به‌طورکلی به تورم در دست‌ها و پاها به دلیل انسداد در سیستم لنفاوی، بیماری لنف ادم (Lymphedema) می‌گویند. تخمین زده شده که حدود یک‌سوم از زنانی که تحت درمان ” دیسکسیون غدد لنفاوی زیر بغل “(به علت درمان سرطان پستان)، قرار می‌گیرند، ممکن است به بیماری “لنف ادم” مبتلا گردند. تشخیص و درمان سریع بیماری ” لنف ادم ” نتیجه سریع‌تر و بهتری دارد. اما حتی اگر درمان بیماری لنف ادم به تعویق افتد، در طول مرحله مزمن بیماری نیز، هنوز هم درمان می‌تواند کمک‌کننده باشد.
در کلینیک فیزیوتراپی ما متخصصین طب فیزیکی ما، با تحصیلات عالی و مجوزهای معتبر وزارت بهداشت، می‌تواند به کاهش درد و بهبود و یا باز توانی تحرک بیماران مبتلابه” لنف ادم” کمک نمایند. در بسیاری از موارد دیگر نیازی به انجام‌های عمل جراحی پرهزینه نمی‌باشد و یا عوارض جانبی داروهای تجویزی به بیمار تحمیل نخواهد شد.
لنف ادم چیست؟
سیستم لنفاوی ما مایع لنف (مایعات اضافی، پروتئین‌ها و مواد دیگر) را از بافت‌های بدن جمع‌آوری کرده و دوباره آن‌ها را به سیستم گردش خون بازمی‌گردانند. مایع لنف به‌آرامی در عروق لنفاوی حرکت می‌کند و در مسیر خود از غدد لنفاوی عبور می‌کند. هنگامی‌که حجم مایع لنف در بافت‌های بدن افزایش یابد، ممکن است تورم (“ادم”) در اندام‌ها ایجاد شود. بیماری لنف ادم زمانی رخ می‌دهد که تخلیه مایع لنف به‌صورت طبیعی امکان‌پذیر نباشد. عدم تخلیه طبیعی لنف می‌تواند در اثر انسداد و یا اختلال در غدد لنفاوی ناحیه کشاله ران یا زیر بغل، به وجود آید. عوامل ارثی می‌توانند در ایجاد لنف ادم مؤثر باشند، اما اغلب انسداد سیستم لنفی ناشی از موارد زیر است: عفونت‌ها، سرطان، بافت اسکار ناشی از پرتودرمانی و یا برداشتن غدد لنفاوی توسط عمل جراحی.
افراد زیر بیشتر در معرض ابتلای به بیماری لنف ادم قرار دارند:
- برداشتن غدد لنفاوی در زیر بغل، کشاله ران، یا لگن توسط عمل جراحی
- پرتودرمانی در ناحیه زیر بغل، کشاله ران، لگن، یا گردن
- وجود بافت اسکار در مجرای و رگ‌های لنفاوی و یا زیر ناحیه ترقوه ناشی از جراحی یا پرتودرمانی.
- گسترش سرطان به غدد لنفاوی گردن، قفسه سینه، زیر بغل، لگن، یا شکم
- حضور یک تومور در لگن، شکم و یا قفسه سینه که بر مجرا و رگ‌های لنفاوی فشار وارد می‌کند، درنتیجه تخلیه مناسب لنف صورت نمی‌پذیرد.
- التهاب دست یا پا بعد از عمل جراحی
- افزایش سن
- رژیم غذایی نامناسب یا اضافه‌وزن، این شرایط به‌نوبه خود روند بهبودی پس از جراحی و یا پرتودرمانی را کند می‌کنند درنتیجه خطر ابتلای به لنف ادم افزایش می‌یابد.
علائم و نشانه‌ها
در صورت ابتلای به لنف ادم، ممکن است افراد نشانه‌های زیر را تجربه نمایند:
- تورم در بازوها، پاها، شانه‌ها، دست، انگشتان و یا قفسه سینه
- تنگ‌تر و سخت‌تر شدن پوست و یا ضخیم‌تر شدن ناحیه آسیب‌دیده نسبت به سایر مناطق بدن.
- درد یا احساس سنگینی در دست یا پا
- ضعف در دست یا پا
- عدم توانایی حرکت مفاصل خاص، مانند مچ دست و یا مچ پا، برخلاف حرکت آزادانه‌ای که آن‌ها قبلاً داشتند.
