درد پایین کمر میتواند در بعضی از مقاطع زندگی بسیاری از مردم را تحت تاثیر قرار دهد. جراحان با تجربه ما هر سال هزاران نفر از این بیماران را معالجه میکنند.
بسیاری از بیماران میتوانند دردشان را بدون پیگیری توصیه‌های پزشکی با روش‌های درمانی موجود از قبیل داروهای ضد التهاب، پدهای حرارتی و استراحت معالجه کنند. با وجود این ممکن است بعضی از بیمارانی که از درد کمر رنج می‌‌برند دچار در رفتگی هسته ی دیسک یا فتق دیسک که بسیار شایع شده است، شده باشند. برای بیماران روش‌های درمانی غیر جراحی معمولا اولین و بهترین گزینه درمانی است. یکی از روش‌های غیر جراحی درمان دیسک کمر کار با فیزیوتراپ است. فیزیوتراپ برای بیماران برنامه‌های ورزشی مشخصی شامل حرکات کششی خاص را در نظر میگیرد.
آناتومی
برای اینکه علائم و نشانه‌ها و روش‌های درمانی را بشناسید بهتر است با آناتومی کمرتان که شامل آشنایی با قسمت‌های مختلف تشکیل دهنده ستون فقرات کمر و چگونگی عملکرد این بخش‌ها با هم است، آشنا شوید.
- دیسک‌های بین مهره‌ای مثل ضربه گیر بین مهره‌ها عمل میکند. بین هر مهره یک دیسک قرار دارد. هر دیسک یک حلقه بیرونی قوی از بافت‌های فیبروزی، به نام پوسته سخت خارجی و یک مرکز ژلاتین مانند، به نام هسته‌ی دیسک دارد.
- پوسته سخت خارجی، بیرونی ترین و سخت ترین بخش دیسک است. در واقع یک رباط قوی است که به اتصال مهره‌ها به هم کمک میکند. هسته ی مرکزی دیسک به عنوان ضربه گیر اصلی عمل میکند.
- فتق دیسک زمانی اتفاق میافتد که بافت فیبروزی بیرونی دیسک‌های بین مهره ای (پوسته خارجی) صدمه دیده باشند و مواد نرم درون هسته دیسک بر اثر آسیب دیدگی از فضای اصلی خود بیرون بیایند. اگر بخش حلقوی در نزدیکی مجرای ستون فقرات پاره شود، مواد درونی هسته دیسک به سمت کانال ستون فقرات فشار داده وارد میکنند.
علت دیسک کمر
بیرون زدگی هسته دیسک در جوانان و میانسالان متداول تر است و به ندرت در کودکان اتفاق میافتد. تغییرات تحلیل برنده در ستون فقرات که با بالا رفتن سن و پیر شدن اتفاق میافتد احتمال پیشرفت فتق دیسک را کاهش میدهد. زیرا در پیری هسته مرکزی دیسک‌ها کاملا خشک میشود، احتمال اینکه به بیرون از دیسک بلغزد کم میشود.
دیسک‌ها ممکن است بر اثر فشار زیاد و ناگهانی دچار فتق شوند. برای مثال، افتادن از نردبان و فرود آمدن به حالت نشسته میتواند فشار زیادی را به ستون فقرات وارد کند. اگر این فشار بسیار زیاد باشد میتواند باعث شکستن مهره‌ها یا فتق دیسک شود. خم شدن فشار زیادی بر روی دیسک‌های بین مهره‌ها وارد میکند. اگر شما خم شوید و سعی کنید که اشیا خیلی سنگین را از روی زمین بلند کنید و این فشار ممکن است باعث فتق دیسک شود.
دیسک‌ها همچنین ممکن است با وجود فشار کم نیز دچار فتق شوند معمولاً فتق دیسک به خاطر ضعف بخش‌های حلقوی بر اثر آسیب‌های مکرری که به آنها وارد شده است به وجود میآید. وقتی که پوسته خارجی ضعیف تر میشود، برداشتن وسایل سبک یا خم شدن‌های ساده میتواند فشار خیلی زیادی را بر روی دیسک‌ها وارد کند. دیسک‌های ضعیف ممکن است حتی با انجام کارهایی که شاید اگر پنج سال پیش انجام می‌دادید دچار مشکل نمی‌شد اکنون بیرون بزند. این مشکل به آثار بالا رفتن سن بر روی ستون فقرات است. پیری شایع ترین دلیل برای فتق دیسک در ستون فقرات کمری است.
