اختلالات یادگیری شرایطی است که با ایجاد مشکلات خواندن، نوشتن، و یا خواندن متناسب با سن فرد ارتباط دارد. این اختلالات معمولاً ارتباطی با هوش و استعداد فرد ندارد. در حقیقت اکثر افرادی که دچار اختلالات یادگیری میشوند بهطور میانگین ضریب هوشی بالاتر در مقایسه با سایر افراد دارند.
درکلینیک گفتاردرمانی (آسیبشناسی اختلالات گفتار و بلع)، متخصصین ابتدا به بررسی علائم و نشانههای اختلال در بیماران پرداخته و پس از مشخص شدن نوع اختلال یادگیری، از یک برنامه درمانی جامع متناسب با نیاز هر بیمار و میزان پیشرفته بودن اختلالات یادگیری وی استفاده میکنند. در این فرآیند درمان همکاری والدین، معلمین و سایر اعضای خانواده تاثیر بسیار با اهمیت در دستیابی به نتایج مناسب خواهد داشت. در این مطلب نشانههای این مشکل و نیز نحوه درمان اختلالات خواندن، نوشتن و یادگیری توسط متخصصین گفتاردرمانی مورد بررسی قرار گرفته است. در صورتی که هر یک از علائم و نشانههای زیر را در اطرافیان خود مشاهده کردید، حتماً با یک متخصص گفتاردرمانی در این رابطه ملاقات و صحبت کنید.
چه عواملی باعث اختلالات یادگیری میشود؟
اختلالات یادگیری در نتیجه تفاوت در ساختار مغز کودک در هنگام تولد و اغلب به صورت ارثی ایجاد شده و با مشکلات خاص در ارتباط با یادگیری زبان ارتباط دارد.
علائم و نشانههای اختلالات یادگیری چیست؟
اصطلاح خوانشپریشی (dyslexia) برای تشریح برخی مشکلات خاص مربوط به یادگیری نحوه خواندن مورد استفاده قرار میگیرد. به هر حال به خاطر رابطه خاص بین زبان گفتاری و نوشتاری، اصطلاح اختلالات یادگیری برای تشریح اختلالات موجود در این حوزه بهتر از اصطلاح خوانش پریشی است. به این ترتیب بسیاری از کودکانی که با مشکلات مشخص در ارتباط با خواندن مواجه هستند، دارای مشکلات مشابه در ارتباط با زبان گفتاری میباشند.
کودکان مبتلا به مشکل خوانشپریشی عمدتاً با مشکلات خاص در ارتباط با کلمات نوشتاری (یا چاپ شده) روبرو هستند. به همین خاطر کودکانی که با مشکل خوانشپریشی به عنوان بخشی از اختلالات یادگیری روبرو هستند، در ارتباط با هر دوی زبان گفتاری و زبان نوشتاری مشکل دارند. این مشکلات میتواند شامل شرایط زیر باشد:
- توضیح ایده و فکر، به صورتی که اغلب بیان میشود کلمات نوک زبان فرد است، اما فرد برای ادا کردن کلمات مناسب مشکل دارد. به این ترتیب فهمیدن آنچه کودک بیان میکند احتمالاً برای اطرافیان وی دشوار است، زیرا در این شرایط کودک احتمالاً از کلمات نامشخص همچون «چیز» و «این و آن» استفاده میکند، زیرا نمیتواند کلمات مناسب را برای توضیح خواسته خود پیدا کند. در نتیجه این شرایط معمولاً کودک از «اوم و اوم» کردن برای تامین زمان لازم برای یادآوری کلمه مورد نظر خود استفاده مینماید.
- مشکل در ارتباط با یادگیری کلمات جدید که کودک آنها را میشنود (برای مثال در کلاس درس) و یا آنها را میبیند (برای مثال در کتابها)
- درک سوالات و دنبال کردن جهتهایی که کودک آنها را شنیده و یا میخواند.