- ایجاد “فرورفتگی” در بافت اندام‌ها (اگر انگشت خود را بر ناحیه دچار ادم فشار دهید، مدت‌زمان بیشتری طول خواهد کشید تا فرورفتگی ایجادشده به مکان اولیه خود بازگردد.)
- کوچک شدن اندازه لباس، حلقه، دستبند یا کفش نسبت به قبل
- عفونت‌های مکرر در دست یا پا
- درد مفاصل
- مشکل در انجام فعالیت‌های روزانه
اگر شما دچار تب و لرز، قرمزی اندام مبتلابه لنف ادم، تورم و یا درد شدید و همچنین حس می‌کنید ناحیه متورم گرم‌تر شده است، احتمالاً به عفونت مبتلا شده‌اید.
بیماری لنف ادم چگونه تشخیص داده می‌شود؟
متخصص فیزیوتراپی سابقه پزشکی و داروهای شما را بررسی می‌کند و یک معاینه فیزیکی کامل انجام می‌دهد تا اطلاعات زیر را کسب نماید:
- وزن واقعی شما در مقایسه با وزن ایده آلی که باید داشته باشید.
- ارزیابی دست‌وپاها
- توانایی شما در انجام فعالیت‌های روزمره
- سابقه داشتن ادم، پرتودرمانی و یا عمل جراحی
- ارزیابی فاصله زمانی بین عمل جراحی و مشاهده اولین نشانه‌های تورم و ادم
بررسی شرایط دیگر شما مانند دیابت، فشارخون بالا، بیماری‌های کلیوی، بیماری‌های قلبی و یا بیماری “فلبیت” (التهاب رگ‌ها)
درمان طب فیزیکی برای لنف ادم
در طب فیزیکی و فیزیوتراپی برای درمان لنف ادم، تمرکز بر رفع انسداد غدد لنفاوی و مسیرهای لنفی است. مایع لنف باکتری‌ها را با خود به غدد لنفی می‌برد، در آنجا آن‌ها به دام افتاده و از بین می‌روند. هرگونه انسدادی در این مسیر و یا در غدد لنفاوی از تخلیه طبیعی مایع لنف جلوگیری به عمل میاورد، درنتیجه فرد ممکن است به ادم و یا تورم مبتلا شود.
درمان طب فیزیکی برای لنف ادم شامل مواردی همچون: ماساژ، تخلیه دستی مایع لنف مسدود شده و کنترل بیماری از طریق استفاده از لباس‌های مخصوص فشرده‌ساز می‌باشد. بالا نگه‌داشتن اندام آسیب‌دیده و یا استفاده از کیسه‌های هوای فشرده‌ساز نیز ممکن است برای درمان اندام‌ها بکار گرفته شود. معمولاً درمان توسط یک متخصص فیزیوتراپیست در یک مرکز پزشکی مجهز آغازشده و در ادامه توسط خود بیمار و یا یک پرستار در خانه ادامه می‌یابد.
اهداف فیزیوتراپی در درمان لنف ادم:
- افزایش دامنه حرکتی / انعطاف‌پذیری
- کاهش تورم
- کاهش درد
- افزایش قدرت اندام‌ها
- بازگرداندن عملکرد و بهبود کیفیت زندگی بیمار
درمان فیزیوتراپی لنف ادم در کلینیک ما می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
• درمان‌های دستی که حدود 45 تا 75 دقیقه در اتاق مخصوص درمان طول خواهد کشید.
• ماساژ بافت‌های لنفاوی و اسکار
• فرایندهای درمانی خاص مانند: درمان اولتراسوند و تحریک الکتریکی
• ورزش‌درمانی، ازجمله افزایش دامنه حرکتی مفاصل، تمرینات کششی و قدرتی
• آموزش به بیمار جهت حفظ کاهش تورم، قرارگیری در موقعیت صحیح، حفظ صحیح مکانیک بدن و مراقبت‌های پوستی.