عوامل خطرناک
دیسک‌ها در ستون فقرات کمری (یا کمر) به عنوان ضربه گیر برای کاهش احتمال آسیب دیدگی در طول انجام فعالیت‌های فیزیکی شما عمل میکند. وقتی که فتق اتفاق میافتد لایه بیرونی دیسک پاره میشود و باعث میشود مایع ژلاتینی درون دیسک به بیرون نشت کند. این نشت مایع ژلاتینی کانال نخاعی و ریشه‌های عصبی را تحت فشار قرار میدهد. مواد شیمیایی که هسته دیسک‌ها در اطراف عصب‌ها آزاد میکنند نیز میتواند منجر به فتق دیسک شود. بعضی از عوامل خطرناک متداول فتق دیسک کمر عبارتند از:
- از دست دادن استحکام و ضعیف شدن دیسک به خاطر کهولت سن.
- الگوی نامناسب زندگی مثل داشتن اضافه وزن، ورزش نکردن و سیگار کشیدن.
- طرز ایستادن و نشستن نادرست.
- برداشتن غیر صحیح وسایل از زمین و زخم شدن‌های نادرست مکرر.
درد دیسک کمر به کجا می‌زند؟
دیسک کمر به دو صورت میتواند مشکل ساز شود. اول اینکه موادی که از هسته دیسک به داخل کانال نخاعی نشت کردند به عصب‌های کانال نخاعی فشار وارد میکنند. شواهدی وجود دارد که نشان میدهد مواد درونی هسته مرکزی باعث تحریک شیمیایی در ریشه‌های عصبی میشود. فشار بر روی ریشه‌های عصبی و تحریک عصبی هر دو مشکلاتی را در عملکرد ریشه‌های عصبی به وجود می‌آورند. ترکیبی از دو مورد ذکر شده میتواند باعث درد ،ضعف کرخی در مناطقی از بدن شود که عصب‌های حسی وجود دارند.
فشرده شدن عصب
در فتق دیسک، لغزش دیسک به خودی خود نمی‌تواند بیمار را دچار درد کند. فشاری که دیسک لغزش یافت بر روی عصب وارد میکند باعث درد بیمار میشود. این درد ریشه عصب، درد رادیکولار نامیده میشود و این درد ممکن است در دیگر قسمت‌های بدن نیز احساس شود. برای مثال درد رادیکولار در قسمت کمری ستون فقرات در پایین پا و در قسمت گردن ستون فقرات در پایین بازو حس میشود دردی که به وسیله عصب‌های تحت فشار در پا وجود میآید سیاتیک یا رادیکوپاتی نامیده میشود.
درد دیسک
وقتی که دیسک تحلیل رفته باشد بیمار درد را دقیقا در همان محل دیسک احساس میکند این درد، درد محوری نامیده میشود. درد ناشی از فشردگی عصب و درد دیسک هر دو از علائم فتق دیسک هستند. این فتق ممکن است در مهره‌های گردن یا مهره‌های وابسته به قفسه سینه و یا مهره‌های کمر اتفاق بیفتد. معمولا کمر شایع ترین محل برای لغزش دیسک است زیرا کمر انسان بیشترین فشار را در طول روز نسبت به سایر قسمت‌های ستون فقرات متحمل میشود. نتایج سی تی اسکن و ام آر آی‌ها مهم هستند اما نه به اندازه تشخیص دلیل درد از روی علائم بیمار که با معاینه فیزیکی توسط پزشک انجام میشود.