- ناتوانی در به یاد آوردن ترتیب اعداد (برای مثال شماره تلفنها و آدرسها)
- فهمیدن و به خاطر آوردن ایده داستان یا موضوعات طرح شده در کلاس درس
- خواندن و فهمیدن مسائل
- یادگیری واژههای شعر و ریتم آن
- نوشتن و صحبت کردن در جهت مناسب
- یادگیری حروف و اعداد
- یادگیری الفبا
- تشخیص صدای مربوط به حروف که باعث میشود یادگیری خواندن برای فرد دشوار شود.
- وارد کردن حروف نامناسب در کلمات در هنگام نوشتن آنها
- وارد کردن اعداد نامناسب در عبارتهای ریاضی به عنوان بخشی از فرآیند محاسبه
- مشکلات هجی کردن
- مشکلات یادگیری جداول زمانی
- مشکلات مربوط به تشخیص و بیان ساعت
چگونه میتوان اختلالات یادگیری را تشخیص داد؟
متخصص گفتاردرمانی (SLP) بخشی از یک تیم درمانی است که به همراه والدین، اعضای خانواده و سایر مربیان حرفهای (مثل معلم، سایر مربیان، و روانشناس) میتواند مشکلات فرد را درمان کند. به این ترتیب متخصص گفتاردرمانی وضعیت گفتار فرد (صحبت کردن و گوش کردن) و نیز توانایی یادگیری (خواندن و نوشتن) کودکی را که طبق نظر معلمان و والدین وی دچار اختلالات یادگیری است را مورد بررسی دقیق قرار میدهد. برای کودکانی که قبل از سنین مدرسه قرار دارند، متخصص گفتاردرمانی ممکن است از یک یا چند مورد از روشهای زیر برای بررسی مشکل استفاده کند:
- جمعآوری اطلاعات درباره تجربیات خواندن و نوشتن کودک در خانه. برای مثال، آیا برای کودک از کتاب یا سایر نوشت افزارهای مانند آن در خانه استفاده میشود؟ چه میزان کودک نوشتن حروف، جمله، عبارت، یا سایر مواد مانند آن توسط اعضای خانواده را مشاهده میکند؟ چه مقدار اعضای خانواده برای کودک خود داستان میخوانند؟
- مشاهده وضعیت کودک در هنگام شرکت در فعالیتهای کلاسی و گروهی
- بررسی توانایی کودک برای درک الگوهای زبانی و نوشتاری و توجه به اطلاعات نوشته شده بر روی تخته سیاه، برنامه روزانه، یا سایر موارد مانند آن
- بررسی درک کودک از کلمات و تصاویر چاپشده
- بررسی آشنایی کودک با علائم و نمادهای شناختهشده
- بررسی نحوه گرفتن کتاب در دستها و ورق زدن آن توسط کودک
- بررسی اینکه آیا کودک اسامی نوشته شده را تشخیص داده و یا میخواند.
- تشخیص اینکه آیا کودک میتواند تفاوت در ظاهر حروف کلمات را تشخیص دهد یا خیر
- بررسی اینکه آیا کودک میتواند دو کلمه همقافیه یا تعدادی کلمات همقافیه با یک کلمه خاص را بیان کند یا خیر
برای کودکان دارای سن بیشتر، متخصص گفتاردرمانی از یک یا چند مورد از اقدامات زیر برای تشخیص مشکل استفاده خواهد کرد:
- مشاهده اینکه آیا کودک میتواند اطلاعات یک کارت یا کتاب درسی را خوانده یا درک کند.
- ارزیابی توانایی شنیداری کودک و نیز بازی با کلمات (مهارتهای زبانآموزی)
- بررسی توانایی کودک برای قرار دادن حروف و صداها در کنار یکدیگر برای ساخت یک کلمه
- بررسی توانایی کودک در هجی کردن کلمات و یا صداها (برای مثال «گربه» یک کلمه دو بخشی (دو هجایی) است که از چهار حرف تشکیل شده است)
- بررسی حافظه زبانآموزی کودکان دارای سنین بالاتر با خواستن از وی برای تکرار یک مجموعه کلمات، اعداد، حروف، و صداها که به تدریج طول آنها اضافه میشود.
برای تمام کودکان، متخصصان گفتاردرمانی همچنین میتوانند از یک ارزیابی کامل زبانی استفاده کرده و عملکرد صحبت کردن کودک را از نظر شمرده صحبت کردن و انجام تمرینهای محول شده مورد بررسی قرار دهند.
