اسکلروز چندگانه که به نام ام اس نیز شناخته میشود، یک بیماری مزمن است که به سیستم عصبی مرکزی بدن انسان همچون مغز، ستون فقرات و اعصاب بینایی حمله میکند. در شرایط حاد، بیمار ممکن است در نتیجه ابتلا به این بیماری دچار فلج یا کوری شود، در حالی که در موارد خفیفتر احتمال ایجاد بیحسی در اعضای بدن وجود دارد.
ام اس (MS) چیست؟
بیماری ام اس (MS) زمانی ایجاد میشود که غشای محافظ (غلاف میلین) اطراف فیبرهای عصب در مغز و ستون فقرات آسیبدیده و این شرایط باعث ایجاد پلاکت یا جراحت در عصب به صورت تصادفی شود. این آسیبها در نهایت میتوانند در پیامهای ارسال شده از طریق سیستم عصبی اختلال ایجاد کنند. به این ترتیب بکارگیری اصطلاح اسکلروز برای این بیماری به معنی آسیبدیدگی است و به این خاطر برای آن از عنوان چندگانه استفاده میشود که معمولاً در نقاط مختلف سیستم عصبی مشاهده میگردد.
این بیماری میتواند شرایط بسیار متفاوتی را برای افراد مبتلا ایجاد کند و به همین خاطر هیچ دو نفر مشخصی وجود ندارند که علائم ام اس کاملاً مشابه باشد. دلیل ابتلای افراد به این بیماری ناشناخته بوده و هنوز درمانی برای آن پیدا نشده است. به هر حال، امروزه از روشهای درمانی خاص برای کاهش علائم بیماری و آهسته کردن فرآیند پیشرفت آن در بدن استفاده میشود.
ام اس یک بیماری رایج در بین انسانها است
طبق پیشبینیها حدود 2،500،000 نفر در سراسر جهان به بیماری ام اس مبتلا هستند. این افراد معمولاً در گروههای زیر قرار میگیرند:
- افراد جوان- علائم این بیماری در ابتدا در سنین بین 20 تا 50 سالگی ایجاد میشود.
- زنان- 70 درصد موارد ابتلا به این بیماری در بین زنان است.
- افراد سفید پوست- بیش از 98 درصد موارد ابتلا به این بیماری در بین افراد سفید پوست مشاهده میشود.
- افرادی که در مناطق معتدل زندگی میکنند- این بیماری معمولاً در خط جغرافیایی 40 و 60 درجه شمال و جنوب خط استوا مشاهده میشود.
- افرادی که در بین اعضای خانواده خود سابقه ابتلا به بیماری ام اس دارند- بین 10 تا 20 درصد افراد مبتلا به ام اس دارای سابقه ابتلا به این بیماری در بین اعضای خانواده خود هستند و به همین خاطر بیان میشود این بیماری میتواند ریشه ژنتیک داشته باشد.
انواع موارد ابتلا به بیماری ام اس
بیماری ام اس (MS) میتواند با الگوهای مختلف در افراد مشاهده شود. بعضی افراد مبتلا به این بیماری ممکن است به شدت ناتوان شوند، اما سایرین ممکن است با یک یا دو حمله در طول زندگی خود مواجه شده و مابقی زندگی خود را بدون علایم بیماری ام اس سپری کنند. به هر حال تعداد دفعات حمله و شدت آنها در افراد قابل پیشبینی نمیباشد. انواع موارد ابتلا به ام اس به شرح زیر هستند:
- ام اس عود کننده- فروکش کننده- در حدود 85 درصد افراد مبتلا به بیماری ام اس (MS) در ابتدا با این نوع از بیماری مواجه میشوند. به این ترتیب فرد با دورههای عود بیماری روبرو میگردد که در این دورهها علائم عصبی در فرد بیمار مشاهده میشود. این دورهها برای چند روز، چند هفته یا چند ماه دوام و ماندگاری دارند و سپس بطور کامل یا محدود برطرف میگردند. فواصل زمانی بین حملهها در این حالت میتواند در بین افراد مختلف بسیار متفاوت باشد. به هر حال، بطور میانگین امکان مشاهده این حملهها هریک سال یا دو سال یک بار وجود دارد.
