اصطلاح “آرتروز” به معنای التهاب مفصل است و از آن برای توصیف ۲۰۰ بیماری و عارضه روماتیسمی که بر مفاصل، بافت‌هایی اطراف مفاصل و سایر بافت‌های همبند استفاده می‌شود. غضروف اگر سالم باشد رنگ آن سفید و صاف و براق است و نقش آن این است که اجازه دهد تا مفاصل بدن به آرامی بر روی آن حرکت کنند. وقتی فردی دچار آرتروز می‌شود یعنی این غضروف بین استخوان‌های یک مفصل دچار آسیب شده و یا از بین رفته است. در چنین مواقعی، هنگامی که استخوان‌ها به هم می‌خورند صدای ترق تروق و یا شکستگی می‌دهند و حتی گاهی هم ممکن است که به هنگام حرکت کردن و تکان خوردن، فردی در زانوی خود احساس سوزش کند. این وضعیت نشان می‌دهد که به احتمال زیاد فرد دچار آرتروز زانو شده است. در این مواقع آسیب‌دیدگی زانو منجر به درد و تورم می‌شود. درمان فعال می‌تواند در مدیریت علائم آرتروز به شما کمک کند و یا شاید از سرعت روند پیشرفت بیماری بکاهد. درمان آرتروز به نوع آن بستگی دارد.
آناتومی زانو
زانو بزرگترین مفصل بدن است و کاربرد آن تحرک و ثبات است. زانو مفصلی برای تحمل وزن بدن است که از سه مفصل و همچنین چهار استخوان تشکیل شده است. مفاصل استخوانی در زانو شامل مفصل تیبیا- فمورال، مفصل پاتلا – فمورال و مفصل تیبیا – فیبولا است. برای درک ساختمان مفصل زانو بایستی تک تک مفاصل و استخوان‌های متصل به مفصل به صورت جداگانه بررسی شوند:
- مفصل تیبیا – فمورال: این مفصل لولایی است که بین استخوان تیبیا (استخوان بزرگ در قسمت ساق پا) و استخوان فمور (استخوان بزرگ در قسمت ران و بزرگترین استخوان در بدن) قرار دارد. این مفصل دارای یک قسمت میانی (نزدیک به وسط) و جانبی (نزدیک به قسمت خارجی) نیز هست.
- مفصل پاتلا- فمورال: این مفصل بین پاتلا (“کشکک زانو”) و استخوان فمور یا ران قرار دارد. مفصل پاتلا- فمورال به کشکک زانو این جازه را می‌دهد تا در امتداد شیار قسمت دیستال قدامی استخوان ران حرکت کند.
- مفصل تيبيا – فيبولار: اين مفصل بين دو استخوان ساق پا یعنی تیبیا (استخوان درشت نی( و فیبولا (استخوان نازک نی) و درست در جایی که زانو خم می‌شود قرار گرفته است.
در انتهای هر استخوانی که درون مفصل زانو قرار می‌گیرد، غضروف مفصل روی استخوان را می‌پوشاند. این ماده صاف و اسفنجی همان چیزی است که باعث می‌شود استخوان‌های موجود در مفاصل آزادانه روی یکدیگر حرکت کرده و با یکدیگر اصطکاک پیدا نکنند. مایع سینوویال، یک مایع لغزندة مفصلی است که اصطکاک بین استخوان‌های زانو را محدود کرده و فضای داخل مفصل را پر می‌کند.
علل آرتروز زانو چیست؟
شایع‌ترین علل آرتروز زانو عبارتند از:
- افرادی که از لحاظ ژنتیکی و خانوادگی سابقة آرتروز زانو هستند بیش از سایرین در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.
- آسیب‌دیدگی لیگامان یا منیسک می‌تواند بر ثبات و یکپارچگی مفصل زانو تأثیر بگذارد و فشار بیشتری روی غضروف مفصل ایجاد کند. افزایش فشار و نیرو روی سطوح مفصل می‌تواند منجر به ساییدگی و فرسایش مفصل شود.
- صدمات فشاری مکرر زانو می‌تواند باعث آسیب دیدن و تسریع در روند سایش مفصل شود.
- چاقی باعث می‌شود که به هنگام انجام فعالیت روزمره، وزن و فشار بیشتری روی مفاصل زانو قرار گیرد. این وضع باعث تشدید استرس روی زانو و افزایش فشار بر روی غضروف مفصل می‌گردد.
- بیماری‌های غضروف مفصل.
- استفاده بیش از حد از استروئیدها یا داروهای استروئیدی نیز می‌تواند منجر به تخریب مفصل و غضروف شود.
