بی اختیار ادرار به معنای از دست دادن کنترل مثانه است. در بعضی از موارد، این مشکل باعث می‌شود که کل محتویات مثانه خارج شود یا فقط مقدار کمی (در حد چند قطره) از محتویات مثانه، خارج شود. این بیماری بسته به علت آن می‌تواند خفیف یا مزمن باشد.
بی اختیاری ادرای می‌تواند علائم بسیاری از مشکلات مختلف از سرطان گرفته تا سنگ کلیه تا بزرگ شدن پروستات باشد. این مشکل همچنین می‌توان پیامد طبیعی فرآیند پیری باشد (بی اختیاری ادرار در سالمندان)، زیرا عضلات مثانه با افزایش سن ضعیف‌تر می‌شوند. با وجود این که بی اختیاری و تکرر ادرار در زنان و افراد بالای 50 سال شایع‌تر است، هر کسی می‌تواند به بی اختیاری ادرار موقتی یا مزمن دچار شود.
انواع
بی اختیاری ادراری به سه طبقه یا نوع مختلف تقسیم می‌شود. با این حال، می‌توانید ترکیبی از این سه نوع یا هر سه نوع بی اختیاری را تجربه کنید.
- بی اختیاری ادرار استرسی: این نوع بی اختیاری زمانی اتفاق می‌افتد که فعالیت‌های فیزیکی مثل ورزش کردن، سرفه کردن، عطسه کردن یا خندیدن را انجام می‌دهید. این فعالیت باعث ضعیف شدن عضله اسفنکتر که مسئولیت کنترل ادرار در مثانه را دارد می‌شود و باعث خارج شدن بی اختیار ادرار می‌شود.
- بی اختیاری ادرار فوریتی: بی اختیاری فوریتی زمانی اتفاق می‌افتد که نیاز شدید و قوی به ادرار کردن را احساس می‌کند. مدت زمان اندکی پس از به وجود آمدن این حس، کنترل ادرار خود را از دست می‌دهید. اغلب، بین به وجود آمدن این حس و از دست دادن کنترل ادرار زمان کافی برای رفتن به دستشوئی ندارید.
- بی اختیاری ادرار ناشی از سرریز ادرار: این نوع از بی اختیاری زمانی به وجود می‌آید که شما ادرار می‌کنید اما به طور کامل مثانه خود را خالی نمی‌کنید. اندکی بعد، کمی ادرار از بدن شما خارج می‌شود.این نوع بی اختیاری ادرار دریبلینگ نیز نامیده می‌شود.
- پرکاری مثانه: تکرر یا فوریت ادرار با یا بدون بی اختیاری فوریتی.
- عملکردی: ادرار کردن بی موقع به دلیل ناتوانی جسمانی
- ترکیبی: معمولا به وجود آمدن بی اختیاری فوریتی و استرسی با همدیگر
- موقتی: بی اختیاری ادرار که به میزان کم می‌باشد و به صورت موقت به دلیل مشکلی موقتی پیش می‌آید (عفونت، مصرف داروی جدید، سرماخوردگی همراه با سرفه)
علائم
بی اختیاری ادرار در مردان، زنان و سالمندان ممکن است به وجود آید. گاهی این مشکل به ویژه در زنان با علائم دیگری همراه است، که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
نیاز شدید به ادرار چه مثانه پر باشد یا نباشد، اغلب همراه با فشار لگن
- ادرار کردن بیشتر از حد نرمال
- خیس کردن رختخواب در خواب
- میل شدید برای ادرار در هنگام خواب
- ادرار همراه با سوزش ادرار
علت
بی اختیاری ادرار علت‌های مختلفی دارد که شامل آسیب جسمانی، پیری، سرطان، عفونت و اختلالات عصبی می‌شود. بعضی از این بیماری‌ها تنها منجر به مشکلات ادراری موقتی می‌شود و به آسانی قابل درمان هستند، در حالی که بیماری‌های دیگر شدیدتر و پایدارتر هستند. در ادامه علل بی اختیاری ادراری ذکر شده است:
- علت‌های موقتی: برخی از موارد بی اختیاری ادراری موقتی هستند. اغلب، این موارد ناشی از یک عامل خارجی یا سبک زندگی است. مصرف زیاد نوشیدنی‌های الکلی و نوشیدنی‌های کافئین دار یا مصرف بیش از حد هر مایع می‌تواند موجب بی اختیاری موقتی ادرار شود. برخی از داروها از قبیل داروهای فشار خون، داروهای شل کننده عضلات، داروهای مسکن و بعضی از داروهای قلب منجر به بی اختیاری موقتی ادرار می‌شوند. بیماری‌های مشخصی نیز باعث بی اختیاری موقتی می‌شود. یبوست باعث افزایش نیاز به ادرار کردن می‌شود، زیرا مدفوع متراکم باعث پرکاری عصب‌های کنترل کننده مثانه می‌شود.