- ام اس پیش رونده اولیه- این حالت در حدود 10 درصد افراد مبتلا به بیماری ام اس (MS) را پوشش میدهد. این افراد با عود مجدد بیماری مواجه نمیگردند، اما به تدریج دچار ناتوانی شده و مشکل آنها با گذشت زمان بهبود نیافته یا بهتر نمیشود.
- ام اس عود کننده- فروکش کننده ثانویه- در افرادی مشاهده میشود که دچار مشکل ام اس (MS) عود کننده- فروکشکننده هستند، اما در ادامه موارد عود بیماری کمتر اتفاق افتاده یا بطور کامل متوقف میشود. بههرحال، در این حالت ناتوانی بیمار به تدریج افزایش پیدا میکند. در حدود 60 درصد افرادی که به ام اس (MS) نوع عود کننده- فروکش کننده مبتلا میشوند، پس از 15 سال با حالت ثانویه این بیماری روبرو خواهند شد.
- ام اس پیش رونده ثانویه- این حالت در بین حدود 5 درصد افراد مبتلا به این بیمار مشاهده میشود. به این ترتیب عود مجدد بیماری در فرد مشاهده شده و در بین این موارد عود، ناتوانی فرد افزایش پیدا میکند.
علائم بیماری ام اس (MS)
علائم این بیمار متفاوت و غیر قابل پیشبینی هستند و این علائم با توجه به نقطهای از سیستم عصبی مرکزی که تحت تاثیر قرار گرفته و میزان آسیبدیدگی ایجاد شده در بین افراد متفاوت میباشند. به هر حال در اکثر موارد ابتلا به ام اس (MS) به صورت عود کننده- فروکش کننده در بین افراد مشاهده میشود. به این ترتیب افراد با حملههای بیماری و علائم آن در زمان عود برای یک دوره زمانی کوتاه مواجه شده و سپس وضعیت آنها بهبود پیدا میکند. گاهی اوقات این بهبود میتواند بطور کامل در فرد ایجاد شود.
نوع پیشرونده بیماری ام اس با تشدید مستمر علائم بیماری بدون فروکش کردن آن همراه است. علائم مشاهده شده در افراد بیمار در این حالت میتواند ترکیبی از پنج مشکل اصلی زیر باشد:
- کنترل عضلات- شامل اسپاسم عضلات و مشکلات مربوط به ضعف، هماهنگی، حفظ تعادل و عملکرد دستها و پاها و نیز گرایش به کشیدن یک پا بر روی زمین
- خستگی- شامل احساس گرم شدن بدن
- سایر علائم عصبی- شامل سرگیجه، سوزن سوزن شدن، درد عصبی و اختلالات بینایی
- مشکلات دفع- شامل بی اختیاری ادرار و یبوست
- علائم عصبی روانی- شامل از دست دادن حافظه، افسردگی، و مشکلات مرتبط با به خاطر آوردن افراد و خویشاوندان (مشکلات فکری)
علتها و دلایل ابتلا به ام اس
سیستم ایمنی از بدن در برابر حمله میکرو ارگانیسمها همچون باکتریها و ویروسها حفاظت میکند. در موارد ابتلا به ام اس (MS)، سیستم ایمنی به خود غشای میلین عصب حمله کرده و باعث از بین رفتن آن و ایجاد اختلال در انتقال پیامهای عصبی میشود.
نقطه محرک ایجاد این شرایط در افراد هنوز شناخته شده نیست، اما به نظر میرسد فاکتورهای ارثی و محیطی میتوانند بر این شرایط تاثیر داشته باشند. تحقیقات انجام شده در این زمینه تاکنون نشان میدهند تقریباً در دو سوم موارد ابتلا به ام اس، عود کردن بیماری با ابتلای فرد به یک بیماری ویروسی همراه بوده است.
تشخیص بیماری ام اس
اکثر علائم ابتلا به ام اس (MS) میتواند در سایر بیماریها نیز مشاهده شود و مشاهده این علائم در افراد به معنی ابتلای قطعی فرد به این بیماری نیست. تاکنون، هیچ آزمایش مشخصی برای تشخیص دقیق ابتلا به بیماری ام اس طراحی نشده است. به این ترتیب لازم است برای تشخیص مشکل معاینات لازم توسط پزشک متخصص انجام شده و از بیمار اسکن ام آر آی گرفته شود.
