دررفتگی شانه و دررفتگی کتف و بازو زمانی رخ می‌دهد که گوی استخوان قسمت بالایی بازو (هومروس) در اثر وارد شدن نیرویی شدید به طور کامل از جای اصلی خود در کاسه شانه (حفره گلنوئید) خارج شود.
دررفتگی شانه و کتف معمولاً با درد شدید همراه است و بیمار تا زمان برگرداندن شانه به حفره نمی‌تواند دست و بازو را حرکت دهد.
نیمه در رفتگی شانه در صورتی رخ می‌دهد که مفصل شانه تاحدی از محل اصلی خود خارج شود و به سرعت و خود به خود نیز جا بیفتد.
دررفتگی کامل و نیمه دررفتگی مکرر مفصل شانه می‌تواند پی‌آمد وارد شدن ضربه یا ترومای ناگهانی یا ناپایداری مفصل باشد.
مفصل شانه متحرک ترین مفصل بدن و دارای دامنه حرکتی شگفت‌آور است. مفصل شانه این امکان را برای ما فراهم می‌آورد تا دست را بالای سر ببریم، پشت سر و بدن بچرخانیم و در جهت‌های مختلف دراز کنیم. اما بهای این دامنه حرکتی گسترده ناپایداری مفصل است.
علائم و نشانه ها
از علائم دررفتگی شانه ، کتف و بازو می توان به موارد زیر اشاره کرد:
اکثر موارد دررفتگی شانه و کتف با درد شدید و ناگهانی پس از حادثه سقوط یا وارد شدن ضربه یا صدمه همراه است. بیمار در واکنشی طبیعی بازوی آسیب دیده را با دست دیگر می‌گیرد و مقابل بدن نگه می‌دارد.
بروز درد و احساس ناراحتی شدید در اثر هر گونه حرکت دست و بازو یکی از علائم رایج محسوب می‌شود. چنانچه شانه پس از جاانداختن همچنان ناپایدار باشد، بیمار همواره نگران خواهد بود که شانه‌اش هنگام انجام فعالیت‌های روزانه آسیب ببیند و بیم آن را دارد که شانه‌اش صرفاً در اثر حرکتی عادی مجدداً دربرود.
درمان دررفتگی و نیمه دررفتگی شانه با جا انداختن شانه در دررفتگی خلفی و رو به پایین مشکل و گاهی غیرممکن است، چون سر استخوان هومروس زیر حفره گلنوئید گیر می‌کند.
علت ها و دلایل
رایج ترین دلایل دررفتگی (ناپایداری شانه)
- دررفتگی شانه در اثر وارد شدن ضربه مستقیم (تروماتیک)
دررفتگی با سرعت بالا یا تروماتیک شانه زمانی رخ می‌دهد که شانه در موقعیتی آسیب‌پذیر قرار بگیرد و ناگهان از جای خود خارج شود. در چنین حالتی معمولاً دست و بازو نیز رو به سمت بیرون و دور از بدن کشیده می‌شود. این مکانیسم در دررفتگی شانه‌ای که هنگام تکل زدن در بازی فوتبال یا در اثر سقوط و زمین خوردن اتفاق می‌افتد، متداول است.
- کشیدگی بیش از حد و مکرر رباط شانه
شانه افراد مستعد شلی رباط شانه (هایپرموبیلیتی یا حرکت بیش از اندازه) به سادگی درمی‌رود. این افزایش ناپایداری غیرفعال شانه گاهی اوقات صرفاً ویژگی طبیعی شانه است و گاهی نیز نتیجه کشش بیش از اندازه و مکرر مفصل شانه هنگام انجام ورزش‌هایی مانند شنا، تنیس، والیبال و ورزش‌های پرتابی، برای مثال کریکت و بیسبال است که حرکت بالای سر و کشش بیش از اندازه رباط‌های شانه و کپسول مفصلی را ایجاب می‌کنند.
شل شدن رباط‌های شانه به این معنا است که عضله‌های چرخاننده شانه (روتاتور کاف) باید برای حفظ پایداری شانه سخت‌تر کار کنند. اگر شانه‌ای ناپایدار دارید، بهترین اقدام جهت جلوگیری از دررفتگی شانه یا توانبخشی این مفصل انجام دادن برنامه خاص تقویت عضله چرخاننده شانه تحت نظارت و راهنمایی متخصص فیزیوتراپی است.
