فلج مغزی (سی پی) اختلالی است که بر تونوس عضلانی، حرکت و مهارت‌های حرکتی عضلات (توانایی حرکت کردن به شیوه‌ای هماهنگ و هدفمند) اثر می‌گذارد. فلج مغزی معمولاً پی‌آمد آسیبی مغزی است که پیش از تولد کودک یا در طول آن و یا ظرف 3 تا 5 سال نخست زندگی رخ می‌دهد.
آسیب مغزی منجر به فلج مغزی کودکان گاهی عارضه‌های دیگری مانند مشکلات دیداری، شنوایی و گفتاری و همچنین ناتوانایی در یادگیری را نیز به دنبال دارد. یکی از روش ها برای بهبود توانایی‌های گفتاری و ارتباطی کودکان، گفتار درمانی است. گفتار درمانی کودکان فلج مغزی به‌وسیله تقویت عضلات مورد استفاده در هنگام سخن گفتن، افزایش مهارت‌های حرکتی دهانی و بهبود درک سخنان و زبان انجام می‌شود.
اگرچه فلج مغزی (بیماری cp) قابل معالجه نیست، اما می‌توان به کمک روش‌هایی مانند فیزیوتراپی، وسایل مخصوص و در بعضی موارد، جراحی کیفیت زندگی بیمار مبتلا به این عارضه را بهبود بخشید.
فلج مغزی چیست
فلج مغزی یکی از شایع‌ترین اختلال‌های مادرزادی کودکان است. تقریباً نیم میلیون از کودکان و بزرگسالان ایالات متحده از این عارضه رنج می‌برند.
سه نوع فلج مغزی وجود دارد:
- فلج مغزی اسپاستیک: این بیماری با خشکی و گرفتگی عضلات و دشواری در حرکت همراه است.
- فلج مغزی اتتوئید: این نوع سی پی به بروز حرکت‌های ناخواسته و غیرقابل کنترل منجر می‌شود.
- فلج مغزی آتاکسیک: این نوع سی پی اختلال و آشفتگی در حس تعادل و ادراک عمق را به دنبال دارد.
فلج مغزی بر هماهنگی و کنترل عضلات تأثیر می‌گذارد، بنابراین حتی انجام حرکت‌های ساده‌ای چون بی‌حرکت ایستادن نیز دشوار می‌گردد. دیگر عملکردهای ضروری دربرگیرنده عضله‌ها و مهارت‌های حرکتی، مانند تنفس، کنترل روده و مثانه، غذا خوردن و یادگیری، نیز در اثر ابتلا به سی پی دچار نقص می‌شود. فلج مغزی به مرور زمان تشدید نمی‌شود.
علت ها و دلایل
دلایل دقیق ابتلا به فلج مغزی اکثر بیماران مشخص نیست، اما بسیاری از موارد نتیجه‌ی وجود مشکلاتی در دوران بارداری است که به موجب آنها مغز یا آسیب می‌بیند یا به طور طبیعی رشد نمی‌کند. عفونت، مشکلات جسمی مادرزادی، اختلال ژنتیکی یا هر عامل برهم زننده رشد طبیعی مغز از علل بروز چنین مشکلاتی به شمار می‌رود. مشکلاتی که در زمان زایمان و وضع حمل رخ می‌دهد نیز در مواردی انگشت‌شمار عامل ابتلا به فلج مغزی محسوب می‌شود.
نوزادان نارس، به ویژه نوزادانی با وزن کمتر از 3/3 پوند (یک کیلو و پانصد و ده گرم)، بیش از نوزادانی مستعد ابتلا به فلج مغزی هستند که پس از سپری شدن زمان طبیعی متولد می‌شوند. ضمناً فلج مغزی در میان نوزادان دارای وزن کم در هنگام تولد و چندقلوها نیز رواج بیشتری دارد.
آسیب مغزی دوران جنینی یا نخستین سال‌های زندگی می‌تواند به فلج مغزی منجر شود. نوزاد یا کودک نوپا به دلیل مسمومیت با سرب، مننژیت باکتریایی، سوء تغذیه، تحمل تکان‌های شدید در دوران جنینی (سندرم نوزاد لرزان) یا حضور در سانحه رانندگی و به خوبی نگه داشته نشدن در زمان بروز حادثه می‌تواند دچار آسیب مغزی شود.
علائم و نشانه ها
فلج مغزی نشانه‌ها و علائم گوناگونی دارد که توسط پزشک تشخیص داده می‌شود. مشکلات حرکتی و هماهنگی مرتبط با فلج مغزی موارد زیر را دربرمی‌گیرد:
- تغییر تونوس عضلانی ، یعنی عضله یا بسیار خشک و گرفته یا بسیار سست است.
- سفت بودن عضلات و واکنش‌های افراطی و غیرطبیعی (اسپاستیسیتی)
- عضله‌های سفت و واکنش‌های طبیعی (انجماد یا گرفتگی)
- عدم هماهنگی علانی (آتاکسی)
- رعشه و لرزش یا حرکت ناخواسته
- حرکات پیچشی و آهسته (اتتوزیس)
- تاخیر در کسب نقاط عطف مهارت‌های حرکتی، مانند بالا کشیدن بدن و انداختن وزن روی دست و بازو، به تنهایی نشستن یا سینه‌خیز و روی شکم رفتن
- انجام بیشتر حرکت‌ها با یک طرف از بدن، مانند دراز کردن دست یک سمت برای گرفتن اشیاء یا کشیدن یک پا در زمان سینه‌خیز رفتن
- دشواری در راه رفتن، برای مثال راه رفتن روی پنجه، قوز کردن هنگام راه رفتن، گام برداشتن قیچی‌وار که در این صورت زانوها هنگام راه رفتن یکدیگر را قطع می‌کنند و بر روی هم قرار می‌گیرند یا این که فاصله بین دو پا بیشتر از حالت طبیعی است.