- افزایش سن: با افزایش سن، عضلات مثانه ضعیف‌تر و احتمال بی اختیاری ادرار بیشتر می‌شود. هر مشکل مرتبط با عروق خونی این وضعیت را وخیم‌تر می‌کند. هر چه وضعیت سلامتی بهتری داشته باشید، احتمال ابتلا به این بیماری نیز کمتر می‌شود.
- آسیب: هر گونه آسیبی که برعضلات کف لگن وارد شود منجر به بی اختیاری در ادراری می‌شود، زیرا این عضلات از مثانه شما پشتیبانی می‌کنند. بی اختیار ادرار در زنان گاهی بعد از جراحی برداشتن رحم و بعد از زایمان ممکن است بروز کند.
- بزرگ شدن پروستات: در اکثریت مردان، با افزایش سن غده پروستات بزرگ می‌شود. در نتیجه، تجربه بی اختیاری ادرار در مردان شایع است.
- سرطان: سرطان پروستات در مردان و سرطان مثانه در زنان و مردان باعث بی اختیاری ادرار می‌شود. در بعضی از موارد، این مشکل از عوارض درمان سرطان می‌باشد. یک تومور، چه خوش خیم باشد چه بدخیم، نیز با انسداد جریان نرمال ادرار باعث بی اختیاری در ادرار می‌شود. سنگ کلیه یا مثانه نیز می‌توانند اثر مشابهی داشته باشند.
- دیگر علت‌ها: التهاب پروستات و سیستیت بینابینی(نوعی التهاب دیواره مثانه) گاهی اوقات موجب بی اختیاری ادرار می‌شوند.
- بی اختیاری استرسی و فوریتی غالباً همراه با یکدیگر در بانوان مشاهده می‌شود. ترکیب انواع بی‌اختیاری‌ها و به ویژه این دو نوع بی اختیاری گاهی بی‌اختیاری مختلط نامیده می‌شود. اکثر بانوان بی اختیاری فوریتی یا استرسی خالص ندارند و بر اساس پژوهش‌های انجام شده، بی‌اختیاری مختلط شایع‌ترین نوع عدم کنترل ادرار در زنان است.
تشخیص
فیزیوتراپیست برای تشخیص علت بی اختیاری ادرار معاینه انجام می‌دهد. فیزیوتراپیست همچنین تعیین می‌کند که آیا برای درمان تکرر ادرار با فیزیوتراپی و آزمایشات بیشتر به پزشک باید مراجعه کنید یا خیر. فیزیوتراپیست همچنین آزمایشات زیر را توصیه می‌کند:
- آزمایش استرسی مثانه: شما با قدرت زیادی سرفه می‌کنید و پزشک نشت ادرار را بررسی می‌کند.
- تست آنالیز ادرار و کشت ادرار: متخصصین آزمایشگاه ادرار شما برای مشاهده عفونت، وجود یا علت‌های دیگر ازمایش می‌کنند.
- اولتراسوند: در این آزمایش با استفاده از امواج صوتی، تصویری از کلیه‌ها، مثانه و مجرای خروج ادرار گرفته می‌شود.
- سیستوسکوپی: پزشک یک لوله باریک با دوربین کوچک در مجرای خروج ادرار وارد می‌کند تا داخل مجرای خروج ادرار و مثانه را مشاهده کند.
- تست یورودینامیک: این روش فشار در مثانه و جریان ادرار را اندازه گیری می‌کنند.
درمان
فیزیوتراپیست برای نظارت بر پیشرفت درمان بی اختیاری ادرار، وضعیت شما را در یک فاصله زمانی یک ماهه یا کمتر بررسی می‌کند. یک برنامه ورزش خانگی مخصوص عضلات کف لگن برای شما تجویز می‌شود. شما پس از رسیدن به نتایج بهینه که توسط فیزیوتراپیست تعیین می‌شود می‌توانید درمان بی اختیاری ادرار با ورزش را متوقف کنید. فیزیوتراپیست مشکل شما را از طریق ارزیابی و معاینه فیزیکی بررسی می‌کند.