درمان بیماری ام اس
داروهای مورد استفاده برای درمان ام اس
تاکنون داروی خاص برای درمان بیماری ام اس ساخته نشده است. با این وجود داروهایی وجود دارند که میتوانند طول مدت حملههای عصبی یا بازگشت بیماری را کوتاه کرده و تاثیر ناشی از آن را کاهش دهند. علاوه بر این مصرف این داروها میتوانند فرآیند پیشرفت بیماری را با کاهش تعداد دفعات حمله، آهسته نمایند. نوع داروهای مورد استفاده برای بیمار در این حالت بستگی به فاکتورهای متعدد و نیز نوع بیماری دارد. داروهای موجود برای بیماری ام اس را میتوان به دو گروه اصلی به شرح زیر طبقهبندی کرد:
- داروهای درمان سیستم ایمنی- داروهایی که به صورت زیر پوستی، داخل عضلهای یا داخل وریدی، و نیز خوراکی (دهانی) مصرف میشوند. این داروها میتوانند تعداد دفعات حمله و شدت آنها را کاهش دهند. به این ترتیب مصرف این داروها به معنی این است که غشای میلین عصب به خاطر بیماری کمتر در معرض آسیب قرار میگیرد. داروهای درمان سیستم ایمنی فعالیت خود را از طریق اصلاح عملکرد سیستم ایمنی انجام میدهند. این نوع درمان معمولاً برای افرادی تجویز میشود که به بیماری ام اس عود کننده- فروکش کننده مبتلا شدهاند.
- داروهای کورتیکو استروئید- امکان مصرف این داروها به صورت قرص یا تزریق برای بیماران وجود دارد. از این داروها برای کوتاه کردن طول دوره حمله بیماری ام اس (MS) از طریق کاهش التهاب ایجاد شده در نتیجه بیماری استفاده میشود.
فیزیوتراپی و بیماری ام اس
از فیزیوتراپی میتوان برای کمک به تجویز تمرینهای حرکتی مناسب برای نیازهای خاص بیمار و بازیابی توان حرکتی وی استفاده کرد. به این ترتیب متخصص فیزیوتراپی میتواند به شما حرکتهایی را پیشنهاد دهد که تمرکز آنها بر یک ناحیه خاص از بدن است یا به شما کمک کند با استفاده از حرکتهای مناسب یک تاثیر خاص ناشی از بیماری ام اس (MS) را مدیریت و کنترل کنید.
مزایای فیزیوتراپی
فیزیوتراپی اغلب زمانی به فرد پیشنهاد میشود که یک مشکل یا علائم خاص برای فرد در نتیجه ابتلا به بیماری ایجاد شده و این شرایط بر فعالیتهای روزمره، توانایی حرکتی و استقلال فرد تاثیر منفی گذاشته باشد. به این ترتیب فیزیوتراپی میتواند به توان بخشی فرد کمک کند، اما بطور خاص استفاده از این روشها زمانی مفید است که فرد با پیشرفت علائم فیزیکی ناشی از بیماری مواجه شده یا در دوره ریکاوری پس از حمله بیماری قرار داشته باشد.
در صورتی که بیماری ام اس (MS) بر فعالیتهای ورزشی یا فعالیتهای عادی شما تاثیر گذاشته باشد، متخصص فیزیوتراپی ممکن است به شما پیشنهاد دهد از روشهای جدید برای انجام فعالیتهای مورد نظر خود استفاده کنید یا حرکتهایی را به شما آموزش دهد که امکان انجام آنها با توجه به شرایط فعلی وجود داشته باشد. متخصص فیزیوتراپی همچنین میتواند به شما حرکتهایی را برای درمان و مدیریت مشکلات خاص همچون مشکلات ایجاد شده برای فعالیتهای حرکتی، حفظ تعادل، نگه داشتن وضعیت بدن در حالت مناسب و رفع خستگی آموزش دهد. علاوه بر این مسائل مربوط به بی اختیاری ادرار، درد عصبی، اسپاسم عضلات و سفتی آنها نیز میتواند در فیزیوتراپی مورد توجه قرار گیرد.
