فلج بل عارضه‌ای است که در طی آن عضلات یک طرف صورت ضعیف یا بی‌حس می‌شوند. فلج بل معمولا تنها یک طرف صورت را درگیر کرده و موجب سفتی و افتادگی صورت می‌شود. به عبارت دیگر اعصابی که عضلات صورت را کنترل می‌کنند و از طریق کانال باریک در استخوان به صورت راه می‌یابند معمولا به دلیل عفونت ویروسی ملتهب و متورم شده و منجر به بیماری فلج فاسیال می‌شوند.
التهاب اعصاب صورت علاوه بر عضلات صورت، مایع اشکی، بزاق، حس چشایی و استخوان کوچک میانه گوش را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهند. فلج بل اغلب به دلیل آسیب دیدن عصب هفتم مغز رخ می‌دهد. بیماری فلج بل گاهی به فلج صورت نیز معروف است. فلج بلز ممکن است در هر گروه سنی رخ دهد اما بیشتر در افراد مبتلا به دیابت و یا عفونت‌های ویروسی شایع‌تر است. روش‌های درمانی چون؛ گرما درمانی، الکتروتراپی، ماساژ، حرکات ورزشی صورت و بیوفیدبک انواع مختلف ورزش درمانی هستند که تاثیر خوبی در درمان فلج اعصاب صورت دارند.
علل فلج بل
هنگامی که اعصاب کنترل کننده عضلات صورت (عصب صورت) ملتهب یا فشرده می‌شوند بیماری فلج صورت رخ می‌دهد. هنوز دقیق مشخص نیست که چه عواملی موجب التهاب اعصاب صورت می‌شوند اما تصور بر این است که وجود یک ویروس (احتمالا ویروس هرپس) می‌تواند موجب چنین عارضه‌ای در صورت شود.
عصب صورت
اعصاب صورت از طریق کانال باریک استخوانی نزدیک فک بالا از مغز خارج شده و به صورت راه می‌یابد. فشرده شدن و یا التهاب عصب صورت موجب اختلال در سیگنال‌های ارسالی از مغز به عضلات صورت می‌شود. این امر باعث می‌شود میزان خون و اکسیژن کمتری به سلول‌های عصبی انتقال یافته و در نتیجه ضعف و یا فلج صورت معروف به فلج بل رخ دهد.
ویروس هرپس
انواع ویروس‌های هرپس که ممکن است موجب التهاب عصب صورت شوند عبارتند از:
- ویروس هرپس سیمپلکس (HSV): شامل ویروس هرپس نوع 1 (HSV-1) که موجب بروز تبخال لب می‌شود و هرپس نوع 2 است (HSV-2) که باعث بروز تبخال تناسلی می‌شود.
- ویروس واریسلا زوستر که موجب تورم و زونا می‌شود. این ویروس به نسبت ویروس هرپس نقش کمتری در بیماری فلج بل دارد اما می‌تواند منجر به عارضه حادتری به نام سندروم رامسی هانت شود.
- عفونت‌های دیگر: بیماری فلج بل ممکن است علاوه بر ویروس هرپس به عفونت‌های دیگری مرتبط باشد:
- سیفیلیس
- عفونت اپشتین بار ویروسی که موجب بیماری تب غده‌ای یا مونونوکلئوز می‌شود.
- ویروس سیتومگالو
سایر عوامل خطرزا
با وجود این که علت فلج فاسیال هنوز کاملا مشخص نشده اما طبق تحقیقات افراد مبتلا به ایدز و دیابت بیشتر در معرض خطر ابتلا به فلج عصب صورت هستند.
علائم
فلج صورت ممکن است به صورت بی‌حسی خفیف و یا فلج کامل باشد. علائم فلج عصب فاسیال اغلب به سرعت و ظرف 48 ساعت به اوج خود می‌رسد. علائم فلج بل عبارتند از:
- ضعف و یا فلج یک سمت صورت که موجب می‌شود بستن پلک‌ها به‌سختی انجام شده و از طرفی یک طرف دهان کج شود.
- تحریک چشم آسیب دیده مانند خشکی چشم یا افزایش تولید اشک
- درد گوش و یا درد در زیر گوش سمت فلج شده صورت
- تغییر حس چشایی و یا کاهش قدرت حس چشایی
- افزایش حساسیت به صدا در گوش آسیب دیده
- آب ریزش دهان در سمت فلج شده صورت
- خشکی دهان
- درد در اطراف فک
- سردرد
- وزوز یک گوش یا هر دو گوش
- سرگیجه
- اختلال در خوردن و آشامیدن
- اختلال در گفتار
تشخیص فلج صورت
فلج بل را می‌توان با پرسیدن سوالات مختلفی از بیمار درباره نحوه گسترش علائم بیماری تشخیص داد. پزشک اغلب سعی می‌کند سایر عارضه‌هایی که می‌توانند موجب ضعیف شدن عصب صورت شده و عوارضی مشابه فلج بلز داشته باشد را در بیمار جستجو کند:
- سکته مغزی
- بیماری لایم: عفونت باکتریایی ناشی از کنه
- تومور: رشد غیر طبیعی بافت
- سندروم موبیوس: بیماری مادرزادی نادر
- عفونت گوش میانی
- کلستئاتوم (تجمع غیرطبیعی از سلول‌های پوستی در گوش میانی)
- آسیب سر
الکترومیوگرافی
در طول الکترومیوگرافی (EMG) سوزن نازک الکترود از طریق پوست وارد عضله می‌شود.