فیزیوتراپیست سوالاتی در مورد مشکل بی اختیاری ادراری شما می‌پرسد. این سوالات به منظور تعیین شدت بیماری و درک شما از آن است. پس از آن؛ فیزیوتراپیست برای سنجش استحکام عضلات کف لگن آن‌ها را معاینه می‌کند. فیزیوتراپیست بر اساس یافته‌های خود، بهترین روش درمان بی اختیاری ادراری را تجویز می‌کند. اولتراسوند لگن نیز یک ابزار معاینه و درمان مفید است.
فیزیوتراپی اولین گزینه درمانی برای برخی از بیماری‌ها مثل پرولاپس ارگان لگن در زنان است. فیزیوتراپی یک روش ایمن و غیرتهاجمی است و قبل از روی آوردن به درمان جراحی می‌توان آن را در نظر گرفت. بیماران اغلب توسط متخصص زنان و زایمان به فیزیوتراپیست ارجاع داده می‌شود.
درمان با فیزیوتراپی
براساس نتایج معاینه، فیزیوتراپیست روش‌های درمانی مخصوصی را برای استحکام عضلات کف لگن وبهبود عملکرد آن‌ها توصیه می‌کند. فیزیوتراپیست در موارد زیر به شما کمک می‌کند:
- توانایی کنترل
- کاهش نیاز به پد برای جذب ادرار، داروهای مخصوص بی اختیاری ادراری و احتمالا درمان بی اختیار ادرار با جراحی
روش‌های مختلف درمان بی اختیاری ادرار با فیزیوتراپی وجود دارد. یکی از این روش‌ها، ورزش‌های کگل است که به استحکام عضلات لگنی کمک می‌کند. ورزش‌های کگل به همراه تمرین مثانه و اصلاح جذب مایع اغلب در درمان بی اختیاری استرسی بسیار موفق عمل می‌کنند.
ورزش
ورزش‌های کگل باعث هماهنگ شدن عضلات لگن می‌شود. روش انجام این ورزش‌ها به صورت زیر می‌باشد:
- عضلاتی که برای متوقف کردن جریان ادرار مورد استفاده قرار می‌دهید را فشار دهید ( اما در هنگام ادرار کردن این ورزش‌ها را انجام دهید)
- به مدت 10 ثانیه در این وضعیت باقی بمانید و سپس عضلات خود را شل کنید
- این حرکت را ده تا 20 مرتبه به صورت پی در پی و حداقل روزی سه بار انجام دهید.
مراقب باشید که عضلات ساق پا، باسن یا شکم خود را فشرده نکنید. این ورزش‌ها را در یک برنامه منظم انجام دهید. برای مشاهده بهبود در علائم بی اختیاری ادرار باید بین 4 تا 6 هفته صبر کنید. در صورتی که برای انجام حرکات کگل مشکل دارید، می‌توانید به یک فیزیوتراپیست که در زمینه بهداشت لگن زنان تخصص دارد مراجعه کنید.
این کار را تکرار کنید، اما بیش از حد انجام ندهید. در ابتدا، محل ساکتی مثل دستشویی یا اتاق خواب را برای ورزش کردن پیدا کنید تا در آنجا بتوانید به راحتی تمرکز کنید. عضلات لگن رافشار دهید و تا سه بشمارید و سپس رها کنید. سپس آن‌ها را شل کنید و تا سه بشمارید و سپس حرکت را مجددا تکرار کنید. این حرکت را در سه دست و در هر دست 10 مرتبه تکرار کنید. انجام ورزش‌های عضلانی لگن را به صورت دراز کشیده شروع کنید. این وضعیت ساده‌ترین وضعیت برای انجام این ورزش‌ها است، زیرا عضلات نیازی به غلبه بر جاذبه ندارند. وقتی عضلات شما قوی‌تر شدند، حرکات ورزشی را به صورت نشسته یا ایستاده انجام دهید. غلبه بر جاذبه شبیه اضافه کردن وزنه بیشتر است. صبور باشید و تسلیم نشوید. روزی فقط 5 دقیقه طول می‌کشد. ممکن است برای مدت سه تا شش هفته در کنترل مثانه خود بهبودی مشاهده نکنید. اغلب افراد پس از چند هفته متوجه کمی بهبودی می‌شوند. فیزیوتراپی همچنین به بهبود طرز نشستن و ایستادن کمک می‌کند تا با فعالیت‌های صحیح به عضلات کف لگن فشار وارد نشود.عضلات خود را مستحکم کنید تا بهتر برای شما کار کنند.