3ـ ناپایداری چند جهتی
شانه تعداد اندکی از بیماران به دلیل زمینه ارثی شل بودن طبیعی رباط‌های سراسر بدن و حرکت بیش از اندزه یا هایپرموبیلیتی در چند جهت ناپایدار است. این بیماران احساس می‌کنند که شانه‌شان شل است و با دررفتگی مکرر آن در چند جهت مواجه می‌شوند. این عارضه را ناپایداری چندجهتی می‌گویند.
جراحی پایدارسازی این گروه از بیماران به دلیل وجود فیبرهای کلاژن با خاصیت ارتجاعی زیاد رباط‌ها، نشأت گرفته از عوامل ژنتیکی، معمولاً موفقیت‌آمیز نیست. بهترین روش مدیریت این عارضه پیگیری مداوم برنامه تقویت و پایدارسازی شانه است که البته حتماً باید توسط متخصص فیزیوتراپی تجویز شده باشد.
تشخیص
عضله‌ها گاهی در اثر دررفتگی شانه و نیمه دررفتگی آرنج آسیب می‌بینند و این امر بیمار را بیش از پیش آزار می‌دهد. دررفتگی مکرر و عادتی شانه از ناپایداری این مفصل ناشی می‌شود.
پزشک شانه را معاینه می‌کند و دستور انجام پرتونگاری (اشعه ایکس) را می‌دهد. آگاهی پزشک از چگونگی دررفتگی شانه و سابقه دررفتگی بسیار مهم است. در برخی موارد در صورت نیاز جراح شانه تشخیص می دهد که جراحی نیاز می باشد یا نه.
راه ها و روش های درمان
درمان با فیزیوتراپی
پیشنهادهایی در خصوص تعدیل فعالیت
بیمار باید پس از دررفتگی شانه (کتف) درمان فیزیوتراپی را جهت بازیابی عملکرد طبیعی دست و بازو شروع کند. متخصص فیزیوتراپی در جلسه نخست ارزیابی اولیه را انجام می‌دهد و اطلاعات لازم در مورد نوع آسیب دیدگی را به دست می‌آورد. دررفتگی شانه به بروز علائم و نقص در مواردی می‌انجامد که در زیر به شماری از آنها اشاره می‌شود:
- درد
- دامنه حرکتی
- قدرت
- حالت اندامی
- عملکرد
متخصص فیزیوتراپی پس از جمع‌آوری اطلاعات کافی در مورد شانه درمان مناسب را آغاز می‌کند. حرکت ها و روش های رایج مورد استفاده در درمان دررفتگی کتف و شانه در فیزیوتراپی عبارت‌اند از:
دامنه حرکتی: چنانچه بیمار پس از دررفتگی شانه ناشی از وارد شدن ضربه، دست را با باند به گردن بسته باشد، احتمالاً در اطراف شانه احساس سفتی و گرفتگی خواهد داشت. بنابراین انجام تمرین‌های دامنه حرکتی با هدف بازیابی توانایی حرکتی کامل اطراف شانه آغاز می‌شود. البته باید توجه داشت که کشش نباید بیش از اندازه باشد؛ چون احتمالاً ساختارهای نگه دارنده شانه یا بسیار شل هستند و یا شل خواهند شد و ممکن است شانه در صورت شدید بودن تمرین‌ها مجدداً دربرود.
چنانچه دررفتگی شانه (کتف)پی‌آمد ناپایداری چندجهتی باشد و هیچ ضربه‌ای به شانه وارد نشده باشد، نیازی به آویزان کردن دست از گردن نیست. بنابراین چون بیمار با گرفتگی و سفتی شانه مواجه نمی‌شود، انجام تمرین‌های دامنه حرکتی نیز ضروری نخواهد بود. در واقع کشش شدید شانه‌ای که به خودی خود شل است بیش از آن که مفید باشد، مضر و آسیب زننده است. بیمار باید در تمام مراحل از توصیه‌های متخصص فیزیوتراپی پیروی کند و پرسش‌های خود را با وی در میان بگذارد.
قدرت: یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های برنامه فیزیوتراپی پس از دررفتگی شانه بازیابی قدرت طبیعی عضله‌های شانه است. عضله‌های قوی با پایدار کردن شانه عملکرد طبیعی این مفصل را به آن بازمی‌گردانند.
عضله‌های چرخاننده شانه، عضله‌های بازو مانند عضله‌های دوسر و سه سر و عضله‌های نگه دارنده کتف از گروه‌های عضلانی‌ای هستند که باید بر تقویت آنها تمرکز شود. متخصص فیزیوتراپی و پزشک معالج بر نحوه انجام تمرین‌های تقویت عضلات نظارت دارند و در صورت لزوم بیمار را راهنمایی می‌کنند.