- ریزش بیش از اندازه آب از دهان یا مشکل در بلع
- تاخیر در رشد گفتاری یا مشکل در صحبت کردن
- دشواری در انجام دادن حرکت‌های دقیقی مانند برداشتن مداد رنگی یا قاشق
ناتوانی مرتبط با فلج مغزی گاهی در ابتدا تنها محدود به یک دست یا پا یا یک سمت از بدن است، اما گاهی تمام بدن را درگیر می‌کند. اختلال مغزی دامن زننده به فلج مغزی به مرور زمان تغییر نمی‌کند، بنابراین علائم معمولاً با افزایش سن تشدید نمی‌شود، هر چند کوتاه شدن عضلات و گرفتگی و انجماد آنها ممکن است در صورت عدم پیگیری برنامه‌های درمانی آزاردهنده‌تر شود.
راه ها و روش های درمان
متخصصان ما در زمینه درمان بیماران مبتلا به عارضه‌های عصب شناختی آموزش دیده‌اند. ارزیابی فیزیوتراپی فلج مغزی و فلج بل بر این هدف متمرکز می‌شود که کدام یک از عضله‌ها یا چه بخش‌هایی از بدن تحت تأثیر این بیماری قرار دارد و این که این نقص‌ها و اختلال‌ها تا چه حد عملکرد و زندگی بیمار را مختل ساخته است. افزایش استقلال بیمار و بهبود وضعیت سلامت وی هدف درمان به شمار می‌رود.
درمان فلج مغزی با فیزیوتراپی روش‌های گوناگونی دارد که متخصص با توجه به نیازهای بیمار از آنها بهره می‌گیرد. درمان با دست (منوال تراپی) برای بازآموزی عضله‌های مشخص به منظور شل‌تر یا فعال‌تر کردن آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد. چنین مداخله‌ای را می‌توان در صورت توانایی بیمار در حالت‌های گوناگون، برای مثال خوابیده، نشسته یا ایستاده، انجام داد.
تمرین‌های مخصوصی نیز برای تقویت عضله‌های مورد نظر انجام می‌شود. این حرکت‌های اصلاحی معمولاً بخشی از برنامه تمرینی خانگی هستند که پیگیری منظم آن بسیار مهم است.
متخصصان مجرب ما علاوه بر درمان دستی از فن‌آوری نیز بهره می‌گیرند. در روش تحریک الکتریکی الکترودهایی روی بدن بیمار قرار داده می‌شود و میزان بسیار اندکی از تحریک الکتریکی برای درمان عضله‌های مورد نظر به کار برده می‌شود. تحریک الکتریکی بیشترین سودمندی را در زمانی دارد که مغز به سختی می‌تواند به حالت انقباض عضله دست یابد.
فیزیوتراپی کودکان مبتلا به فلج مغزی
نخستین هدف درمان کودکان مبتلا به فلج مغزی افزایش توانایی حرکتی و بهبود رشد جسمی مانند نشستن، روی شکم رفتن و راه رفتن است. درمان باید سریع آغاز شود و به طور منظم ادامه یابد. نوع و شدت بیماری هر کودک و به تبع آن نیازهایش با دیگری متفاوت است. بنابراین متخصصان فیزیوتراپی کودک این کلینیک برنامه درمانی مخصوصی را متناسب با نیازهای هر کودک تهیه می‌کنند. شماری از اهداف روش‌های درمانی فیزیوتراپی فلج مغزی عبارت است از:
* افزایش فعالیت و قدرت عضلانی
* کاهش سفتی و گرفتگی عضلات از طریق اجرا برنامه‌های کششی و استفاده از اسپلینت
* تحریک رشد جسمی از طریق بازی و فعالیت‌های روزانه
* بهبود توانایی حرکتی با به کار بردن وسایل کمکی مختلف
فیزیوتراپی بزرگسالان مبتلا به فلج مغزی
درمان فیزیوتراپی بزرگسالان با هدف افزایش فعالیت عضلات و کنترل و بهبود توانایی‌های عملکردی انجام می‌شود. برای بزرگسالان مبتلا به فلج مغزی خدمات تخصصی کمتری نسبت به کودکان ارائه می‌شود. هر بیمار بسته به سن و شدت آسیب مغزی علائم، نیازها و اولویت‌های گوناگونی دارد. بنابراین متخصص پس از معاینه کامل و ارزیابی دقیق، برای هر بیمار برنامه‌ای متناسب با نیازها و اهداف وی تدوین می‌کند. بیمار با بهره‌گیری از روش‌های درمان فیزیوتراپی قابل ارائه در این کلینیک می‌تواند از مزیت‌های زیر برای درمان فلج مغزی برخوردار گردد:
* افزایش قدرت عضلانی از طریق تمرین‌های متحرک‌سازی و تقویت
* به حداقل رساندن الگوهای غیرطبیعی حرکتی با بهره‌گیری از تنظیم مجدد و فعال‌سازی عضلات
* بهبود حالت اندامی به کمک تقویت و متحرک‌سازی
* افزایش تعادل و توانایی حرکتی با استفاده از وسایل کمکی مختلف و بازآموزی حالت اندامی
* افزایش حسی از طریق تحریک حسی
* کاهش سفتی، گرفتگی و درد عضله از طریق اجرای برنامه‌های کششی
