درمان فلج بل (فلج عصب صورت) با فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی

ضعف یا فلج ناگهانی عضله‌های یک سمت صورت در اثر نقص عملکرد عصب هفتم جمجمه‌ای (کرانیال یا عصب فاسیال) را فلج بل (نوعی فلج عصب صورت) گویند. عصب فاسیال عضله‌های صورت را حرکت می‌دهد، غدد اشکی و بزاقی را تحریک می‌کند، تشخیص مزه توسط دو سوم جلویی زبان را ممکن می‌سازد و عضله‌ی درگیر در شنوایی را کنترل می‌کند.

• یکی از دلایل فلج بل عفونت ویروسی یا اختلال سیستم ایمنی است که باعث متورم شدن عصب فاسیال می‌شود.
• بیماران مبتلا به این عارضه در پشت گوش احساس درد می‌کنند، سپس یک سمت صورت ضعیف یا کاملاً فلج می‌شود و حس چشایی جلوی زبان در سمت درگیر نیز از بین می‌رود.
• پزشکان معمولاً عارضه را بر مبنای علائم بروز یافته تشخیص می‌دهند.
• برای کاهش ورم عصب از کورتیکواستروئید استفاده می‌شود.
• اکثر بیماران با بهره‌گیری از درمان ظرف چند ماه کاملاً بهبود می‌یابند.

علت‌ها و دلایل

---

در صورت فلج شدن عصب فاسیال (عارضه موسوم به فلج عصب صورت یا فاسیال) پزشکان در نیمی از موارد می‌توانند علت بروز عارضه را به دلایلی مانند ابتلا به سارکوئیدوز یا بیماری لایم ارتباط دهند؛ اما اگر دلیل مشخصی یافت نشود، تشخیص فلج بل خواهد بود.

پزشکان در گذشته فلج بل را یک بیماری ایدیوپاتیک، یعنی بدون علت شناخته شده می‌دانستند؛ حال آن که بر اساس پژوهش‌های اخیر در بعضی موارد علتی مانند عفونت ویروسی یا اختلال ایمنی دامن زننده به ورم عصب فاسیال وجود دارد.

از دلایل متداول فلج بل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عفونت ناشی از ویروس تبخال ساده (هرپس سیمپلکس) نوع ۱ که باعث عفونت‌های دهانی مانند تاول تبخالی یا زخم سرد می‌شود.
• زونا

ویروس‌های دیگری مانند ویروس کوکساکی، ستومگالوویروس و ویروس‌های عامل اوریون، سرخجه، مونونوکلئوز یا آنفلوآنزا نیز به فلج بل می‌انجامد. عفونت به تورم اعصاب می‌انجامد؛ زمانی که عصب صورت ورم می‌کند، توسط مجراهای عبور باریک جمجمه تحت فشار قرار می‌گیرد.

اختلال‌های دیگری مانند بیماری لایم نیز فلج عصب صورت را در پی دارد، اما در این حالت بر خلاف فلج بل هر دو سمت صورت درگیر می‌شود. سارکوئیدوز نیز در میان سیاهپوستان یکی از دلایل رایج فلج عصب صورت است. تومور  یا شکستگی جمجمه نیز گاهی منجر به فلج صورت می‌شود.

علائم و نشانه‌ها

---

درد پشت گوش نخستین علامت فلج بل است. عضله‌های صورت ناگهان، معمولاً ظرف چند ساعت ضعیف می‌شود و ضعف ملایم تا فلج کامل را به دنبال دارد. ضعف پس از دو تا سه روز به نهایت خود می‌رسد و پس از آن دیگر شدیدتر نمی‌شود. تنها یک سمت صورت درگیر می‌شود.

صورت بیماران مبتلا به انواع فلج عصب صورت، از جمله فلج بل، بدون حالت می‌شود. بااین حال وقتی تنها یک سمت صورت آسیب می‌بیند، چون عضله‌های سمت سالم معمولاً صورت را با هر تغییر حالت به آن سمت می‌کشند، بیماران غالباً حس می‌کنند که انگار صورتشان پیچ خورده است. چین دادن پیشانی، چشمک و پلک زدن و شکلک درآوردن در سمت فلج شده دشوار یا غیرممکن می‌شود؛ صورت اکثر بیماران، علی‌رغم از بین نرفتن حس، بی‌حس یا سنگین است.