- آسیب‌های قبلی مفاصل می‌تواند باعث افزایش فرسودگی و احتمال ابتلا به آرتروز زانو شود.
علائم آرتروز زانو چیست؟
- درد و ناراحتی در مفصل زانو.
- از دست دادن قدرت تحرک در حین صاف کردن و یا فلکسیون (خم کردن) زانو.
- تورم قابل توجه در اطراف مفصل.
- افزایش اندازه یا بدشکلی مفصل.
- ممکن است که زانو دچار ضعف شود و بلند شدن از صندلی، چمباتمه زدن، زانو زدن یا بالا رفتن از پله‌ها را برای فرد سخت شود.
- صدای ترک خوردگی، خرد شدن یا سر و صدای مفصل به نام “کرپیتوس” به هنگام حرکت زانو شنیده می‌شود.
درمان آرتروز زانو
وقتی صحبت از آرتروز زانو می‌شود، درمان آن به طور کلی به شدت آن و همچنین سایر عوامل منحصر به فرد مانند سن بیمار، وضعیت جسمانی و سطح فعالیت وی، آستانه درد و سلامت کلی شخص بستگی دارد.
درمان باید عوامل مختلفی از جمله درد حاد و التهاب، محافظت از مفصل و حفظ یا بهبود دامنه حرکت و قدرت مفصل را مدنظر داشته باشد. غالبا در این مواقع، بهترین رویکرد درمانی RICE (استراحت، گذاشتن یخ، کمپرشن و بلند کردن پا)، ورزش‌های تقویت دامنه حرکت (حرکات کششی) و استقامتی و البته راهکارهای محافظتی مفصل از جمله اسپلینتینگ، تپینگ (ضربه زدن آرام)، بریس یا زانو بند است. همچنین ممکن است که مصرف دارو جزئی جدایی‌ناپذیری از درمان استئوآرتریت زانو باش. علاوه بر این، آموزش بیمار در خصوص پیشگیری از بروز آسیب‌های بیشتر مفصل نیز بخش مهمی از روند درمان آرتروز زانو محسوب می‌شود.
استراحت
از انجام فعالیت‌هایی که باعث درد می‌شود مانند زانو زدن، بالا و پایین پریدن، چمباتمه زدن، بالا و پایین آمدن از پله‌ها، دویدن و یا هر فعالیت دیگری که نیاز به حرکت تکراری زانو برای مدت طولانی دارند یا فشار بیش از حدی بر روی مفصل زانو وارد می‌کند حتما خودداری کنید. اگرچه استراحت به کاهش تورم، درد و التهاب زانو کمک می‌کند اما به یاد داشته باشید که استراحت کردن تنها بخشی از در روند درمان آرتروز زانو است. توجه به این نکته ضروری است که استراحت را نباید با استفاده نکردن از مفصل اشتباه گرفت. اگرچه ممکن است یک دوره کوتاه استراحت در کنترل درد و التهاب ضروری باشد و از انجام یکسری حرکات خاصی در حین شعله‌ور شدن درد آرتروز باید خودداری کرد اما بهتر است که حتی‌الامکان مفصل زانو را حرکت دهید و استراحت مطلق به آن ندهید. انجام تمرینات حرکتی (حرکات کششی) و تقویتی از بی‌حرکت شدن بیشتر زانو جلوگیری کرده و برای حفظ عملکرد مفصل زانو بسیار مهم است.
یخ درمانی
گذاشتن یخ به مدت ۲۰ دقیقه بر روی مفصل آسیب‌دیده باعث کاهش تورم، التهاب و درد می‌شود. فراموش نکنید که یخ نباید مستقیماً با پوست تماس داشته باشد و بیش از ۲۰ دقیقه به طور متوالی بر روی آن نماند. در مواردی که مفصل زانو خشک شده است می‌توان از گرمای مرطوب (مانند یک پارچه خیس در آب گرم) برای کاهش سفتی و خشکی مفصل استفاده کرد. البته این کار باعث کاهش تورم و التهاب نمی‌شود.
کمپرشن
کمپرشن سبک مفصل زانو در کاهش تورم زانو موثر است لذا می‌توان از آن به همراه یخ استفاده کرد.
بلند کردن پا
در مواردی که درد و تورم ادامه دارد، بالا بردن پا می‌تواند به کاهش تورم کمک کند.
مصرف دارو
استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) می‌تواند باعث کاهش درد، تورم و التهاب زانو شود. اگر آرتروز زانو ناشی از آرتریت روماتوئید باشد در این صورت استفاده از داروهای اصلاح کننده بیماری ضد روماتیسمی(DMARDs) نیز می‌تواند وضعیت کلی شما را بهبود بخشد.