اسکن‌های تصویربرداری
اسکن‌های تصویربرداری مانند تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) و سی تی اسکن ممکن است جهت تشخیص علت فشار وارده به اعصاب صورت انجام شوند.
درمان فلج بل
درمان فلج صورت ممکن است در هر فردی متفاوت باشد. در موارد خفیف، علائم معمولا بدون نیاز به دارو و ظرف چندهفته برطرف می‌شود. اما در شرایط حاد معمولا توصیه می‌شود با مصرف داروهای خاص بیماری را کنترل کرد.
دارو
داروی پردنیزولون یکی از موثرترین داروهایی است که جهت درمان فلج عصب صورت توصیه می‌شود. شروع مصرف این دارو اغلب 72 ساعت بعد از بروز علائم بیماری می‌باشد. بیشتر افراد مبتلا به بیماری فلج عصب صورت معمولا ظرف 9 ماه درمان کاملا بهبود می‌یابند. اما نکته مهم این است که باید در طول این مدت به خوبی از چشم‌ها مراقبت کرد.
مراقبت از چشم
یکی از عوارض فلج اعصاب صورت این است که بیمار معمولا در بستن چشم خود مشکل دارد. این مشکل موجب تبخیر اشک چشم و در نهایت آسیب پذیری چشم به عفونت می‌گردد. بنابراین باید حتما در چنین شرایطی چشم را مرطوب نگه داشت. معمولا جهت مراقبت از چشم، استفاده از قطره‌های چشمی حاوی اشک مصنوعی در طول روز و پماد در طول شب توصیه می‌شود.
تزریق بوتاکس
سم بوتولینوم (بوتاکس) ممکن است جهت درمان به قسمت آسیب دیده و یا حتی قسمت سالم صورت افرادی که برای مدت طولانی به فلج بل مبتلا هستند تزریق شود. تزریق بوتاکس نه تنها مشکلات خوردن را کاهش می‌دهد بلکه موجب بهبود ظاهر کلی صورت بیمار می‌شود. تزریق بوتاکس معمولا هر 4 ماه یک‌بار تکرار می‌شود.
فیزیوتراپی
روش‌های مختلف فیزیوتراپی مانند ورزش، بیوفیدبک، لیزر، الکتروتراپی، ماساژ و گرمادرمانی جهت تسریع فرایند بهبود بیماری استفاده می‌شوند. متخصص طب فیزیکی به منظور تقویت عضلات صورت جهت بهبود هماهنگی و محدوده حرکت عضلات صورت مجموعه‌ای از حرکات ورزشی مناسب صورت را به بیماران آموزش خواهد داد. طبق تحقیقات، فیزیوتراپی تاثیر مثبتی در درمان تعداد بی‌شماری از انواع فلج بل داشته است.
ماساژ صورت
ماساژ درمانی صورت برنامه درمانی موثر در درمان فلج بل می‌باشد که باید به‌طور مرتب و به‌کرات انجام شود. برای تشخیص این که آیا فلج صورت ناشی از مشکلات عضلانی صورت یا مشکلات عصبی است درمان با ارزیابی تحرکی آغاز می‌شود.
طب سوزنی
طب سوزنی یکی از روش‌های موثر و یا بهتر بگوییم بسیار موثر در درمان فلج عصب صورت است. ترکیب طب سوزنی و گرما درمانی مادون قرمز با داروهای معمولی فلج عصب صورت می‌تواند نتایج مثبت حاصل از درمان فلج صورت را افزایش دهد.
اصول درمانی طب سوزنی، تمرکز به بازگرداندن عملکرد اعصاب صورت از طریق بهبود جریان گردش خون، رفع ورم و کاهش التهابات عصبی صورت است.
استفاده از لیزر جهت درمان فلج بل
درمان با لیزر کم توان (LLLT) می‌تواند به بهبود عملکرد عصب‌های آسیب‌دیده صورت و همچنین پیشگیری از آسیب‌های بیشتر کمک شایانی کند. لیزر درمانی چه به صورت کم‌توان و چه پرتوان در مقایسه با ماساژ درمانی و انجام حرکات ورزشی تاثیر فراوانی در درمان بیماری‌هایی مانند فلج بل دارد.
ورزش صورت
بعد از تشخیص و درمان علت اصلی فلج بلز، نیاز به مداخله اولیه فیزیوتراپی می‌باشد. هنگام مراجعه به متخصص طب فیزیکی، حرکات ورزشی مختلفی به بیمار آموزش داده می‌شود.
ورزش عضلات کوچک صورت از اهمیت فراوانی برخوردار است. حرکات اصلاحی خوبی وجود دارند که بیماران می‌توانند به راحتی در منزل انجام داده و شاهد نتایج مثبت آن‌ها باشند:
- باز و بسته کردن چشم
- غنچه کردن لب‌ها مانند سوت زدن یا فوت کردن
- بادکردن بادکنک
- حباب سازی در آب
- انبساط سوراخ‌های بینی