درد دیسک کمر در کجا حس میشود؟
بسیاری از که کسانی که فتق دیسک دارند هیچ گونه علائمی ندارند. وقتی که دیسکی به بیرون بلغزد غشاء بیرونی نخاع یا عصب‌های ستون فقرات را تحریک میکند و درد را به وجود می‌آورد. اگر دیسک ریشه‌های عصبی در ستون فقرات را تحت تاثیر قرار دهد، ضعف یا کرخی را در بخش‌هایی از بدن که مربوط به تحت فشار قرار گرفتن اعصاب است را به وجود می‌آورد. اگر دیسک لغزید ولی هیچ عصبی را تحت فشار قرار ندهد درد را در قسمت کمرتان حس می‌کنید یا اینکه هیچ یک از علایم دیسک کمر را نخواهید داشت.
وقتی که دیسک لغزیده و روی عصبی در قسمت کمر فشار وارد کند علائم زیر را به وجود می‌آورد:
- به خاطر فشار بر روی عصب‌های سیاتیک درد در ناحیه نشیمنگاه و قسمت پایین پا تا مچ پا یا کف پا در جریان است. درد کمر با درد پا همراه است.
- سوزش (احساس سوزن سوزن شدن) یا بی حسی در یک پا. سوزن سوزن شدن ممکن است از نشیمنگاه یا پشت زانو شروع شود و در ران، مچ و کف پا ادامه پیدا کند.
- درد قسمت جلوی ران
- درد شدید ماهیچه ای و گرفتگی شدید عضلانی
ضعف در پاها و از دست دادن کنترل مثانه و روده از علائم شایع ناشی از فشار شدید بر روی ریشه‌های عصبی است که یک مشکل به نام سندروم دم اسبی را به وجود می‌آورد. سندروم دم اسبی یک مشکل بسیار نادر و در عین حال بسیار جدی است. کسی که علائم سندروم دم اسبی را داشته باشد باید به پزشک مراجعه کند.
تشخیص
معاینات پزشکی
پزشک در معاینه بالینی بر اساس علائم بیمار تصمیم میگیرد که کدام یک از آزمایشات زیر را انجام دهد.
- عملکرد عصب‌ها در مناطق خاصی از بازوها و پاها- پزشک برای بررسی نشانه‌های ریشه عصب فشرده در بیمار از چکش پزشکی که برای تشخیص واکنش استفاده میشود بهره میگیرد و واکنش آنی بیمار را بررسی میکند. دکتر همچنین ممکن است تست حسی را نیز برای بررسی واکنش ریشه‌های عصبی بیمار نسبت به درجه حرارت بالا و پایین را نیز انجام دهد.
- قدرت عضلانی- با استفاده از تست‌های عصبی پزشک میتواند قدرت عضلانی بیمار را بررسی کند برای تعیین اینکه فتق دیسک ریشه‌های عصبی را تحت فشار قرار داده یا خیر. پزشک برای تعیین تحلیل، انقباض یا هرگونه وضعیت غیرطبیعی در ماهیچه‌ها نیز از ارزیابی بصری استفاده میکند.
- درد در هنگام حرکت یا تماس- پزشک با دست زدن به بخش‌های خاص از ستون فقرات بیمار میتواند به دلیل درد بیمار پی ببرد. با تماس مناطق مشخصی میتوان به اختلال عملکرد مفصل ساکروایلیاک پی برد زیرا این مفصل دردناک میشود و این درد نشان دهنده اختلال در عملکرد مفصل است. دردی که هنگام صاف کردن پاها به وجود می‌آورند میآید میتواند به دلیل عصب فشرده باشد. دیسکی که دچار تحلیل شده است میتواند باعث به وجود آمدن درد و فشار در کمر شود.
ارزیابی علائم خاص
محل درد، اینکه درد چگونه احساس میشود و اثرش بر روی فعالیت‌های خاص، درمان‌ها و موقعیت‌ها، بررسی کامل علائم شامل محل درد، توصیف چگونگی درد، و اثرش بر روی فعالیت‌های خاص، وضعیت یا درمان‌هایی که برای درد انجام میشود همه از فاکتورهایی هستند که منبع درد را مشخص میکند.
سابقه پزشکی
برای پیشگیری یا تشخیص شرایطی که باعث درد بیمار میشود، پزشک سابقه پزشکی کامل بیمار را بررسی میکند. که سابقه پزشکی شامل تشخیص‌های قبلی ،مشکلات مکرر، داروهایی که استفاده میکند، سابقه خانوادگی بیمار در رابطه با این بیماری، معالجات و جراحی‌های گذشته بیمار، واکنش بیمار نسبت با آن درمان‌ها و دیگر مشکلات احتمالی بیمار میشود.
