اسپاسم عضلانی به انقباض ناگهانی و بی‌اختیار یک یا چند عضله از بدن گفته می‌شود. اگر تا به حالا به ضعف، گرفتگی یا رگ به رگ شدن ناگهانی عضلات در شب هنگام یا حین فعالیت روزمره دچار نشده اید، خوب است بدانید اسپاسم عضلانی می‌تواند درد شدیدی را به همراه داشته باشد. با اینکه گرفتگی‌های عضلات معمولا آسیب جدی به انسان وارد نمی‌کنند، اما ممکن است موقتا عملکرد عضله آسیب دیده را غیر ممکن سازند.
ورزش‌های طولانی مدت یا کار زیاد بدنی مخصوصا در شرایط هوای گرم می‌توانند نهایتا به گرفتگی عضلات منجر گردند. شاید مصرف برخی داروها و بیماری‌های خاص بالینی هم در این عارضه نقش داشته باشند. ماساژدرمانی، فیزیوتراپی، ورزش درمانی، اولتراسوند، تحریک الکتریکی و تزریق داروهای آرامبخش در عضلات نقاط ماشه‌ای برخی از درمان‌های قابل دسترس به حساب می‌آیند.
تشخیص و درمان هر چه زودتر اسپاسم عضلانی اهمیت بسزایی دارد. بعضی مواقع با یک اقدام بموقع می‌توان شرایط بیماری را بهبود بخشید و نتیجه بهتری از گزینه‌های درمانی گرفت. به محض بروز گرفتکی عضلات بلافاصله از انجام هر گونه فعالیت تشدیدساز دست بردارید. انجام حرکات کششی و ماساژ می‌تواند به تسکین گرفتگی‌های عضلانی کمک کند. پدهای حرارتی نیز در آرامش بخشیدن به عضلات آسیب دیده موثر هستند. کمپرس یا پد سرمایی در کنار داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی هم به تسکین درد کمک می‌کنند. در صورت حاد شدن گرفتگی عضلات یا عود کردن مکرر آنها با پزشک مشورت کنید.
شما عزیزان می‌توانید با مراجعه به کلینیک ما از انواع روش‌های درمانی و توانبخشی این کلینیک برای رفع مشکل خود بهره مند شوید. برای دریافت اطلاعات بیشتر یا رزرو نوبت می‌توانید با شماره های صفحه تماس با ما تماس حاصل فرمایید.
اسپاسم عضلانی چیست؟
در بدن انسان سه نوع ماهیچه وجود دارد. ماهیچه قلبی که ساختار قلبی را تشکیل می‌دهد. سلول‌های عضلانی نرم هم در مجاورت عروق خونی، مجرای معده و روده‌ای، و برخی اندام‌های خاص بدن قرار دارند. عضلات اسکلتی هم چسبیده به استخوان‌ها و در جهت کمک به انجام حرکات اختیاری بدن کاربرد دارند. اسپاسم عضلانی در زمان انقباض عضلات اسکلتی رخ می‌دهد و اصطلاحا عضلات در این مواقع خشک می‌شوند. گرفتگی‌های عضلات در اثر وارد آمدن نیروی قوی و بی‌اختیار بروز می‌کنند. اصطلاحا اسپاسم عضلانی مزمن را گرفتگی عضلانی می‌خوانند. گرفتگی عضله ممکن است برای هر عضله‌ای در بدن اتفاق بیفتد، اما ماهیچه‌های پا، بخصوص عضلات چهار سر ران، همسترینگ (پشت ران)، و عضلات دوقلو در ساق پا بیشتر در معرض اسپاسم قرار دارند. “رگ به رگ شدن عضله” اصطلاح دیگری است که برای اسپاسم عضلانی به کار می‌رود.
چرا عضلات دچار گرفتگی می‌شوند؟
کار زیاد کشیدن از عضله، کم آبی بدن، کشیدگی عضله یا ماندن در یک وضعیت به مدت طولانی از دلایل گرفتگی عضله به شمار می‌آیند. بااینحال، در خیلی از موارد علت این عارضه دقیقا مشخص نیست.
