در حال حاضر در مطالعات متعدد، تاثیر اشکال مختلف درمان بیوفیدبک ( با استفاده از آرامش عضلانی خاص، تنفس صحیح و تمرینات ذهنی ) برای درمان بیشتر از ده نوع از اختلالات سلامت اثبات شده است. درمان بیوفیدبک با کاهش آشفتگی سمپاتیک، به کاهش طیف وسیعی از علائم کمک میکند. درمان بیوفیدبک یا “بازخورد زیستی” یک روش درمان بدنی- ذهنی است که به افراد میآموزد چگونه از طریق شناسایی و تغییر فعالیتهای ذهنی خاص و واکنشهای فیزیکی، به نحو موثرتری بدن خود را به طور آگاهانه کنترل کنند تا بتوانند سلامت خود و پاسخهای استرسی بدن خود را بهبود دهند و یا روند درمانی خود را تسریع بخشند. بیوفیدبک درمانی به عنوان یک مسکن طبیعی عمل میکند. در بیوفیدبک، بیماران سنجش پاسخهای فیزیولوژیکی خود را دنبال میکنند – و همزمان با حرکت آنها در جهت سلامت بیشتر، تقویت مثبت و یادگیری صورت میگیرد. اما درمان بیوفیدبک تنها برای کنترل اختلالات روانی مفید نیست؛ بلکه در بهبودی ضایعات و درد مزمن نیز استفاده از این درمان رواج پیدا کرده است.
انواع بیوفیدبک
پزشک ممکن است از چند روش مختلف بیوفیدبک استفاده کند. تعیین روش مناسب برای شما بستگی به مشکلات و اهداف بهداشتی شما دارد. روشهای بیوفیدبک عبارتند از:
- امواج مغزی. این روش از سنسورهای جمجمه استفاده میکند تا امواج مغزی را با استفاده از الکتروانسفالوگرافی (EEG) نظارت کند.
- بیوفیدبک تنفسی. در طول بیوفیدبک تنفسی، باندهایی در اطراف شکم و قفسه سینه شما برای نظارت بر الگوی تنفس و اندازهگیری نرخ و حجم دم و بازدم در نواحي مختلف شکم و قفسه سینه، قرار داده میشوند.
- ضربان قلب. در این نوع بیوفیدبک، حسگر بر روی انگشتان یا لاله گوش نصب میشود، توسط دستگاهی به نام فوتوپلتیسموگراف (PPG) ضربان قلب رصد میشود. همچنین میتوان با استفاده از حسگرهای قرار دادهشده بر روی قفسه سینه، نیمتنه پایین بدن و یا مچ دست نیز از طریق دستگاه الکتروکاردیوگرام (ECG) ضربان قلب و تغییرپذیری ضربان قلب (HRV) را اندازه گرفت.
- عضله. این روش بیوفیدبک شامل قرار دادن سنسورهایی روی عضلات اسکلتی با الکترومیوگرافی (EMG) برای نظارت بر فعالیت الکتریکی است که باعث انقباض ماهیچهای میشود.
- غدد عرق. حسگرها در اطراف انگشتان، کف یا مچ دست بسته میشوند، سپس با استفاده از دستگاه الکترودرموگراف (EDG) فعالیت غدد عرق و میزان تعریق آنها اندازهگیری میشود. از این طریق میتوان به میزان اضطراب افراد پی برد.
- درجه حرارت. حسگرها به انگشتان دست یا پا متصل شده و جریان خون ورودی به پوست شما اندازهگیری میشود. از آنجا که هنگام استرس، درجه حرارت پایین میآید، بنابراین کاهش درجه حرارت میتواند هشداری برای شروع تمرینات ریلکسیشن یا تمدد اعصاب باشد.
بیوفیدبک تراپی چه مزایایی دارد؟
بیوفیدبک دارای عناصر مثبت زیادی، از جمله موارد زیر است:
- این نوع درمان غیر تهاجمی است که مزایای فراوانی در خود دارد.