بستن چشم سمت فلج شده نیز دشوار است. بیمار نمی‌تواند چشم را کامل ببندد و کمتر پلک می‌زند. به علاوه چشم معمولاً هنگام بستن رو به بالا می‌چرخد.

ترشح بزاق و اشک نیز مختل می‌شود. دهان و چشم بیمار خشک می‌شود یا آب دهان به دلیل کنترل نداشتن بر عضله‌های صورت از دهان بیرون می‌ریزد. چون اشک کمتری تولید می‌شود و پلک زدن که به مرطوب شدن سطح چشم کمک می‌کند، کمتر می‌شود، چشم خشک می‌شود و در نتیجه بیمار از درد و آسیب دیدگی چشم نیز رنج می‌برد. آسیب دیدگی چشم معمولاً جزیی است، اما ممکن است شدت آسیب دیدگی در صورت مرطوب نشدن چشم و محافظت از آن به روشی دیگر بیشتر شود.

بیماران نمی‌توانند مزه‌ها را با بخش جلوی زبان سمت فلج شده حس کنند. به دلیل فلج شدن عضله مسئول کشش پرده صماخ، قرار گرفته در گوش میانی، گوش سمت آسیب دیده نیز صداها را بلندتر از حد معمول می‌شنود که از آن با اصطلاح هیپرآکوسیس یاد می‌شود.

گاهی عصب فاسیال به موازات التیام یافتن پیوندهایی غیرطبیعی ایجاد می‌کند که به حرکت‌های غیرمنتظره بعضی عضله‌های صورت یا آبریزش چشم (سندرم اشک تمساح) هنگام ترشح بزاق منجر می‌شود. ضمناً چون عضله‌های صورت مدت طولانی به کار برده نشده‌اند، انقباض و سفتی دائمی عضله‌ها نیز گاهی رخ می‌دهد.

تشخیص

---

• علائم
• انجام آزمایش‌های مختلف در صورت لزوم و با توجه به دلیل احتمالی عارضه

تشخیص فلج عصب صورت معمولاً مبتنی بر علائم بروز یافته است. برای مثال وجه تمایز فلج صورت و سکته مغزی این است که سکته مغزی معمولاً فقط بخش پایینی صورت را ضعیف می‌کند و بر کل صورت تاثیر نمی‌گذارد، بیمار پس از سکته می‌تواند چشم‌ها را محکم ببندد و ابروها را بالا ببرد و پیشانی را چین بدهد. به علاوه سکته مغزی عموماً با ضعف بازو و یا پا همراه است.

پزشکان معمولاً فلج بل را از دیگر اختلال‌های کمتر متداول عامل فلج عصب فاسیال، مانند تومور، بیماری لایم، عفونت‌های دیگر، سارکوئیدوز، دیابت و شکستگی جمجمه، تمییز می‌دهند. این اختلال‌ها عموماً با علائم متفاوتی همراه هستند و علائم بسیاری از آنها آهسته‌تر بروز می‌یابد. بنابراین اگر پزشک مطمئن نباشد که فلج مغزی علت بروز علائم است یا این که علائم به تدریج ایجاد شده‌اند، دستور انجام آزمایش‌های زیر را می‌دهد:

• آزمایش خون
• پرتونگاری
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) یا مقطع‌نگاری رایانه‌ای (سی تی اسکن) مغز

برای مثال آزمایش خون برای تشخیص بیماری لایم و آزمایش خون و پرتونگاری قفسه سینه برای تشخیص سارکوئیدوز انجام می‌شود. پزشکان معمولاً برای تشخیص افتراقی دیگر علل به علائم بیمار و نتایج آزمایش‌ها توجه می‌کنند.

درمان

---

درمان‌های دارویی فلج بل

یکی از پرکاربردترین دوره‌های درمان دارویی فلج بل مصرف داروهای تجویزی پزشک در کنار بهره‌گیری از دیگر روش‌های درمانی است. پزشکان معمولاً داروهای زیر را برای درمان فلج بل تجویز می‌کنند:

• مسکن: در نخستین مراحل درمان داروهای غیرتجویزی مانند آسپرین برای تسکین درد مصرف می‌شود. البته پزشک احتمالاً چند داروی دیگر را تجویز می‌کند.
• استروئید: یکی از روش‌های موثر درمان فلج بل استفاده از استروئیدهایی مانند پردنیزون است که التهاب ناشی از فلج را از بین می‌برند.
• داروهای ضدویروس: داروهای مورد استفاده برای درمان تبخال‌های ویروسی برای مقابله با علائم آسیب دیدگی عصبی نیز مفید هستند.