اگرچه اکثر اسپاسم‌های عضلانی آسیب جدی به فرد وارد نمی‌کنند، اما احتمال دارد با یک بیماری بالینی زمینه‌ای ارتباط داشته باشند، مانند:
- تامین نشدن خون کافی. احتمال دارد حین ورزش کردن و در اثر باریک شدن شریان‌هایی که خون را به عضلات پا انتقال می‌دهند (تصلب شراین اندام تحتانی) دردی شبیه به گرفتگی عضلات پاها در فرد ایجاد شود. معمولا این نوع گرفتگی‌ها به محض دست کشیدن از فعالیت ورزشی برطرف می‌شوند.
- فشردگی عصب. ممکن است فشردگی عصب‌های ستون فقراتی (تنگی کانال نخاع) دردی شبیه به گرفتگی عضله را بوجود آورند.
- کمبود موادمعدنی. کاهش شدید پتاسیم، کلسیم و منیزیم در بدن می‌توانند با اسپاسم عضلانی همراه باشند. داروهای پیشاب‌آور (که معمولا برای افراد دچار به فشار خون بالا تجویز می‌شوند) در کاهش این موادمعدنی تاثیرگذار هستند.
داروهای مسبب گرفتگی‌های عضلانی
احتمال دارد مصرف داروهای ضد فشار خون بالا، انسولین، داروهای ضدبارداری، قرص‌های کاهش‌دهنده کلسترول، و انوع خاصی از داروهای آسم (بتا-آگونیست) موجب اسپاسم‌های عضلانی گردند. این نوع داروها به طریق مختلفی اسپاسم عضلانی بوجود می‌آورند. ممکن است در میزان الکترولیت‌های بدن اختلال ایجاد کنند، یا در فروپاشی بافت عضلانی نقش داشته باشند و یا جریان خون عادی را مختل سازند. هرگونه گرفتگی عضلانی مربوط به مصرف دارو را با پزشک در میان بگذارید.
نشانه‌های این عارضه چیست؟
گرفتگی‌های عضلانی ممکن است از یک احساس ناراحتی خفیف گرفته تا ناتوانی عضلات و درد بسیار شدید بروز کنند. شاید انحراف یا ظاهر گره خورده و قلمبه مانند عضلات با چشم قابل رویت باشند. بعضی مواقع پیچ خوردگی عضله هم رخ می‌دهد. ممکن است در این وضعیت‌ها حتی امکان لمس ناحیه آسیب دیده هم میسر نباشد. برخی گرفتگی‌ها تنها چند ثانیه به طول می‌انجامند، در حالی که بقیه 15 دقیقه یا بیشتر ادامه دارند.
زمان مراجعه به پزشک
معمولا گرفتگی‌های عضلانی به خودی خود برطرف می‌شوند و به ندرت اتفاق می‌افتد بیمار از شدت درد به پزشک مراجعه کند. به‌هرحال، در صورت بروز این علائم حتما به پزشک مراجعه فرمایید:
- ایجاد درد و ناراحتی شدید
- ورم، قرمزی شدن یا تغییر رنگ پوست
- ضعف عضلانی
- عود کردن گاه و بی گاه
- خوددرمانی تاثیری در رفع گرفتگی نداشته باشد
- یا فعالیت‌های طاقت فرسا علت گرفتگی نباشند
چه کسانی بیشتر دچار این بیماری می‌شوند؟
برخی از عوامل تشدیدکننده خطر ابتلا به اسپاسم‌های عضلانی عبارتند از:
- سن. افراد مسن حجم زیادی از عضلات خود را از دست می‌دهند، ازاینرو عضلات باقیمانده به آسانی و تحت کوچکترین فشار آسیب می‌بینند.
- کم آبی بدن. ورزشکارانی که حین انجام ورزش‌های تابستانی دچار خستگی و کم آبی بدن می‌شوند، به‌کرار در معرض گرفتگی عضلات قرار دارند.
سایر فاکتورهای خطرآور
عوامل دیگری که احتمال ابتلا به اسپاسم عضلانی را بالا می‌برند عبارت اند از:
گرفتگی‌های عضلانی طی بارداری
بسیاری از خانم‌های باردار طی دوران بارداری و در هنگام شب بخصوص از ناحیه پاها دچار گرفتگی عضله می‌شوند. در دوران حاملگی میزان مایعات و سطح الکترولیت‌های بدن بالا و پایین می‌شوند و این امر خود در اسپاسم عضلانی تاثیرگذار است. فشار بیش از اندازه بر روی عصب‌های لگن خاصره هم از این امر مستثنی نیستند.