فیزیوتراپیست با استفاده از ورزش‌های کف لگن به شما کمک می‌کند تا آن عضلات را مستحکم کنید و بتوانید ادرار خود را بهتر کنترل کنید. فیزیوتراپیست روش‌های درمانی زیر را برای درمان بی اختیار ادراری بکار می‌گیرد:
- به شما نشان می‌دهد که چگونه به درستی از عضلات خود استفاده کنید.
- از ورزش‌های مخصوص کف لگن برای استحکام عضلات استفاده می‌کند تا به شما کمک کند بهتر بتوانید مثانه خود را کنترل کنید. ورزش‌های مخصوص کف لگن شامل تمرینات کگل می‌شود. در این تمرینات به آرامی عضلات اسفنکتر خود و عضلات باسن، ران و شکم را فشرده می‌کنید.
- به شما حرکات ورزشی را برای استحکام و کشش عضلات دیگر آموزش می‌دهد تا با استفاده از آن‌ها کنترل صحیح مثانه بهتر صورت بگیرد.
ادرار کردن بر طبق یک برنامه زمانی به شما کمک می‌کند تا یاد بگیرید به تدریج میزان ادراری که می‌توانید به راحتی نگه دارید را افزایش دهید. این کار اغلب برای درمان بی اختیاری ادرار در زنان مبتلا به پرکاری مثانه توصیه می‌شود. بسیاری از زنان نمی‌دانند که باید بین هر بار ادرار کردن بین سه تا شش ساعت صبر کنند. ادرار کردن بر طبق یک برنامه زمانی روش تعامل مغز و مثانه را بازآموزی می‌کند تا زنان کنترل بیشتری بر مثانه خود داشته باشند.
کاهش وزن و ورزش به زنانی که اضافه وزن دارند یا چاق هستند کمک می‌کند. وزن اضافه فشار بیشتری بر مثانه و عضلات لگن وارد می‌کند. کاهش وزن از طریق رژیم غذایی سالم و ورزش به بهبود بی اختیاری ادرار کمک می‌کند. مطالعات همچنین نشان داده‌اند که زنان میانسال که فعالیت فیزیکی دارند کمتر به بی اختیاری ادرار دچار می‌شوند.
این اقدامات برای بسیاری از زنان می‌تواند بسیار موثر باشد. تقریبا 70 درصد از زنان بهبودی کافی پیدا می‌کنند و می‌توانند به خوبی مثانه خود را کنترل کنند. این مساله به این معنا نیست که این زنان به طور کامل می‌توانند مثانه خود را کنترل کنند، اما می‌توانند بدون بی اختیاری ادرار آزاردهنده ورزش کنند و فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهند.
فیزیوتراپیست اطلاعاتی در مورد مسائل زیر به شما ارائه می‌دهد:
- رژیم غذایی و مواد مغذی برای پرهیز از مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی که باعث بی اختیاری ادرار می‌شوند
- تغییر رفتارهایی که باعث تشدید علائم می‌شود
- شیوه‌هایی برای کاهش تمایل به ادرار کردن و تکرر ادرار
دارو
داروهایی که به کنترل اسپاسم عضلانی یا انقباض ناخواسته مثانه کمک می‌کنند در جلوگیری از بی اختیاری ادرار فوریتی موثر هستند. این داروها همچنین به کاهش تکرر ادرار کمک می‌کنند. پزشک بهترین دارو را با توجه به شرایط شما تحویز می‌کند.
پیشگیری
همیشه نمی‌توان از بی اختیاری ادرار پیشگیری کرد و عموما تا حدی قابل پیشگری است که علت به وجود آورنده آن قابل پیشگری باشد. کنترل بیماری‌های به وجود آورنده این مشکل مثل دیابت یا فشار خون بالا که شما را در معرض این بیماری قرار می‌دهد نیز از به وجود آمدن بی اختیاری ادرار پیشگیری می‌کند. حفظ وزن متناسب و عدم استعمال دخانیات نیز به پیشگری از برخی از موارد بی اختیاری ادرای کمک می‌کند.
بی اختیاری ادرار در زنان، مردان و سالمندان ممکن است رخ دهد، اما شیوع آن عمدتا در بین زنان می‌باشد. بی اختیاری و تکرر ادرار در بارداری نیز می‌تواند بروز یابد. درمان بی اختیار ادراری با روش‌های بدون جراحی که مهم‌ترین آن‌ها فیزیوتراپی است، برای اکثر بیماران موفقیت آمیز می‌باشد.