اگرچه سودمندی استفاده از ترکیبی از داروهای ضدویروس و استروئیدها در تسریع فرایند التیام به اثبات نرسیده است، اما پزشک در موارد بسیار شدید داروی ضد ویروس والترکس و پردنیزون را با هم تجویز می‌کند.

راهکارهای فیزیوتراپی برای درمان فلج بل

برخی بیماران علاوه بر مصرف دارو تحت درمان فیزیوتراپی نیز قرار می‌گیرند و از مزیت آن در تسریع فرایند بهبود بهره می‌برند. انقباض دائمی در اثر کوتاه و منقبض شدن عضله‌ها یکی از اثرهای درازمدت و بالقوه فلج بل است. متخصص فیزیوتراپی برای خنثی کردن این اثر احتمالی روش‌های ماساژ صورت و تمرین‌های دیگر را به بیماران آموزش می‌دهد تا از بروز مشکلات آتی و عود کردن بیماری جلوگیری شده باشد.

تزریق بوتاکس

بوتاکس (سم بوتولینیوم) برای درمان سمت سالم یا آسیب دیده در صورت برخی بیماران مبتلا به فلج بل تزریق می‌شود.

بوتاکس گاهی در سمت فلج شده تزریق می‌شود تا عضله‌های منقبض را شل کند یا حرکت‌های ناخواسته‌ی عضلات را کاهش دهد.

اگر عضله‌های سمت سالم بیش فعال یا غالب شده باشد، بوتاکس در این سمت تزریق می‌شود تا فعالیت عضلانی کاهش یابد و حرکت صورت متعادل شود.

دیگر درمان‌ها

• طب سوزنی: در طب سنتی چین فلج بل به عنوان “حمله خارجی باد سرد به کانال‌های صورت” تشخیص داده می‌شود. هزاران سال است که طب سوزنی برای تسریع بهبود فلج بل انجام می‌شود و بر طبق گویش خاص طب سنتی هدف درمان این است که باد، خارج و رطوبت حل شود و گردش خون در صورت بهبود یابد. تکرار طب سوزنی (یک یا دو بار در هفته) درد را تسکین می‌بخشد، فلج را با سرعت بیشتری برطرف می‌کند و عملکرد عصبی را بهبود می‌دهد.
• ماساژ صورت: ماساژ به تسکین علائم فلج بل کمک می‌کند. ماساژ ملایم ناحیه‌های درگیر صورت یا انجام روزانه تمرین‌های صورت برای بهبود عارضه مفید است. از این گذشته ماساژ کل بدن نیز سودمند است.
• درمان مستقیم: چنانچه پزشک به مشکل اصلی عامل فلج صورت، برای مثال عفونت،  پی ببرد، می‌توان مستقیماً به برطرف نمودن آن مشکل پرداخت.

روش‌های جراحی برای درمان فلج بل

جراحی برطرف کردن فشار یا فشردگی در گذشته یکی از روش‌های رایج درمان فلج بل بود، اما امروزه این جراحی به ندرت انجام می‌شود. عوارض دیرپای جراحی از قبیل ناشنوایی از معایب اصلی این درمان محسوب می‌شود. جراحی پلاستیک در موارد شدید و البته خوشبختانه نادر برای رفع مشکل فلج بل انجام می‌شود.

فلج بل و مراقبت از چشم

---

آسیب دیدگی یا خشکی چشم یکی از عوارض احتمالی فلج بل است و زمانی احتمال بروز آن افزایش می‌یابد که بیمار نتواند به راحتی یک چشم را ببندد. در صورت مواجهه با این مشکل باید فوراً برای رفع آن اقدام شود. پزشک لوبریکانت‌های چشمی را برای پیشگیری از آسیب دائمی چشم تجویز می‌کند.

ارزیابی‌های بیشتر

---

بیمار صرف نظر از نوع برنامه درمانی انتخابی باید در صورت استمرار علائم مرتبط با فلج بل تحت نظر باشد تا در صورت لزوم درمان جایگزین شروع شود. چنانچه فلج صورت پس از چند هفته برطرف نشود، توصیه می‌شود آزمایش‌های بیشتری جهت رد یا تایید احتمال ابتلا به دیگر عامل‌های فلج بل انجام شود.