گرفتگی‌های شبانه عضله
گرفتگی‌های عضله بخصوص در ناحیه ساق پا بسیار شایع هستند و تقریبا 60% افراد را گرفتار این معضل می‌سازد. احتمال دچار شدن زنان به گرفتگی‌های شبانه عضلات پا از مردان بیشتر است. اسپاسم‌ها با افزایش سن هم ارتباط دارند و در بی خوابی افراد هم نقش دارند. ثابت شده خستگی عضله و از کار افتادن عصب تاثیری زیادی بر گرفتگی‌های عضله پا در هنگام شب دارند. با حرکات کششی، ماساژ، و درمان اختلالات زمینه ساز بیماری می‌توان تاحدودی احساس ناراحتی ناشی از اسپاسم‌های پا را مدیریت کرد.
گرفتگی عضله در اثر اضطراب
اختلال اضطراب فراگیر ممکن است با علائمی همچون درد عضله، کشیدگی ماهیچه، و رگ به رگ شدن آن همراه باشد. اغلب اوقات اضطراب با علائم دیگری مانند احساس خستگی، ورم، حالت تهوع، و تنگی نفس همراه است.
راه‌های تشخیص این مشکل چیست؟
پزشکان به منظور تشخیص علت زمینه‌ساز بیماری سوالاتی را درباره اسپاسم عضله از بیمار جویا می‌شوند:
- زمان دقیق شروع اسپاسم عضلات
- محل بروز اسپاسم
- هر چند وقت گرفتگی عود می‌کند
- گرفتکی‌ها تا چه مدت به طول می‌انجامند
- علائم دیگری که همراه با اسپاسم بروز می‌کنند
پزشک معالج همچنین معایناتی را بر روی بدن بیمار انجام می‌دهد و اطلاعاتی درباره سوابق بالینی وی جمع‌آوری می‌کند. حتما پزشک را از وجود هر گونه بیماری مطلع سازید. درصورتی که پزشک احتمال دهد یک بیماری زمینه‌ای علت اسپاسم ماهیچه است، برخی آزمایشات تشخیص خاص را برای بیمار تجویز خواهد کرد. از جمله:
- تست‌های خون جهت ارزیابی سطح الکترولیت بدن و عملکرد غده تیروئید
- ام آر آی
- سی تی اسکن
- آزمایش ماهیچه نگاری برقی به منظور معاینه سلامتی عضلات و سلول‌های عصبی که عضلات را کنترل می‌کنند
این آزمایشات تشخیصی به پزشک در تشخیص علت خشکی و گرفتگی عضلات کمک می‌کنند.
خشکی و گرفتگی عضلات بدن را چگونه رفع کنیم؟
آرامش بخشیدن به عضلات و به دنبال آن تسکین درد، هدف اولیه هر نوع درمان اسپاسم عضلانی است. برخی روش‌های درمانی موثر عبارتند از:
استراحت دادن به عضلات آسیب دیده
چند روزی پس از بروز گرفتگی عضله بخصوص اگر اسپاسم کمر رخ داده است، استراحت کنید. احساس درد بعد از گرفتگی کاملا طبیعی است. ممکن است ماهیچه‌ها رگ به رگ شده باشند، و فرآیند بهبودی به چند روز استراحت بدون ایجاد فشار بیشتر بر عضلات احتیاج دارد. برای پیشگیری از هر گونه خشکی عضله حتما در این مدت سعی کنید عضله آسیب دیده را به‌آرامی حرکت دهید. برخی بیماران ناحیه آسیب دیده را به‌آرامی جابجا می‌کنند، اما توجه داشته باشید در صورت احساس درد یا گرفتگی مجدد از جابجایی غیرضروری خودداری فرمایید. می‌توانید قدم زدن و حرکات کششی نرم را امتحان کنید، اما نیم تنه را تاب یا خم نکنید.