تست تشخیصی
پزشک برای تشخیص مشکل بیمار ممکن است یکی از تست‌های تشخیصی را درخواست کند. این تست میتواند بیرون زدگی دیسک را تایید کند و یا اطلاعات بیشتری درباره محل فتق دیسک یا ریشه عصب فشرده به پزشک بدهد. این تست‌های تشخیصی عبارتند از:
سی تی اسکن
در این تست ابتدا اشعه ایکس را از بدن بیمار عبور می‌دهند سپس تصاویری متقاطع از ستون فقرات تهیه میشود.
اسکن ام آر آی
این تست برای بررسی سلامت عصب‌های ستون فقرات و آناتومی ستون فقرات به پزشک کمک میکند. این اسکن اطلاعاتی رل درباره وضعیت ستون فقرات، هیدراته شدن و طرز قرارگیری دیسک‌ها را ارائه میکند. نتایج ام آر آی یا تست‌های دیگر به تنهایی دلیل بر وجود فتق دیسک یا دیسک تحلیل رفته نیستند. در بسیاری از بزرگسالانی که ۳۰ سال یا بیشتر یا بیشتر از ۳۰ سال دارند ممکن است تا اندازه ای با مشکلات دیسک مواجه باشد، اما تعداد محدودی از این افراد ممکن است به همراه مشکل شان درد را نیز تجربه کند. برای رسیدن به یک تشخیص صحیح لازم است معاینه بیمار و بررسی علائم بیمار با نتایج به دست آمده از ام آر آی یا تست‌های دیگر تطبیق داده شود. پزشک تنها با تشخیص صحیح میتواند درمان موثر را برای بیمار تجویز کند.
درمان فتق دیسک
برای بسیاری از بیماران درمان فتق دیسک قبل از عمل جراحی فتق دیسک درمان‌های مراقبتی و به عبارتی روش‌های غیر جراحی شروع میشود. اگرچه در بعضی موارد انجام عمل جراحی توصیه میشود.
درمان‌های مراقبتی
درمان فتق دیسک به علائمش بستگی دارد .اگر علائم رو به بهبود باشد، پزشک شما ممکن است پیشنهاد کند صبور باشید و منتظر بهبود وضعیت دیسک کمر بمانید. اما اگر علائم به طور پیوسته بدتر شوند پزشک شما احتمالاً عمل جراحی را توصیه میکند بسیاری از کسانی که در ابتدا مشکلاتی را به خاطر فتق دیسک دارد بعد از گذشت چند هفته یا چند ماه متوجه میشوند که علائم به طور کامل برطرف شده است.
تحت نظر بودن
ممکن است مشکل شما درمان خاصی نیاز نداشته باشد غیر از این که صبور باشید تا از بهبود مشکل تان اطمینان حاصل کنید. اگر دردتان قابل تحمل است و علائم فشار عصب‌ها و نخاع بدتر نشده باشد پزشک شما توصیه میکند که صبور باشید و منتظر بهبودی کامل بمانید.
دارو درمانی
بر اساس شدت درد بیمار میتوان از داروها برای کنترل درد استفاده کرد. مسکن‌های در دسترس مانند ایبوپروفن، تایلنول(™) و بعضی از داروهای ضد التهاب جدید تر، میتوانند موثر باشد دستورالعمل داروها را با دقت مطالعه کنید و بیش از حد از مجاز از داروها استفاده نکنید.
اگر این نوع از داروها نتواند درد را کنترل کند پزشک شما ممکن است داروهای مخدر قوی تر یا داروهای مسکن غیر مخدر تجویز کند. قرص‌های ضد درد قوی مسکن‌های خیلی قوی اما اعتیاد آور هستند قرص‌های غیر مخدر مسکن اعتیاد کمتری را نسبت به قرص‌های مخدر دارد اما تا حدودی اثرات این قرص‌ها بر روی درد کمتر است.
