگه دارید و دستتان را آنقدر دراز کنید تا نوک انگشتان به پا برسد. 20 ثانیه در این حالت بمانید، سپس جای پاها را عوض کنید. برای کشش عضلات ساق پا، به فاصله 30 سانتی متری از دیوار بایستید، دستها را تا شانه بالا ببرید و روی دیوار بگذارید. پاها را نیز به عرض شانه باز کنید. همان طور که دستها را به دیوار فشار میدهید، پای راست را یک قدم به عقب ببرید. کمر و پشت بدن را صاف نگه دارید و پاشنه راست را به زمین فشار دهید. 20 ثانیه در این حالت بمانید و حرکت را روی پای دیگر تکرار کنید.
نرمشهای تقویتی
برای انقباض عضله چهارسر باید روی لبه صندلی بنشینید، پاها را دراز کنید و پاشنهها را روی زمین بگذارید. همان طور که زانوها را صاف نگه داشتهاید، عضلات ران را منقبض کنید. 10 ثانیه در این حالت بمانید و حرکت را 10 بار تکرار کنید. این حرکت را دو یا سه بار در روز، هر بار 10 مرتبه انجام دهید.
اسکات جزئی عضله چهارسر
بایستید، پشت و کمرتان را صاف کنید، زانوها را صاف، رو به جلو نگه دارید و به عرض لگن باز کنید. به آرامی پایین بیایید و باسنها را مانند زمانی که میخواهید بنشینید، رو به عقب ببرید، زانوها را بیشتر از 90 درجه خم نکنید. 5 ثانیه در این حالت بمانید. 10 بار حرکت را تکرار کنید. اگر احساس درد کردید، حرکت را متوقف کنید.
انقباض همسترینگ در حالت نشسته
برای انجام این حرکت زانوها را با زاویه 45 درجه خم کنید، پاشنهها را روی زمین بگذارید و پنجهها را بلند کنید. پاشنهها را رو به عقب و روی زمین فشار دهید. 10 ـ 5 ثانیه در این حالت بمانید و حرکت را 10 بار تکرار کنید. روی شکم دراز بکشید، پای چپ را روی پاشنه راست قرار دهید. به آرامی پاشنه راست را به سمت باسن بکشید و سعی کنید با پای چپ مانع انجام حرکت شوید. 10 ثانیه در این حالت بمانید. حرکت را 10 بار تکرار کنید.