سرما و گرما درمانی
قرار دادن یک تکه یخ در حوله یا غلاف محافظ یا یک پد سرما و مالیدن آن بر روی عضله آسیب دیده، روش دیگری برای کمک به تسکین دردهای شدید عضلانی است. اصولا، سرما درمانی در کاهش التهاب موضعی تاثیرگذار است و به نوبه خود در رفع احساس ناراحتی موثر واقع می‌شود. بیماران می‌توانند از یک پک سرمایی استفاده کنند یا خود اقدام به درست کردن یکی از آنها کنند. برای مثال، تکه‌ای یخ یا سبزیجات منجمد را داخل کیسه پلاستیکی قرار دهید، و برای هموار کردن قالب مقداری آب به آن بزنید و یا از کیسه دیگری برای جلوگیری از رسوخ آب سرد استفاده کنید و بعد هم برای محافظت پوست در برابر سوزش یخ، حوله‌ای به دور قالب بپیجید و بر روی ناحیه آسیب دیده اعمال نمایید.
بکارگیری پد حرارتی هم می‌تواند آرامش خاصی به عضله گرفته القا کند. برخی بیماران گرما درمانی و برخی دیگر سرما درمانی را ترجیح می‌دهند، و افرادی هم هستند که از هر دو تکنیک به صورت یکی در میان استفاده می‌کنند. بیماران می‌توانند گزینه‌های درمانی را امتحان کنند یا با یک پزشک در خصوص ارائه بهترین گزینه در موقعیت‌های خاص مشورت کنند.
داروهای رفع گرفتگی عضله
بعد از اینکه علت عارضه تشخیص داده شد، پزشک برخی داروهای خاص جهت برطرف کردن علائم بیماری را تجویز خواهد کرد.
برخی از داروها خوراکی و برخی تزریقی هستند:
- کورتیکواستروئیدها مانند بتامتازون و پردنیزون
- داروهای آرامبخش عضلانی، مانند کاریسوپرودول و سیکلوبنزاپرین
- داروهای مسدود کننده عصب، مانند اینکوبوتولینوم توکسن A و ریمابوتولینوم توکسین B
ماساژ درمانی
درصورتی که گرفتگی‌های عضلانی زندگی روزمره بیمار را با مشکل مواجه ساخته است، ممکن است ماساژ درمانی جهت درمان درد به بیمار پیشنهاد شود. در شیوه‌های سنتی ماساژ عمیق بافت به‌آرامی بر روی بافت مورد نظر انجام می‌گیرد و از انگشتان دست، قسمت بند انگشت، آرنج و کف دست برای به جریان انداختن جریان خون و اکسیژن و همچنین موادمغذای به عصب اصلی و بافت‌های عضلانی کمک گرفته می‌شود، و همزمان متخصص درمانگر سعی می‌کند مواد زائد را از ناحیه مورد نظر دور سازد. نهایتا ماساژ باید از ورم، احساس درد و ناراحتی بکاهد و مجددا انعطاف بیشتری به عضله بدهد.
نحوه تاثیر فیزیوتراپی به چه صورت است؟
با استفاده از فیزیوتراپی به شیوه‌های مختلفی می‌توان به رفع اسپاسم‌های عضلانی کمک کرد. این روش درمانی با هدف معالجه علائم و علت بیماری (درصورت بروز آسیب زمینه‌ای) اجرا می‌شود. فیزیوتراپی کمک می‌کند عضله از زیر فشار و کشیدگی خارج شود و طی آن از استراتژی‌های مختلفی جهت تسکن درد بهره گرفته می‌شود. در کنار این تکنیک ممکن است از ورزش درمانی، آموزش‌های لازم جهت طرز قرارگیری صحیح و حالت ارگونومیک درست اندام، درمان خانگی، محافظت از مفصل، به جنب و جوش درآوردن بافت نرم، حرکات کششی، بی‌حرکت نگه داشتن مفصل و سایر تکنیک‌ها بهره گرفته شود.
شاک ویو تراپی چیست؟
شاک ویو تراپی یکی از راه‌های درمان اسپاسم عضلانی و درد ناشی از آن است.