- این روش کمک میکند تا مردم بیشتر از ارتباط قوی بین بدن و ذهن خود آگاه شوند.
- این روش افراد را قادر میسازد تا کنترل بیشتری بر علائم و سلامت کلی بدن خود داشته باشند.
- این روش میتواند به کاهش، و در برخی موارد، به حذف کامل، نیاز به دارو و سایر روشهای درمان کمک کند (این مزیت به ویژه برای افرادی مفید است که نمیتوانند از دارو استفاده کنند، اثر دارو بر روی آنها بسیار کم است و یا عملا استفاده از دارو اثری بر روی آنها ندارد، نمیتوانند دارو را تحمل کنند، و یا ترجیح میدهند به جای استفاده از دارو از روشهای جایگزینی که دسترس هستند استفاده کنند.)
- این روش میتواند اثربخشی روان درمانی را از طریق کمک به بیماران در آگاهی بیشتر از مسائل روانی/عاطفی (مثلا انکار، ترس یا مقاومت)، که ممکن است مانع پیشرفت آنها شود، بهبود بخشد.
- با گذشت زمان، شما قادر به تمرین تکنیکهای خود هستید تا بتوانید علائم خود را مدیریت کنید.
این روش برای چه کسانی مناسب است؟
کسانی که به طور ویژه از آموزش بیوفیدبک بهره میبرند عبارتند از:
- هر کسی تحت درمان بدون تاثیر قرار دارد.
- افرادی که تحمل مصرف داروها را ندارد یا مصرف دارو برای آنها ضرر دارد.
- زنان باردار یا شیرده
- بیماران که روشهای خود کنترلی را قدر میدانند و درگیر پروسه درمان خود هستند.
بیوفیدبک چه بیماریهایی را درمان میکند؟
اختلالاتی که معمولا با درمانهای بیوفیدبک بهبود مییابند عبارتند از:
- درد مزمن
- تنش عضلانی یا اسپاسم
- بی اختیاری ادرار (تمایل مکرر به ادرار کردن)
- فشار خون بالا (فشار خون بالا)
- تنش یا سردرد میگرنی
- نشانههای TMJ (اختلال عملکرد مفاصل تمپوروماندیبولار)
- خواب کم یا بیخوابی
- علائم گوارشی شامل یبوست، IBS و اسهال
- اضطراب و افسردگی
- اختلالات اشتها
- اختلالات طیف ADHD و اوتیسم
- صرع
- درمان سرطان
- بیماری قلبی
- و در مورد هر اختلال دیگر که تحت تاثیر استرس بدتر میشود
بیوفیدبکتراپی چگونه عمل میکند؟
در اینجا یک مرور کلی از آنچه شما میتوانید از جلسه درمان بیوفیدبک انتظار داشته باشید، ارائه شده است:
- در ابتدا پزشک طی انجام چندین آزمایش، وضعیت بیمار را ارزیابی میکند. این آزمایشها به پزشک کمک میکند تا تععین کند علائم بیمار چگونه با آموزش تغییر و دستکاری مهارتهای رفتاری فیزیکی و ذهنی غیر ارادی، کاهش مییابد.
- بیوفیدبک نیاز به تجهیزات تخصصی دارد. دستگاه بیوفیدبک سیگنالهای فیزیولوژیکی (مانند ضربان قلب و موج مغزی) را به صورت اطلاعات معنیدار ارائه میدهد که برای بیمار قابل درک باشد. انواع آزمایشاتی که اغلب در درمانهای بیوفیدبک استفاده میشود، آزمایشاتی هستند که دمای پوست، ضربان قلب، تنش عضلانی و فعالیت امواج مغزی را اندازهگیری میکنند. دستگاههای بیوفیدبکی که برای انجام این آزمایشها مورد استفاده قرار میگیرند عبارتند از اسکنهای سطح پوست، الکترومیوگرافی و اسکن مغزی MRI.