تزریق
- تزریق استروئید: تزریق کم داروهای استروئیدی به مفصل زانو می‌تواند التهاب آن را کاهش دهد.
- تزریق سینویسک یا سوپراتز: تزریق‌های آماده‌سازی اسید هیالورونیک به مفصل مانند تزریق سینویسک یا سوپراتز به تسهیل در روند ترمیم و بازسازی غضروف مفصل زانو کمک می‌کند.
فیزیوتراپی
گاهی ممکن است که پس از بررسی و آنالیز دقیق از مفصل آسیب دیده شامل ارزیابی میزان التهاب، انعطاف‌پذیری، قدرت، تعادل و نحوه راه رفتن فرد، یک سری تمرینات کششی و تقویتی برای بهبود قدرت و انعطاف‌پذیری مفصل زانو تجویز شود. گاهی می‌توان با ایجاد تغییر در شیوه راه رفتن از فشار روی مفصل زانو کم کرد و از تکنیک‌های دیگری از جمله درمان دستی، التراسوند، تحریک الکتریکی، سرما درمانی و گذاشتن یخ نیز برای کاهش درد و التهاب استفاده کرد.
التراسوند تراپی
التراسوند تراپی یک گزینه درمانی در فیزیوتراپی است که از آن برای درمان درد و بازیابی عملکرد از دست رفته مفصل بر اثر استئوآرتریت استفاده می‌شود. التراسوند تراپی روشی است که در آن از امواج صوتی (که باعث ایجاد لرزش می‌شوند) برای کاهش درد و یا بهبود عملکرد مفصل زانو استفاده می‌شود. این ارتعاشات در فرکانس بالا اتفاق می‌افتند به حدی که لرزش برای شخص تحت درمان قابل حس است.
این لرزش ممکن است بصورت پالسی و یا مداوم باشد. ارتعاشات مداوم التراسوند باعث ایجاد گرمای قابل توجهی می‌شود اما در ارتعاشات التراسوند بصورت پالسی این حرارت وجود ندارد. پزشکان بر این عقیده‌اند که هر دو اثر حرارتی و غیر حرارتی در درمان آرتروز مفصل زانو موثرند.
عموما التراسوند تراپی در کلینیک فیزیوتراپی یا مطب پزشک انجام می‌شود. اگرچه التراسوند بعنوان یک گزینه درمانی برای آرتروز محسوب می‌شود اما با این حال هنوز هم اثربخشی آن بطور کامل تایید نشده است.
شاک ویو تراپی
شاک ویو تراپی یک روش غیرتهاجمی (بدون ایجاد برش در پوست و استفاده از هیچ وسیله پزشکی در داخل بدن) برای درمان آسیب‌دیدگی‌های بافت نرم است. از شاک ویو تراپی در درمان بسیاری از عارضه‌های ارتوپدی از جمله ورم استخوان بر اثر آرتروز زانو استفاده می‌شود. شاک ویو تراپی در خارج از بدن صورت می‌گیرد و طول موج شوک در این روش درمانی کوتاه و با شدت بالا است که سریع‌تر از صوت حرکت می‌کند. شاک ویو تراپی بافت بدن را از هم جدا و تجزیه نمی‌کند بلکه باعث ایجاد اثرات بیولوژیکی در ترمیم بافت‌ها می‌شود. شاک ویو تراپی با تحریک بیش از حد اعصاب حامل پیام درد، باعث کاهش فوری درد و حساسیت مفصل می‌شود و از طریق تشکیل رگ‌های خونی جدید، مکانیسم ترمیم بدن را تحریک می‌کند. موج شوک استئوبلاست‌ها (سلول‌های استخوانی) موجود در داخل بدن را تحریک کرده و باعث بهبود روند ترمیم استخوان و تولید استخوان‌های جدید می‌شود. دوره درمان این روش شامل دو جلسه سرپایی است که باید با فاصله یک هفته‌ای انجام شود. بهتر است که قبل از درمان از خوردن وعده‌های غذایی سنگین بپرهیزید و در روز درمان سعی کنید که لباس‌های مناسب و گشاد بپوشید.
جراحی
عمل جراحی آخرین گزینه پیش رو برای مدیریت درد مزمن و شدید ناشی از آرتروز زانو است. در بعضی موارد، برای کاهش التهاب و تورم مفصل زانو به ناچار از عمل جراحی آرتروسکوپی برای از بین بردن (حذف کردن) سطوح مفصل آسیب دیده و روکش سینوویال استفاده می‌شود. در مواردی که دژنراسیون مفصل شدید باشد و استفاده از سایر روش‌های درمانی در کنترل درد موثر نباشد شاید لازم باشد که از جراحی تعویض جزئی و یا کل زانو استفاده شود.