امواج فشاری رادیال ناشی از دستگاه شاک ویو تراپی یک راه حل درمانی غیرتهاجمی در درمان آسیب‌های بافت نرم به حساب می‌آیند. درمان موضعی ناحیه آسیب دیده موجب تقویت و تجدید قوای عضلات خواهد شد. سپس پالس‌های اکوستیک به بافت‌های اصلی بدن القا می‌شوند و در نتیجه آن بخش وسیعی از عضلات تحت درمان قرار خواهند گرفت. پزشک پالس‌های اکوستیک را بر نقاط ماشه‌ای عضلات متمرکز می‌کند و نتایج کار را از بیمار جویا می‌شود. برای اینکه امواج بدون ایجاد درد و ناراحتی و عاری از هدر رفتن انرژی به بدن بیمار القا گردند، یک ژل پوستی هم بر روی ناحیه تحت درمان قرار داده می‌شود. بعد از این مراحل آماده سازی، دستگاه امواج شوک مانند را به صورت مدور بر روی ناحیه مورد نظر ساطع می‌کند.
اولتراسوند درمانی
بسیاری از پزشکان به منظور نفوذ عمیق‌تر در بافت عضلانی و رفع اسپاسم‌های ماهیچه‌ای از درمان اولتراسوند بهره می‌گیرند. امواج صوتی حاصل از دستگاه اولتراسوند قادرند حرارتی را در داخل بدن ایجاد کنند که باعث افزایش جریان خون در عضلات آسیب دیده می‌گردد. با تجمع خون بیشتر در ماهیچه‌های اسپاسمی، این احتمال می‌رود که حضور موادمغذی و اکسیژن در ناحیه تحت درمان افزایش یابد. علاوه براین افزایش گردش خون به دفع مواد زائد (اسید لاکتیک) ناشی از انقباض دائم عضلات کمک می‌کند.
اولتراسوند درمانی به کاهش دردهای مربوط به اسپاسم‌های عضلانی هم کمک می‌کند. درصورتی که بیماری از گرفتگی‌های ماهیچه‌ای رنج می‌برد، استفاده منظم از دستگاه اولتراسوند به آرامش عضلانی، کاهش درد و التهاب، از بین بردن چسبندگی‌های بافت زخم، و قرار دادن بیمار در مسیر درست سلامتی کمک خواهد کرد.
تحریک الکتریکی عضله
طی درمان به روش تحریک الکتریکی عضله، یک سری جریان‌های الکتریکی خفیف بر روی بافت‌های آسیب دیده تابانده می‌شود تا از این طریق بتوان احساس درد را کاهش داد و روند درمانی را آسان ساخت. مادامی که جریان‌های الکتریکی به منظور تسکین احساس ناراحتی به بافت بدن القا می‌گردند، ممکن است نوعی حس خارش خفیف به بیمار دست بدهد.
انقباض عضله از طریق تحریک الکتریکی همچنین در تقویت عضله آسیب دیده و افزایش جریان خون در بافت مورد نظر موثر واقع می‌شود و به دنبال آن از التهاب کاسته شده و بهبودی بهتر صورت می‌پذیرد. این امکان وجود دارد که مقدار جریان الکتریکی را با توجه به میزان آرامش بیمار تنظیم کرد. غالبا از این روش درمانی جهت معالجه دردهای حاد یا مزمن و همچنین کشیدگی‌ها یا پیچ خوردگی عضلات، مفاصل، و بافت‌های نرم ستون مهره‌ای و دست و پاها استفاده می‌شود.
لیزر درمانی سرد
لیزردرمانی سرد یا کم توان یک روش درمانی جدیدتر به حساب می‌آید و در تسکین اسپاسم عضلانی موثر است. این روش با بهبود گردش خون، کاهش ورم، تسکین درد و سرعت بخشیدن به پروسه درمانی تاثیر خود را می‌گذارد. لیزردرمانی بدون درد است. به نظر برخی بیماران این درمان با کمی احساس حرارت خفیف همراه است.
لیزردرمانی تکنیک بی‌خطری است زیرا انرژی که از آن ساطع می‌گردد خفیف بوده و واکنش گرمایی در بیمار ایجاد نمی‌کند. هیچ گونه اثرات جانبی برای این درمان گزارش نشده است، فقط در موارد نادری منع استعمال آن توصیه می‌شود. حتما پزشک را از مصرف دارو، بارداری، سابقه داشتن سرطان مطلع سازید. لیزردرمانی تاثیر خود را در سطح سلولی می‌گذارد.