- در حال حاضر، محبوب ترین نوع درمان بیوفیدبک که توسط پزشکان انجام میشود، “الکتروانسفالوگرافی نوروفیدبک” نامیده میشود. اختلالات اضطرابی یکی از انواع بیماریهای بهداشتی است که از طریق این آموزش بیولوژیکی درمان میشوند، اگرچه سایر کاربردهای رایج این درمان شامل مدیریت درد است. در بسیاری از تجهیزات بیوفیدبک، الکترودهای کوچک به پوست بیمار متصل میشوند. این الکترودها سیگنالها را به یک مانیتور قابل مشاهده، ردیابی و نشان دادن علائم فیزیولوژیکی به بیمار میفرستد.
- از آنجا که جلسات نیاز به مشارکت فعال بیمار دارد، درمان بیوفیدبک تا حدودی مشابه جنبههای خاصی از فیزیوتراپی است. همانند فیزیوتراپی، آموزش بیوفیدبک معمولا شامل تمرین در خانه بین جلسات است، از جمله برخی از روشهای آزمون و خطا برای تعیین آنچه که بهترین تاثیر را دارد، نیاز به صبر و تحمل بیمار دارد.
- بیشتر جلسات درمان بیوفیدبک حدود 30 تا 60 دقیقه طول میکشد. دوره درمان معمول معمولا دو تا سه ماه طول میکشد تا بیماران بیشترین مزایا را بدست آورند. با این حال، برخی از بیماران تصمیم به شرکت در درمان بیوفیدبک برای مدت طولانی، گاهی حتی برای سالها میگیرند. هدف این است که بیمار بتواند تکنیکهای خودمراقبتی را که خود از درمانگرش آموخته است، حتی پس از پایان جلسات رسمی و بدون استفاده از دستگاههای مانیتوری، تمرین کند.
تفاوت نوروفیدبک با بیوفیدبک چیست؟
نوروفیدبک یک نوع خاص از بیوفیدبکتراپی است.
- بازخورد الکتروانسفالوگرافی (EEG) یک راه دیگر برای اشاره به نوروفیدبک است. نوروفیدبک اساسا یک نوع بیوفیدبک است که امواج مغزی (فعالیت الکتریکی مغز) را با استفاده از الکتروانسفالوگرام یا EEG اندازه گیری میکند.
- EEGها میتوانند افزایش یا کاهش فعالیت در مناطق مختلف مغز را بسته به اقدامات فرد، اندازه گیری کنند. این کار به آموزش خود تنظیمی کمک میکند و خود تنظیمی امکان کنترل بیشتر بر پاسخ استرس ناشی از فعالیت سیستم عصبی مرکزی (به ویژه سیستم عصبی اتونومیک) را فراهم میآورد.
- یک اصل کلیدی نوروفیدبک این است که “نوسانات الکتریکی” (مانند امواج تتا یا امواج بتا) بر آگاهی، هیجان و توانایی عملکرد تاثیر میگذارد و فعالیتهای نامناسب در برخی مناطق کلیدی مغز، با اختلالات روانی مرتبط است.
- مانند دیگر اشکال بیوفیدبک، نوروفیدبک مشکلاتی را برطرف میکند که در اثر استرس و مقررات انسانی مغز بدتر شده است. این موارد عبارتند از: اختلالات طیف افسردگی، اختلال توجه و اختلالات رفتاری، اختلالات خواب، سردرد و میگرن، اختلال اضطراب و اختلالات هیجانی.
نتیجه این روش چیست؟
موفقیت درمان بیوفیدبک بستگی به عوامل متعددی دارد، از جمله چگونگی استفاده از تکنیکهایی که در طول درمان در زندگی روزمره یاد میگیرید. اگر بیوفیدبک برای شما موفقیت آمیز باشد، ممکن است به شما کمک کند علائم بیماری خود را کنترل کرده یا مقدار داروی مصرفی را کاهش دهید. در نهایت، شما میتوانید تکنیکهای بیوفیدبک را که خودتان یاد میگیرید، تمرین کنید. هرچند ممکن است لازم باشد که درمان استاندارد خود را برای شرایط خود ادامه دهید. به یاد داشته باشید که یادگیری بیوفیدبک ممکن است زمانبر باشد.