متخصص فیزیوتراپی ممکن است به شما در انجام فعالیتها و حرکتهای خاص کمک کند. برای مثال فرد معالج میتواند عضو شما را گرفته و در حالتی که به شما فشار کمتری وارد میشود (حالت غیر فعال)، حرکتهای کششی و دامنه حرکتی را بر روی آن انجام دهد. علاوه بر این متخصص فیزیوتراپی ممکن است از سایر روشهای درمانی به همراه تمرینهای حرکتی به تشخیص خود برای شما استفاده کند. مهمترین روشهای درمانی قابل استفاده در این شرایط به شرح زیر هستند:
- طب سوزنی– یک روش درمانی سنتی چینی که در آن فرد معالجهکننده سوزنهای ریز به نقاط خاص در پوست فرد وارد میکند. بر اساس تئوری موجود در این رابطه، انجام این کار میتواند سطح انرژی کی (Qi) بیمار را متوازن نماید. با وجودی که علوم غربی نمیتوانند نحوه عملکرد طب سوزنی را توضیح دهند، مطالعات متعدد انجام شده در این حوزه نشان میدهند این روش برای درمان تعدادی از مشکلات و بیماریها مناسب است. به این ترتیب طب سوزنی میتواند به کاهش درد مربوط به بیماری ام اس کمک کرده و شدت اسپاسم عضلات را کاهش دهد.
- درمان دستی– بعضی افراد بیان میکنند درمان دستی میتواند علائم درد در ناحیه پایین کمر را از طریق ماساژ و دستکاری ستون فقرات کاهش دهد.
- بیوفیدبک – این روش درمانی میتواند برای کاهش علائم مربوط به بیماری ام اس مفید و سودمند باشد. این روش به فرد بیمار کمک میکند تا ریلکس کرده و مشکلات روانی همچون بیخوابی و تشویش خود را درمان نماید. بیوفیدبک همچنین میتواند نقش موثر در مدیریت درد بیمار داشته و به این ترتیب به رفع مشکلاتی مثل میگرن، سردردهای عصبی و درد در ناحیه پایین کمر کمک کند.
- ماساژ– در این حالت میتوان از روشهای مختلف ماساژ همچون ماساژ شیاتسو، ماساژ سوئدی، و طب فشاری برای بیمار استفاده کرد. پوست انسان بزرگترین اندام بدن است و سراسر آن را انتهای سلولهای عصبی پوشانده که به لمس واکنش نشان میدهند. به این ترتیب ماساژ میتواند باعث آرام شدن فرد شده و آزاد شدن عضلات دچار گرفتگی را به همراه داشته باشد. علاوه بر این استفاده منظم از این روش میتواند به فرد در مدیریت بهتر درد عضلات در نتیجه بیمار ام اس کمک کند.
- مدیتیشن- در این روش ذهن فرد به صورت عمدی خالی میشود تا به این ترتیب احساس آرامش و آگاهی فرد افزایش یابد. در طول مدیتیشن، مغز انسان امواج آلفا تولید میکند و در نهایت این شرایط میتواند باعث ریلکس و آرام شدن کل سیستم عصبی در بدن شود. به این ترتیب مدیتیشن یک روش قوی برای مدیریت فشار و استرس است.
- یوگا- امروزه انواع مختلفی از یوگا وجود دارد، اما تمام انواع یوگا بر قرار گرفتن اعضای بدن در شرایط خاص و زمانبندی تنفس مبتنی است. استفاده از یوگا میتواند به کاهش استرس با تمرکز بر وضعیت بدن و سیستم تنفسی به عنوان یک الگوی قوی از مدیتیشن کمک موثر نماید. علاوه بر این، کشیدگی آرام ایجاد شده در زمان استفاده از یوگا میتواند به بهبود انعطافپذیری و کاهش سفتی عضلات فرد بیمار کمک نماید.
گفتار درمانی و بلعدرمانی برای بیماری ام اس
در این حالت از خدمات افراد متخصص در حوزه گفتاردرمانی برای درمان مشکلات ایجاد شده برای بیمار در زمینه صحبت کردن استفاده میشود. این متخصصان همچنین دارای دانش و تجربه کافی برای کمک به بیمار در درمان مشکلات بلع و غذا خوردن هستند.