حالت اندامی: حالت اندامی نامناسب، برای مثال گرد بودن شانه‌ها یا گردپشتی، مانع عملکرد مناسب شانه می‌شود. بیمار با رعایت حالت اندامی مناسب شانه‌ها را در بهترین حالت ممکن قرار می‌دهد و به این ترتیب مفصل می‌تواند عملکرد طبیعی و صحیح خود را داشته باشد.
درد: بیمار پس از دررفتگی شانه متحمل درد قابل ملاحظه‌ای می‌شود و گاهی با کبودی شانه نیز مواجه می‌گردد. متخصص فیزیوتراپی با بهره‌گیری از درمان‌هایی مانند گرما یا سرما درمانی درد شانه را کنترل می‌کند. استفاده از مدالیته‌های درمانی مانند اولتراسوند یا تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS) مرسوم بوده است، اما اکثر پژوهش‌های علمی کاربرد این تجهیزات و روش‌ها را تأیید نمی‌کنند. بنابراین چنانچه پزشک این درمان‌ها را تجویز کرد، دلیل استفاده از آنها را سؤال کنید و حتماً در کنار چنین روش‌هایی تمرین‌های فعال را جهت حرکت بهتر شانه و بهبود سریع‌تر انجام دهید.
حرکات ورزشی
در ادامه تمرین‌هایی توضیح داده می‌شود که متخصص فیزیوتراپی معمولاً انجام آنها را برای بیماران دچار دررفتگی شانه تجویز می‌کند. اما حتماً پیش از انجام این تمرین‌ها با متخصص فیزیوتراپی معالج خود در مورد مناسب بودن آنها مشورت کنید.
متخصص فیزیوتراپی زمان مناسب شروع حرکت‌های مقدماتی و انجام تمرین‌های متوسط و پیشرفته را تعیین می‌کند. قاعده اصلی این است که افزایش تعداد حرکات یا پیشرفته‌تر کردن تمرین‌ها زمانی مجاز است که منجر به تشدید علائم نشود.
تمرین‌ها و حرکت‌های زیر را به محض اجازه پزشک شروع کنید.
- چرخش خارجی ایزومتریک (انقباضی ایستای) شانه. در آستانه در بایستید، آرنج دست آسیب دیده را 90 درجه خم کنید و پشت مچ و دست را به چارچوب در فشار دهید. 5 ثانیه در این حالت بمانید. این ورزش را در 2 نوبت 15 مرتبه‌ای تکرار کنید.
• چرخش داخلی ایزومتریک (انقباضی ایستای) شانه. در آستانه در بایستید، آرنج را 90 درجه خم کنید و جلوی مچ دست و کف دست آسیب دیده را به چارچوب در فشار دهید. 5 ثانیه این حالت را حفظ کنید. این ورزش را در 2 نوبت 15 مرتبه‌ای تکرار کنید.
• اداکشن ایزومتریک (انقباضی ایستای) شانه. بالشتی را بین بازوها و قفسه سینه نگه دارید و سپس بالشت را 5 ثانیه با دو بازو فشار دهید. این حرکت را در 2 نوبت 15 مرتبه‌ای تکرار کنید.
* خم کردن ایزومتریک (انقباضی ایستای) شانه: روبه روی دیوار بایستید، آرنج دست آسیب دیده را 90 درجه خم کنید و آن را نزدیک بدن نگه دارید. دست را مشت کنید و به دیوار فشار دهید. 5 ثانیه در این حالت بمانید و سپس استراحت کنید. این ورزش را در 2 نوبت 15 مرتبه‌ای تکرار کنید.
• کشش ایزومتریک (انقباضی ایستای) شانه. پشت به دیوار به گونه‌ای بایستید که آرنج دست سمت آسیب دیده مماس با دیوار باشد. پشت آرنج را به دیوار فشار دهید، 5 ثانیه در این حالت بمانید و سپس استراحت کنید. این ورزش را در 2 نوبت 15 مرتبه‌ای تکرار کنید.
• ابداکشن ایزومتریک (انقباضی ایستای) شانه. کنار دیوار به گونه‌ای بایستید که سمت آسیب دیده نزدیک دیوار باشد. آرنج را 90 درجه خم کنید و بازو را به گونه‌ای به دیوار فشار دهید که انگار قصد بلند کردن دیوار را دارید.
5 ثانیه در این حالت بمانید و سپس استراحت کنید. این حرکت را در دو نوبت 15 مرتبه‌ای تکرار کنید.