ورزش درمانی برای رفع گرفتگی عضلانی
اگر بیمار به اسپاسم یا گرفتگی عضلانی گرفتار شده باشد، انجام حرکات کششی ممکن است موثر واقع شود. با انجام حرکات کششی، شرایطی برای کشش عضله در جهت مخالف عضله منقبض شده فراهم می‌شود. وقتی بیمار حرکت کششی انجام می‌دهد، عضلات اسپاسمی به‌آرامی کشیده و به حرکت درخواهند آمد. بیش از اندازه به عضله فشار وارد نکنید. درصورت احساس درد حین انجام حرکات، بلافاصله از این کار صرفنظر کنید. اگر احساس سفتی به شما دست داد، عضله را تا همان نقطه نرمش دهید و فراتر نروید. هر حرکت کششی را تقریبا به مدت 30 ثانیه در نقطه کشش نهایی نگه دارید.
- در مورد گرفتگی‌های ساق پا، با کمی فاصله مقابل یک دیوار باایستید. همزمان که زانوها و کمر را صاف نگه داشته‌اید، ساعدهای خود را به دیوار تکیه دهید. پاشنه پا نباید از زمین بلند شود. اکنون به سمت جلو خم شوید. باید احساس کشش را در عضلات ساق پا احساس کنید. این احساس باید خوشایند یا خنثی باشد. درصورت احساس درد، تمرین را متوقف سازید.
- در مورد گرفتگی‌های ساق و کف پا، ابتدا روی زمین بنشینید و انگشتان پای اسپاسمی را به سمت بالا و رو به بینی خم کنید. همچنین می‌توانید به‌آرامی کف پا را به سمت سر خود بکشید. نهایتا باید کشش را در عضلات کف پا یا ساق احساس کنید.
- در مورد گرفتگی عضلات همسترینگ، روی زمین بنشینید و پاها را مقابل بدن دراز کنید. توجه داشته باشید پاها نباید خم یا به سمتی متمایل باشند. همزمان که کمر را صاف نگه داشته‌اید، از ناحیه کمر به سمت پایین خم شوید. قفسه سینه را به سمت پاها پایین بیاورید. به محض احساس کشش در عضلات همسترینگ، از آن بیشتر خم نشوید.
- در مورد اسپاسم عضله ران، ابتدا روی سطح مسطح باایستید و با دست مچ پا را بگیرید و بعد به‌آرامی پشت کف پا را به سمت عقب حرکت دهید. طی این حرکت کشش در امتداد عضله ران رخ خواهد داد.
- در مورد گرفتگی عضله دست، کف دست را به سمت دیوار تکیه دهید و همزمان که انگشتان دست به سمت پایین متمایل است، دست خود را به دیوار فشار دهید.
چگونه از این عارضه پیشگیری کنیم؟
این مراحل به پیشگیری از گرفتگی عضله کمک می کند:
- جلوگیری از کم آبی بدن. هر روز به مقدار کافی مایعات بنوشید. مقدار مصرف آب به نوع غذا، جنسیت بیمار، میزان فعالیت بدنی، آب و هوا، سلامت، سن و نوع داروهای مصرفی بستگی دارد. مایعات به انقباض عضلانی و تامین آب کافی برای سلول‌های عضله و حساسیت کمتر کمک می‌کند. طی انجام فعالیت بدنی، در فواصل زمانی منظم به بدن مایعات برسانید و در پایان کار هم همچنان به نوشیدن آب و سایر مایعات ادامه دهید.
- کشش عضلات. قبل و بعد از کار کشیدن از عضلات بدن به مدت طولانی، حرکات کشش فراموش نشود. اگر بیمار به اسپاسم عضلات پا در شب هنگام دچار است، پیش از رفتن به بالین حرکت کششی انجام دهید. به منظور پیشگیری از گرفتگی عضلات حین خوابیدن، پیشنهاد می‌کنیم پیش از خوابیدن به مدت چند دقیقه نرمش‌های سبک مانند دوچرخه ثابت انجام دهید.
