از زمانی که کودکتان شروع به برداشتن اولین قدم‌های کوتاه می‌کند پرانتزی شدن پاها در قسمت زانو امری طبیعی است. غالبا این نگرانی در بین والدین نوزاد وجود دارد بخصوص اگر افراد بالغی در خانواده باشند که پای پرانتزی داشته یا برای رفع مشکل آنها نیاز به استفاده از زانوبند یا اسپلینت حین رشد بوده باشد. اکثر موارد پرانتزی بودن زانو طبیعی هستند هرچند تعداد معدودی نیاز به درمان دارند.
فضای تنگ داخل رحم باعث قودار شدن زانوی نوزاد می‌شود و تا زمان راه رفتن و ایستادن کودک والدین اغلب متوجه این عارضه نمی‌شوند. زانوی پرانتزی تقریبا در اکثر کودکان بین 1 تا 2 سال مشاهده می‌شود. این الگوی رشد طبیعی را زانوی پرانتزی فیزیولوژیکی می‌نامند.
زانوی پرانتزی و یا ژنوواروم عارضه‌ای است که افراد زیادی گرفتار آن می‌باشند و باعث درد پا در هنگام انجام حرکات ورزشی و هم چنین کاهش اعتماد به نفس آنها می‌گردد.
علت
شرایط نادر دیگری هم وجود دارند که ممکن است اختلال زانو و پای پرانتزی را در کودکان به بار آورد. برای نمونه ممکن است اختلال‌های متابولیسمی همچون نرمی استخوان (علت آن کمبود ویتامین D است) نیز منجر به پای پرانتزی شود. در ادامه برخی از دلایل پرانتزی شدن زانو آمده است:
- هر نوع شکستگی، ضربه جسمی یا آسیب که به درستی درمان نشده است.
- رشد غیرطبیعی استخوان هم میتواند علت رخ دادن عارضه زانوی پرانتزی باشد.
- مسمومیت با فلورید و سرب نیز یکی از دلایل آن میتواند باشد.
- احتمال دارد موارد خاصی از عارضه زانوی پرانتزی به علت اختلال نرمی استخوان رخ دهد؛ و کمبود ویتامین D علت آن است.
- بیماری بلانت نیز علت پرانتزی شدن زانو شناخته شده است.
علائم زانو و پای پرانتزی
ممکن است نشانه‌های این عارضه بسته به علت آن در هر شخص متفاوت باشد. معمول‌ترین علائم و نشانه‌های عارضه عبارتند از:
- وقتی در حالت ایستاده پاها در کنار همدیگر قرار گیرند و قوزک دو پا بهم بچسبند ولی زانوها همدیگر را لمس نکنند.
- درست بعد از اینکه کودک شروع به راه رفتن می‌کند، پرانتزی بودن پایش مشهود باشد.
- مشکلات مربوط به مفاصل زانو زمانی که علت آنها بیماری بلانت باشد.
- وقتی با گذشت زمان خمیدگی زانو در نتیجه بیماری بلانت افزایش یابد.
در صورتی که عارضه زانوی پرانتزی حاد باشد یا شرایط تا بلوغ و بزرگسالی ادامه پیدا کند، درد و مشکلات مربوط به عملکرد مفصل زانو از اثرات بلند مدت و رایج این عارضه هستند.
تشخیص
متخصص ارتوپدی کودکان براساس معاینه بدنی و با مشاهده تصاویر رادیوگرافی از پای کودک میتواند عارضه زانو و پای پرانتزی را تشخیص دهد. پزشک به معاینه بدن کودک می‌پردازد و با دقت زیاد زانوها و نحوه راه رفتن او را زیر نظر می‌گیرد. ممکن است متخصص فاصله بین زانوهای کودک را در حالت ایستاده و پاهای جفت شده اندازه‌گیری کند. وجود فضای خالی زیاد بین زانوها حاکی از آزمایشات بیشتر می‌باشد. پزشک متخصص عکس رادیوگرافی را تجویز می‌کند زیرا خمیدگی استخوان‌ها در این نوع تصاویر واضح‌تر است.
درمان زانو و پای پرانتری
ویتامین D
احتمال دارد عارضه زانوی پرانتزی در نتیجه کمبود ویتامین D بروز کند. برای نمونه ممکن است اختلال نرمی استخوان (که اساسا علت آن کمبود ویتامین D است) موجب زانو و پای پرانتزی شود. از اینرو مصرف بیشتر ویتامین D میتواند به پیشگیری از بیماری نرمی استخوان و ترمیم عارضه زانوی پرانتزی کمک کند.