• استفاده از بانداژ و لباس‌های مخصوص جهت فشرده‌سازی اندام‌ها
تکنیک‌های فیزیوتراپی برای درمان لنف ادم
ماساژ دست‌وپا، یکی از اولین گام‌های درمانی در درمان لنف ادم محسوب می‌شود. اغلب به‌صورت روزانه یک روش ماساژ متوالی برای بیمار تجویز می‌شود که به آن ” احتقان زدایی ترکیبی (CDT)” می‌گویند. در مراحل اولیه درمان، متخصص فیزیوتراپی به‌صورت روتین باهدف کاهش تورم در اندام‌های مبتلا، اقدام به ماساژ اندام‌ها می‌کند. ورایند درمان بر فشار بر اندام‌ها متمرکز است تا از این طریق مایع لنف را به گردش درآورد. هنگامی حجم اندام به‌اندازه طبیعی خود بازگشت، می‌توان تمرینات را به خانواده و یا دوستان بیمار آموزش داد تا با انجام روزمره آن‌ها در خانه، از تورم‌های آتی جلوگیری به عمل آید.
ازآنجاکه علائم لنف ادم را تنها می‌توان کنترل کرد و نمی‌توان به‌صورت کامل درمان نمود، مهم است که بری جلوگیری از عود مجدد تورم از اندام‌ها به‌صورت منظم و متوالی مراقبت‌های لازم به عمل آید. انجام دادن ورزش‌های سبک به شما کمک می‌کند تا جریان لنف را در اندام‌ها به گردش درآورید. ضروری است که تنها از ورزش‌های سبک استفاده نمایید، زیرا که ورزش‌های شدید اندام آسیب‌دیده را دچار خستگی می‌کند. متخصص فیزیوتراپی به شما کمک خواهد نمود تا تمرینات مخصوصی را که بدین منظور طراحی‌شده‌اند را یاد گرفته و به‌آرامی آن‌ها را انجام دهید، درنتیجه می‌توانید مایع لنف را در اندام‌های خود به گردش درآورید.
همچنین ممکن است فیزیوتراپی شامل بالا بردن اندام‌های متورم و استفاده از کیسه‌های فشرده‌ساز باشد. هردوی آن‌ها کمک می‌کنند تا لنف در جهت مناسب به گردش درآید. بالا نگه‌داشتن اندام متورم با بهره‌گیری از نیروی جاذبه در به گردش درآوردن لنف مؤثر است. استفاده از کیسه‌های هوا نیز به خاطر ایجاد انقباض‌های متناوبی که ایجاد می‌کنند، می‌تواند لنف را به گردش درآورد. هنگامی انسداد مایع لنفاوی برطرف شد، باید مواد تجمع یافته از بدن تخلیه شود. یک لوله باریک در نزدیکی اندام متورم قرار داده می‌شود – به‌عنوان‌مثال در نزدیکِ ناحیه زیر بغل به‌منظور تخلیه مایعات تجمع یافته در – تا به‌وسیله آن مایعات و مواد تجمع یافته را تخلیه نمایند. غدد لنفاوی و مجراها به‌صورت دستی فشرده می‌شوند تا مایعات وارد لوله شود، در انتهای لوله کیسه‌ای نصب است که مایعات را جمع‌آوری می‌کند. در ادامه استفاده از لباس‌های فشرده‌ساز، برای درمان لنف ادم یک عنصر کلیدی محسوب می‌شود. آن‌ها معمولاً از تیوب‌های چسبناکی (مواد الاستیک) ساخته‌شده‌اند و شبیه به باندهای پارچه‌ای عمل می‌کنند که به دور بافت موردنظر پیچیده می‌شوند. فشار وارده باعث می‌شود مایع لنف تجمع نیابد و اندام متورم نشود. به‌منظور مؤثر بودن این روش، بهتر است بعد از آماده شدن لباس بیمار بر اساس شرایط او، جهت ارزیابی توسط پزشک کنترل شود تا از حداکثر نتیجه برخوردار شوند. این لباس‌ها معمولاً به‌صورت روزانه پوشیده می‌شوند و در فواصل زمانی خاصی مانند استفاده از حمام و یا هنگام خواب برداشته می‌شوند. بیمارانی که تحت درمان فیزیوتراپی قرار می‌گیرند، به‌منظور افزایش سرعت درمان می‌توانند هم‌زمان از چند روش درمانی استفاده نمایند. استفاده از لباس‌های مناسب، پرهیز از غذاهای شور و ادویه‌دار می‌تواند کمک‌کننده باشد. بالا نه داشتن اندام به‌صورت منظم می‌تواند به تخلیه لنف و کاهش فشار وارده بر اندام مؤثر باشد. مهم است پوست به‌منظور جلوگیری از عفونت تمیز و خشک نگه‌داشته شود.