استراحت
اگر درد شدیدتر شد، بهتر است که چند روزی کارتان را تعطیل کنید و فعالیت‌های تان را کاهش دهید ممکن است پزشک استفاده از بریس ستون فقرات را تجویز کند تا حرکات اطراف دیسک آسیب دیده را محدود کند. بعد از دو روز شما باید حرکات تان را شروع کنید. با برنامه پیاده روی آرام شروع کنید و مسافتی را که هر روز پیاده می‌روید افزایش دهید.
فیزیوتراپی
پزشکان برای بیمارانی که فتق دیسک دارند و معمولاً فیزیوتراپی را تجویز میکنند. یک برنامه توان بخشی مناسب به تسکین درد و التهاب کمک میکند. قدرت و تحرک شما را افزایش میدهد و به شما کمک میکند فعالیت‌های روزانه خود را با سهولت و توانایی بیشتر انجام دهید.
جلسات درمانی به منظور کمک به کنترل علائم و توان بخشی شما برای از سرگیری فعالیت‌های طبیعی طراحی میشوند.
تمرینات بر روی تقویت توان و تناسب کمر و ماهیچه‌های شکمی متمرکز است. اهمیت این روش درمانی این است که به شما کمک میکند با انجام ورزش‌های صحیح از کمر خود مراقبت کنید و همین طور در هنگام عود بیماری بتوانید از خود مراقبت کنید. زمان بندی جلسات درمان ممکن است ۲ تا ۳ بار در هفته به مدت شش هفته باشد.
اهداف فیزیوتراپی این است که به شما کمک کند تا:
- به شما یاد بدهد که چطور شرایط را مدیریت کنید و علائم را کنترل کنید.
- فعالیت‌های مناسب را از سر بگیرید.
- حالت صحیح بدن و حرکات را برای کاهش فشار کمر یاد بگیرید.
- انعطاف پذیری و قدرت آن را افزایش دهید.
تزریق اپی دورال استروئید(ESI)
تزریق اپی دورال استروئید معمولاً برای دردهای شدید ناشی از تحریک ریشه‌های عصبی به خاطر فتق دیسک تجویز میشود. پزشکان معمولاً تزریق اپی دورال استروئید را پیشنهاد نمی‌کند مگر اینکه جراحی سریع ترین گزینه برای بهبود بیمار باشد. تزریق اپی دورال استروئید فقط در حدود نیمی از موارد باعث کاهش درد فتق دیسک میشود.
درمان‌های جراحی
برای مثال برای بیمارانی که علائم تحت فشار قرار گرفتن اعصاب در اثر فتق دیسک را دارند که این عصب‌های فشرده باعث ایجاد وضعیت وخیم و ضعف شدید در بازوها و پاها شده است، درد عصبی نورولوژیکی تنها با عمل جراحی سریع ستون فقرات کنترل میشود. در این موارد جراحی ستون فقرات بهترین روش برای بهبود عصب است. در این موارد اگر عمل جراحی انجام نشود آسیب‌هایی که به عصب وارد شده است دائمی میشود.
به طور نسبی در تعداد کمی از شرایط نادر انجام جراحی فوری توصیه میشوند. سندروم دم اسب یکی از این شرایط است. سندروم دم اسب معمولاً با ضعف شدید با یا اختلال ناگهانی در عملکرد مثانه و روده همراه است و به درمان‌های دارویی سریع و عمل جراحی نیاز دارد. درمان‌های جراحی برای فتق دیسک به چندین فاکتور از قبیل مشکلات خاص شما و تجربه جراح شما بستگی دارد.
- لامینوتومی و دیسککتومی
- میکرودیسککتومی
- دیسککتومی اندوسکوپیک
عوارض
مانند همه روش‌های جراحی، عمل جراحی کمر نیز عوارضی دارد زیرا جراحی در اطراف نخاع انجام میشود، عمل جراحی کمر همیشه فوق العاده حساس و خطرناک است. عجله نکنید و با دقت خطرات احتمالی عمل جراحی ستون فقرات را با پزشک خود بررسی کنید. مطمئن شوید با خطرها و فواید روش درمانی که پزشک تان برای شما در نظر دارد کنار آمده اید و مشکلی ندارید.