بریس
متخصص ارتوپد بعد از قالب‌گیری یا گرفتن اسکن رایانه‌ای به منظور اندازه‌گیری دقیق پا، زانوبندی را به صورت سفارشی برای بیمار درست می‌کند. متخصص درمانگر نحوه پوشیدن و درآوردن زانوبند و محافظت از پوست بدن را به والدین و بیمار آموزش می‌دهد. علاوه براین درمانگر نحوه قدم زدن و حفظ کردن تعادل با زانوبند را به کودک آموزش خواهد داد. شاید کودک برای راه رفتن به وسایل کمکی مثل واکر مخصوص یا چوبدستی زیربغلی نیاز داشته باشد. متخصصچگونگی راه رفتن بیخطر و آزادانه با کمک واکر یا چوبدستی را به کودک آموزش خواهد داد.
تمرینات ماساژدرمانی
اگر کودک به عارضه پای پرانتزی دچار شده باشد، متخصص میتواند با تمرینات ماساژ درمانی به ترمیم زانوی خمیده‌اش کمک کند. طی ماساژردرمانی شخص درمانگر در جلساتی طولانی مکررا زانوی انحنا یافته کودک را به جلو و عقب حرکت می‌دهد. این نوع تمرینات دستی در جهت ترمیم و بازسازی زانوی کودک حین دوره رشد موثر است. تمرین ویژه‌ای را هم می‌توانید با خواباندن کودک روی زمین و خم کردن زانوی آن انجام دهید. یکی از پاهای کودک را بلند کنید، آن را از قسمت زانو خم کنید و مستقیم به سمت قفسه سینه حرکت دهید. زانو را دراز کرده و مجددا به سینه و بیرون بدن حرکت دهید.
انجام حرکات یوگا
حرکات یوگا برای بهبود توازن و انعطاف‌پذیری بدن طراحی شده‌اند. با آنکه افراد دچار عارضه زانوی پرانتزی اغلب قادر به انجام حرکات یوگا نیستند، انجام حرکات با استفاده از تکیه گاه مثل طناب مخصوص یوگا میتواند به اجرای درست حرکات و نهایتا بهبود زانو کمک کند. یک طناب مخصوص را قبل از اجرای هرنوع تمرین یوگا برداشته و به منظور تقویت زانوها و اصلاح وضعیت آن را سفت به دور پاهای خود ببندید. زمانی که پاها قفل شد، می‌توانید حرکات مخصوص یوگا مثل ژست صورتگاو و کمی خمش به سمت جلو را اجرا کنید.
تمرینات تقویت زانو
تمرینات تقویت کننده پا به استحکام ماهیچه‌های اطراف زانوها، فشار کمتر بر مفاصل و تاندون‌ها کمک خواهد کرد که این خود تاثیر غیرمستقیمی بر بهبود عارضه زانو و پای پرانتزی دارد. اگر تنها خمیدگی جزئی در پاها دارید تمرینات تقویت کننده پا میتواند به ترمیم حالت پرانتزی زانو کمک کند. یکی از این تمرینات را می‌توان با دراز کشیدن بر روی نیمکت انجام داد. یک وزنه 4.5 کیلویی را بین پاها قرار دهید. زانوها را خم کنید و آنها را به سمت عقب حرکت دهید تا اینکه وزنه به باسن‌تان برخورد کند. پاها را کاملا کش بیاورید و این تمرین را چند بار تکرار کنید. با پیشرفت بیشتر می‌توانید اندازه وزنه را افزایش دهید.
ورزش پیلاتس
پیلاتس ورزشی شبیه به یوگا است و میتواند به برقراری توازن بدن و تقویت ماهیچه‌های اصلی کمک کند و تاثیر غیرمستقیم بر وضعیت بدن و عارضه زانو و پای پرانتزی داشته باشد. تمرینات پیلاتس مثل پیچ خوردن به بالا و رقص باله به تقویت ماهیچه‌های شکمی و کش‌پذیری پاها کمک خواهند کرد. از پشت روی زمین دراز بکشید و هر دوپا را از زمین بلند کنید، پاها را سریع بالا و پایین کنید، و تا آنجا که می‌توانید آنها را نزدیک بهم نگه دارید. همزمان ماهیچه‌های شکمی را سفت کنید و بالاتنه را کمی از زمین بلند کرده و دم و بازدم سریع داشته باشید. این تمرین برروی هر دو پاها و ماهیچه‌های شکمی تاثیرگذار است.
پیشگیری
هرآنچه که باعث کوچک شدن فضای رحم شود (نوزاد دوقلو، نوزادان بزرگ جثه، دیابت مادر) ممکن است عارضه زانوی پرانتزی را شدیدتر کند. چاقی ممکن است به بدترشدن حالت پرانتزی زانو منجر شود. بهتر این است که وزن متعادل داشته باشیم و به اندازه کافی کلسیم و ویتامین D مصرف کنیم. خمیدگی فیزیولوژیکی مرحله طبیعی از رشد نوزاد محسوب می‌شود و نباید به طور کامل از آن جلوگیری کرد.