تمرینهای محول شده به این منظور برای بررسی توانایی کودک برای برنامهریزی، سازماندهی، و توجه به جزئیات، مورد استفاده قرار میگیرد. برای مثال آیا کودک میتواند توانایی نوشتاری خود را به نحو مناسب انجام دهد؟ آیا کودک میتواند تکالیف خود و نیز سایر وظایف محول شده را دنبال کرده و مطابق با اهداف تعیین شده به سرانجام رساند؟
چه درمانهایی برای کودکان دچار اختلالات درمانی مورد استفاده قرار میگیرد؟
هدف از روشهای درمان برای مشکلات کلامی و زبانی برای کودکانی که دچار مشکل خواندن هستند، تمرکز بر درمان جنبههای خاص از توانایی خواندن و نوشتن است که کودک در آنها ضعیف میباشد. برای مثال، در صورتی که کودک توانایی خواندن کلمات را داشته اما نمیتواند جزئیات آنچه خوانده را درک کند، لازم است از درمانهای ادراکی برای کودک استفاده شود. در صورتی که یک کودک کم سن با مشکلات مربوط به تشخیص صداهای مختلف برای ساختن کلمات مشکل داشته باشد، احتمالاً روش درمان بر فعالیتهای مناسب بر رشد این مهارتها تمرکز خواهد داشت (برای مثال خواندن شعر، جدا کردن هجاها (سیلابها)، و سایر تمرینهای مانند آن).
برخی از تمرینهای خاص مورد استفاده به این منظور با شرکت کودک در کلاس درس ارتباط دارد. بنابراین، اقلام مورد نیاز برای این درمانها بهطور مستقیم مربوط به وسایل و امکاناتی است که در کلاسهای درس مورد استفاده قرار میگیرد. برای مثال در این زمینه از کتابهای مناسب برای بهبود توانایی خواندن، استفاده از کاغذ برای توانایی نوشتن، و انجام تمرینهای شفاهی مشابه آنچه در کلاسهای درس استفاده میشود، میتوان نام برد. به این ترتیب به کودک استراتژیهای یادگیری زبان مناسب برای شرکت در کلاسهای درسی و انجام تکالیف محول شده آموزش داده خواهد شد. برای کمک به کودک برای دستیابی به بهترین نتایج ممکن، متخصص گفتاردرمانی ممکن است بهطور نزدیک با کودک در کلاس درس شرکت کند.
علاوه بر این در ارتباط با اختلالات یادگیری میتوان از روشهای درمان خاص در ارتباط با زبان کلامی (صحبت کردن و شنیدن) به منظور کمک به کودک برای بهبود وضعیت زبان نوشتاری استفاده کرد. برای مثال، پس از شنیدن یک داستان، ممکن است از کودک خواسته شود پاسخ سوالات مربوط به داستان را بیان کرده و بنویسد. علاوه بر این ممکن است از کودک خواسته شود به صورت شفاهی و کتبی خلاصه داشتن را به زبان خود توضیح دهد.
مهارتهای مورد نیاز برای ادای کلمات ممکن است به کودک برای بهبود توانایی زبان نوشتاری آموزش داده شود. برای مثال، در صورتی که بخواهیم به کودک ادا کردن کلمات دارای حروف خاص را آموزش دهیم، ممکن است از وی بخواهیم این کلمات را از روی یک فهرست چاپ شده خوانده و تکرار کند.
متخصصان گفتاردرمانی با معلمان و سایر مربیان کودک برای طراحی استراتژیها و تکنیکهای مناسب برای رفع مشکلات کودک در کلاس درس بهطور نزدیک همکاری میکنند. برای مثال، متخصص گفتاردرمانی ممکن است با معلم درباره نحوه آموزش مطالب جدید در کلاس درس با توجه به نیازهای یادگیری کودک صحبت کند. علاوه بر این متخصص گفتاردرمانی ممکن است از استراتژیهای برنامهریزی مناسب برای کودک جهت انجام وظایف محول شده و تمرکز بر تکالیف نوشتاری استفاده نماید.