آیا این روش خطرناک است؟
از آنجا که این درمان شامل مصرف دارو نیست، بسیاری از افراد این روش را نسبت به روشهای مرسومی که برای درمان اختلالات از داروها استفاده میکنند، ایمنتر میدانند. با این حال، برخی نگرانیهای احتمالی وجود دارد. و مزایا میتواند بسته به هر بیمار به شدت متفاوت باشد.
عوارض جانبی که بعضی از افراد پس از انجام درمان بیوفیدبک تجربه میکنند عبارتند از: اضطراب، کمبود حافظه، تمرکز ضعیف، نگرانی در مورد نتایج، بیتوجهی، خستگی و خواب آلودگی. برخی از افراد عمدتا به علت تغییرات در امواج مغزی، کشف احساساتی که ممکن است مقابله با آن برای آنها سخت باشد و استفاده از تجهیزات الکتریکی، این اثرات را تجربه میکنند.
هزینههای درمان بیوفیدبک مربوط به چیست؟
هزینههای درمان بیوفیدبک از بیمار به بیمار بستگی به شرایط فردی دارد. آمارها نشان میدهند که هزینه سه سال درمان نوروفیدبک برای ADHD کمتر از مصرف دارو به مدت سه سال است. از طرف دیگر بیوفیدبکتراپی موجب صرفه جویی در هزینه نیز میشود. به عنوان مثال، اگر یک راننده مبتلا به ADHD مهارتهای تمرکز خود را با بیوفیدبک بهبود بخشد، تعداد تصادفات اتومبیل کمتری خواهد داشت. علاوه بر این، افراد مبتلا به سردردهای میگرنی، کمتر به اتاق اورژانس نیاز پیدا میکنند و هر سال مبلغ زیادی را پس انداز میکنند. قبل از شروع یک دوره درمان، با پزشک مشورت کنید.
پرسش و پاسخ
برخی ازسوالات متداول مردم درباره استفاده از بیوفیدبک و نوروفیدبکتراپی عبارتاند از:
استفاده از بیوفیدبک برای چه کسانی مناسب نیست؟
ممکن است بیوفیدبک برای تمامی بیماران موثر واقع نشود. عواملی که در اینکه بیمار تا چه اندازه به جلسات بیوفیدبک خوب پاسخ دهد، به یک سری شرایط بستگی دارد که عبارتند از: تمایل به تمرین در خانه، امواج مغزی خاصی که آموزش و پرورش داده شدهاند، تجربه حرفهای، ژنتیک، اینکه آیا فرد مبتلا به اختلالات متعدد و اختلالات ناشناخته عصبی بوده است یا خیر.
هر جلسه درمان بیوفیدبک چه مدت است؟
ارزیابی اولیه حدود 90 دقیقه طول میکشد. هر جلسه درمان بیوفیدبک حدود 50 دقیقه طول میکشد.
یک جلسه بیوفیدبک تراپی چقدر طول میکشد؟
اکثر دورههای بیوفیدبک تراپی بین 12 تا 30 جلسه هستند. تعداد جلسات درمان از یک بار در هفته تا دو بار در روز متغیر است. بررسی پیشرفت در انتهای هر جلسه صورت میگیرد، و بررسی دقیق هر 10 جلسه یکبار انجام میشود. تصمیمات مهم در مورد ادامه درمان در هر زمان گرفته میشوند.
داشتن پزشکی برای آموزش بیوفیدبک تا چه اندازه اهمیت دارد؟
مطالعات نشان میدهد که بیوفیدبک برای هر اختلالی تنها زمانی موثر واقع میشود که شما یک پزشک خوب و شناخته شده در زمینه بیوفیدبک داشته باشید. بیوفیدبک تراپی موفقیت آمیز، در برگیرنده فردی دلسوز، پزشک بیوفیدبک مراقبت کننده و ابزار بیوفیدبک میباشد.
